Η «ΣΚΟΤΕΙΝΗ» ΖΩΗ ΤΟΥ ΤΣΑΪΚΟΦΣΚΙ ΖΩΝΤΑΝΕΥΕΙ ΣΕ ΕΝΑ ΤΟΛΜΗΡΟ ΜΠΑΛΕΤΟ
Με αφετηρία τη ζωή του Τσαϊκόφσκι και μουσικές του θρυλικού Ρώσου συνθέτη, ο Καγετάνο Σότο και ο Ντάριο Σούσα παρουσιάζουν στην Εθνική Λυρική Σκηνή ένα μπαλέτο που ακολουθεί μια τελείως αντισυμβατική αφήγηση.
Το όνομα του Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι εμφανίζεται τακτικά στα προγράμματα μεγάλων σκηνών ανά τον κόσμο, με τις μουσικές που έχει συνθέσει για μπαλέτα όπως η «Λίμνη των Κύκνων», ο «Καρυοθραύστης» και η «Ωραία Κοιμωμένη» να είναι πασίγνωστες. Καμία όμως νότα από αυτές δεν ακούγεται στην παράσταση μπαλέτου «Τσαϊκόφσκι», που παρουσιάζεται στην Εθνική Λυρική Σκηνή.
«Αυτά τα έργα του είναι τα πιο γνωστά στο κοινό του μπαλέτου, ενώ οι λάτρεις της κλασικής μουσικής γνωρίζουν και άλλες συνθέσεις του», εξηγεί ο χορογράφος Καγετάνο Σότο, που συνυπογράφει την παράσταση με τον Ντάριο Σούσα.
«Η απόφαση να μην τα χρησιμοποιήσουμε στο δικό μας μπαλέτο ήταν πολύ σημαντική. Θέλαμε να αφηγηθούμε την ιστορία του συνθέτη υπό άλλο πρίσμα, να δώσουμε κάτι αναπάντεχο. Αναρωτηθήκαμε αν το κοινό ήταν έτοιμο να δει κάτι διαφορετικό και πώς θα μπορούσαμε να προκαλέσουμε μια σύνδεση μαζί του. Εγώ, ας πούμε, λατρεύω τους κύκνους, αλλά δεν μπορώ να νιώσω καμία σύνδεση μαζί τους».
«Επιχειρούμε μια τελείως εναλλακτική αφήγηση», προσθέτει ο Ντάριο. «Δεν πρόκειται για ένα κλασικό μπαλέτο, με έναν πρωταγωνιστή. Ο τρόπος που αφηγούμαστε την ιστορία του Τσαϊκόφσκι είναι πολύ ασυνήθιστος».
Γεννημένος στη Βαρκελώνη, ο Καγετάνο Σότο ξεκίνησε ως χορευτής, ενώ από το 2005 εργάζεται ως ανεξάρτητος χορογράφος. Ο Κροάτης Ντάριο Σούσα είχε εργαστεί στον χώρο των οικονομικών, για να αλλάξει σταδιοδρομία το 2015, ιδρύοντας δική του εταιρεία καλλιτεχνικών παραγωγών. Οι δυο τους γνωρίστηκαν πριν από 26 χρόνια και εκτός από ζευγάρι είναι πλέον συνδημιουργοί. Καθετί που βλέπουμε στον «Τσαϊκόφσκι» εκφράζει απόλυτα και τους δύο.
«Δεν συνεργαζόμαστε για να συμπληρώνει ο ένας τον άλλο», λέει ο Καγετάνο. «Είμαστε εδώ για να υποστηρίζουμε τις δυνατότητες και τους στόχους μας, ώστε να βγάζει καθένας μας το καλύτερο που μπορεί. Σε δημιουργικό επίπεδο, αν και οι δύο συμφωνούμε για μια ιδέα, τη θεωρούμε καλή. Αν όχι, την πετάμε. Δεν προσπαθεί κανένας να πείσει τον άλλο. Και ο μόνος κανόνας που ακολουθούμε είναι ότι μετά τις 6 το απόγευμα δεν επιτρέπεται να μιλάμε για το μπαλέτο – εκτός αν έχουμε παράσταση».
Η συνάντηση με τον Τσαϊκόφσκι
Πώς αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα μπαλέτο για τη ζωή του Τσαϊκόφσκι; «Μας τον έφερε η τύχη ή η μοίρα», απαντά ο Καγετάνο. «Είχαμε κληθεί για μια συνέργεια στην Κροατία, ανάμεσα σε άλλους χορογράφους. Υπήρχαν ορισμένα θέματα από τα οποία κληθήκαμε να επιλέξουμε και κανένας δεν άγγιζε τον Τσαϊκόφσκι. Εμείς είπαμε αμέσως το ναι, ερωτευτήκαμε την ιδέα».
Κάνοντας δραματουργική έρευνα, ο Ντάριο ανακάλυψε το ανεκτίμητο αρχείο με τις επιστολές του Τσαϊκόφσκι: περισσότερα από πέντε χιλιάδες γράμματα, τα οποία φυλάσσονταν στο σπίτι-μουσείο του συνθέτη στο Κλιν της Ρωσίας, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ένα αρχείο που το κάποτε πανίσχυρο σοβιετικό καθεστώς είχε αποφασίσει να κρατήσει κρυμμένο, για να αποκαλυφθεί τελικά στο ευρύ κοινό το 2009, στα ρωσικά, και να ακολουθήσει μια έκδοση με την αγγλική μετάφραση το 2018, από το Πανεπιστήμιο του Γέιλ.
Τα «σκοτάδια» του Τσαϊκόφσκι
«Οι επιστολές ήταν στην εποχή του Τσαϊκόφσκι ό,τι είναι σήμερα το Instagram!» λέει ο Καγετάνο. «Έγραφε καθένας 4-5 γράμματα τη μέρα. Μέσα από αυτά βλέπουμε τον άνθρωπο πίσω από τον καλλιτέχνη και τις σχέσεις του με όσους τον περιέβαλλαν, τους δασκάλους, τα αδέρφια , τη γυναίκα του. Η ζωή όλων μας είναι μια σύνθεση από φως και σκιές. Είδαμε όλες τις σκιές μέχρι τον θάνατο του Τσαϊκόφσκι και θελήσαμε να αναδείξουμε διαφορετικές παραμέτρους της ζωής του. Γι’ αυτό λέμε ότι προτείνουμε μια εναλλακτική αφήγηση».
Ο Τσαϊκόφσκι γεννήθηκε στη Ρωσία το 1840 και έδειξε από μικρός το πηγαίο μουσικό ταλέντο του, μολονότι οι γονείς του τον προόριζαν για δημόσιο υπάλληλο. Αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή της Αγίας Πετρούπολης και ξεκίνησε να εργάζεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά παραιτήθηκε το 1862 για να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη μουσική. Μέχρι τον θάνατό του, σε ηλικία 53 ετών, είχε γράψει 169 έργα: όπερες, μπαλέτα, συμφωνίες, καντάτες, τραγούδια, συμφωνικά ποιήματα, κοντσέρτα για πιάνο και βιολί.
Στη ζωή του γνώρισε επιτυχίες, κέρδισε την εύνοια του Τσάρου, έγινε γνωστός πέρα από τα όρια της Ρωσίας. Ωστόσο, δεν ήταν όλα ρόδινα. «Είχε πολλές αμφιβολίες για τον εαυτό του ως συνθέτη», λέει ο Ντάριο, ενώ ο Καγετάνο παραθέτει κάτι που είχε γράψει σε επιστολή του ο Τσαϊκόφσκι: «Νομίζεις επειδή είμαι διάσημος και έχω περιουσία ότι βρίσκομαι στην κορυφή του κόσμου, αλλά στην πραγματικότητα αισθάνομαι δυστυχισμένος γιατί δεν ταιριάζω πουθενά».
Και, βέβαια, υπήρχε το ζήτημα της προσωπικής του ζωής: ο Τσαϊκόφσκι ήταν ομοφυλόφιλος, κάτι γνωστό στους οικείους του αλλά όχι αποδεκτό από τα κοινωνικά ήθη της εποχής. Έτσι, σε ηλικία 37 ετών αποφάσισε να παντρευτεί την Αντονίνα Μιλιούκοβα, για να βιώσει μια από τις πιο οδυνηρές εμπειρίες της ζωής του, όπως αναφέρεται σε σχετικές πηγές.
Λογοκρισία και ανθρώπινα δικαιώματα
«Ο Τσαϊκόφσκι είχε όλο το πακέτο», προσθέτει ο χορογράφος. «Ήταν ευαίσθητος, τρυφερός, ερωτικός, είχε πολύ χιούμορ, αλλά μπορούσε να γίνει και πολύ κακός. Είχε επίσης πολύ έντονη σεξουαλική ζωή: Σε ένα από τα γράμματα προς τον αδελφό του ανέφερε ότι είχε έναν εραστή το πρωί, έναν άλλο στις 12 το μεσημέρι και έναν τρίτο στις 3 το απόγευμα, που ήταν ο καλύτερος και τον έκανε να ξεχάσει τους προηγούμενους! Αποφάσισε όμως να παντρευτεί για να μην εκτεθεί η οικογένειά του. Ο γάμος τον έκανε δυστυχισμένο».
Η ομοφυλοφιλία του συνθέτη είναι κάτι που προσπάθησε να απαλείψει από την ιστορία το μετέπειτα σοβιετικό καθεστώς, όπως θέλησε να αποκρύψει τις θρησκευτικές συνθέσεις του και το γεγονός ότι ήταν χριστιανός ορθόδοξος. «Το πρώτο και το τελευταίο μουσικό κομμάτι του μπαλέτου μας είναι θρησκευτική μουσική, η οποία είχε απαγορευτεί μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση», επισημαίνει ο Καγετάνο.
«Όταν αρχίσαμε να δουλεύουμε πάνω σε αυτό το μπαλέτο, η Ρωσία ξεκίνησε να περιορίζει τα δικαιώματα μειονοτήτων, όπως η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα», συνεχίζει. «Αυτή την περίοδο, ακούγεται ότι θα νομοθετηθεί να επιβάλλεται πρόστιμο στα ετερόφυλα ζευγάρια που δεν κάνουν παιδιά. Διακυβεύονται πάρα πολλά αυτή τη στιγμή».
«Κατά μία έννοια, υπάρχει μια αντανάκλαση της κοινωνίας μας σε αυτό το μπαλέτο», προσθέτει ο Ντάριο. «Ίσως απηχεί πράγματα που συμβαίνουν σήμερα, προκαλώντας συγκρίσεις».
Οι κριτικοί και το κοινό
Μια ενότητα του μπαλέτου για τον Τσαϊκόφσκι έχει τίτλο «Ημίθεοι», που δεν είναι άλλοι από τους κριτικούς. Πώς αντιμετωπίζουν την κριτική ο Καγετάνο και ο Ντάριο ως δημιουργοί; Πόσο τους ενδιαφέρει η γνώμη του κοινού για τη δουλειά τους;
«Σε τελική ανάλυση, είναι ζήτημα γούστου», λέει ο Καγετάνο. «Αν αρέσει σε κάποιους, τέλεια. Αν δεν αρέσει, επίσης τέλεια. Σημασία έχει να μη μένει το κοινό αδιάφορο, να νιώθει κάτι για αυτό που έχει δει».
«Το σημαντικό για έναν δημιουργό είναι να έχει φωνή, να βρίσκει τον δρόμο του και να παραμένει δημιουργικός», προσθέτει ο Ντάριο. «Τελικά, οι κακές κριτικές ξεχνιούνται και μένουν μόνο οι καλές. Στο Μόναχο, κοντά στο θέατρο όπου παιζόταν το έργο, υπάρχει μια ανοιχτή αγορά. Ο διευθυντής μάς έλεγε ότι οι κριτικές δεν είναι παρά ένα κομμάτι εφημερίδας, που μια μέρα μετά θα χρησιμοποιηθεί για να τυλίξει ψάρια!»
Οι επόμενες παραστάσεις του μπαλέτου «Τσαϊκόφσκι» στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής είναι στις 21, 22 και 23 Φεβρουαρίου 2025. Κλείσε εισιτήρια
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
