Η ΟΠΕΡΑ ΜΠΑΙΝΕΙ ΣΕ ΣΧΟΛΕΙΑ ΜΕ ΤΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΛΥΡΙΚΗΣ ΣΚΗΝΗΣ

Με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Η Όπερα Διαδραστικά στα Σχολεία», η ΕΛΣ δίνει σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης τη δυνατότητα να γνωρίσουν αυτό το ιδιαίτερο μουσικό είδος. Είδαμε την «Ωραία Ελένη του Όφενμπαχ» σε γυμνάσιο του Περιστερίου και καταγράφουμε τις εντυπώσεις μας.

Είναι Τετάρτη πρωί, λίγο πριν τις 10, και καθώς μπαίνω στο Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Περιστερίου ένα ερέθισμα με γυρίζει πίσω στα μαθητικά μου χρόνια: Η μυρωδιά από το κυλικείο! Όσες φορές κι αν έχω μπει σε σχολικό κτήριο αφότου αποφοίτησα –συνήθως για να ψηφίσω στις εκλογές– ποτέ κάποια ανάμνηση δεν λειτούργησε τόσο άμεσα. Ούτε, βέβαια, με έχει υποδεχτεί η μυρωδιά φρεσκοψημένης τυρόπιτας σε καμιά από τις παραστάσεις όπερας που έχω παρακολουθήσει. Γιατί γι’ αυτό έχω έρθει: να παρακολουθήσω μαζί με τους μαθητές την παράσταση «Η Ωραία Ελένη του Όφενμπαχ», στο πλαίσιο του προγράμματος Η Όπερα Διαδραστικά στα Σχολεία, από την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Ακολουθώ ένα ποτάμι παιδιών που κουβαλούν κλασικές σχολικές καρέκλες. Κατευθύνονται προς μια αίθουσα πολύ μεγαλύτερη από το γυμναστήριο του δικού μου σχολείου, με κάποιες υποδομές που προδίδουν ίσως πως είμαστε σε καλλιτεχνικό γυμνάσιο, αλλά απέχουν πολύ από μια εξοπλισμένη θεατρική σκηνή. Δέκα μουσικοί βρίσκονται ήδη στις θέσεις τους, μια συνάδελφος δημοσιογράφος σχολιάζει «είχα ξεχάσει πόσο άβολες είναι αυτές οι καρέκλες» και τα παιδιά γεμίζουν τον χώρο με την οχλαγωγία που θυμάμαι από τα διαλείμματα.

Μια όπερα για εφήβους

Το πρόγραμμα γράφει ότι «Η Ωραία Ελένη του Όφενμπαχ» είναι μια «Όπερα για εφήβους» και ρωτάω τον συνθέτη της, Κορνήλιο Σελαμσή, τι σημαίνει αυτό. «Η επεξήγηση για το εφηβικό κοινό είναι περισσότερο κάτι που έχει να κάνει με τον τόπο που το έργο αυτό παρουσιάζεται, δηλαδή το σχολείο», απαντάει. «Ως συνθέτης προσπαθώ να κρατήσω μια υγιή απόσταση από την αντίληψη πως υπάρχει κατάλληλη μουσική για κάθε συγκεκριμένο ακροατήριο, καθώς σπανίως το ακροατήριο έχει ομοιογενή χαρακτηριστικά.

»Ωστόσο, ο χώρος του σχολείου, η προσέλευση των μαθητών κατά τη διάρκεια του σχολικού προγράμματος σε μία αίθουσα πολλαπλών χρήσεων και η ακρόαση ενός έργου ξένου προς τις προσλαμβάνουσές τους με βοήθησαν αρκετά να εργαστώ με ξεχωριστή φροντίδα στο πώς κυλάει ο χρόνος. Πόσες και ποιες πληροφορίες θα κυλούν μέσα στη ροή του έργου, ώστε να μην υπάρχει περιθώριο για μια αυτοματοποιημένη ακρόαση. Προσπάθησα να κάνω ένα έργο που μορφολογικά να μεταλλάσσεται διαρκώς, ώστε να μην αφήνει χώρο στο να εγκαταλειφθεί η ακρόασή του. Μου είναι άγνωστο αν το κατάφερα».

© Βαλέρια Ισάεβα

Η υπόθεση διαδραματίζεται στη Σπάρτη, το καλοκαίρι του 1194 π.Χ. «Τη θερινή πλήξη έρχεται να ταράξει η μεγάλη γιορτή του Άδωνη, όπου οι κορυφαίοι Έλληνες στρατηλάτες θα συμμετάσχουν σε διαγωνισμό ευφυΐας», διαβάζω στο πρόγραμμα. Τον Σεπτέμβρη θα αρχίσει ο Τρωικός Πόλεμος, ωστόσο «για την ώρα, κανείς δεν προτίθεται να αφήσει να πάει χαμένο το καλοκαίρι, τα μπάνια, τα κοκτέιλ πάρτι και τα φλερτ. Η όπερα Η Ωραία Ελένη του Όφενμπαχ μας δίνει μια άλλη εκδοχή του μύθου, πολύχρωμη, μελωδική και –κυρίως– αστεία».

Οι μαθητές συμμετέχουν

Τη μουσική διεύθυνση της παράστασης που παρακολουθώ έχει η Κυριακή Κουντούρη – και υποθέτω από το παρουσιαστικό της ότι δεν έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τότε που κι εκείνη ήταν στα θρανία. Η αρχή φέρνει την πρώτη έκπληξη: παιδιά του σχολείου παραταγμένα σε σειρές εκατέρωθεν του κοινού δημιουργούν ένα ηχητικό τοπίο που σε φέρνει στην καρδιά του καλοκαιριού, σαν να ακούς τζιτζίκια να τραγουδάνε στη ζέστη!

© Βαλέρια Ισάεβα

Δεν είναι η μόνη συμμετοχή των μαθητών στην παράσταση, αφού θα ερμηνεύσουν αργότερα κι ένα χορωδιακό κομμάτι. Όχι γιατί το συγκεκριμένο σχολείο είναι καλλιτεχνικό, αλλά γιατί έτσι έχει σχεδιαστεί συνολικά το εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Κάθε επίσκεψη της ΕΛΣ στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που συμμετέχουν είναι διήμερη. Την πρώτη μέρα, τα παιδιά συνομιλούν με τους συντελεστές, συμμετέχουν σε βιωματικά καλλιτεχνικά εργαστήρια για να έρθουν σε επαφή με τον κόσμο της όπερας και προετοιμάζονται για να ενταχθούν στη ροή του έργου που θα παρουσιαστεί την επόμενη.

© Βαλέρια Ισάεβα

Η παράσταση ξεκίνησε την πορεία της από το 1ο Γυμνάσιο και το 4ο Λύκειο Κερατσινίου και θα ταξιδέψει μέχρι τον Ιούνιο του 2023 σε περισσότερα από 50 σχολεία σε όλη την Ελλάδα. «Προσπαθήσαμε να αντιληφθούμε τους προβληματισμούς των εφήβων της εποχή με τη μεγαλύτερη δυνατή ειλικρίνεια», σημειώνει ο Κορνήλιος Σελαμσής. Αυτό αποτυπώνεται και στο λιμπρέτο που υπογράφει η Αλεξάνδρα Κ* – βασισμένο στα πρωτότυπα κείμενα των Ανρί Μεγιάκ και Λυντοβίκ Αλεβύ.

Η συνύπαρξη αναλογικού και ψηφιακού

Καταλαβαίνω ότι το σκηνικό είναι έτσι φτιαγμένο, ώστε να μπορεί να μεταφερθεί και να ενταχθεί σε διαφορετικούς χώρους, κάτι που επιβεβαιώνει ο εμπνευστής του. «Προσπαθήσαμε να προσαρμοστούμε στα δεδομένα που αφορούν στους χώρους που θα παιχτεί η παράσταση, για να μπορεί να είναι λειτουργική», λέει ο Πέτρος Τουλούδης, που υπογράφει επίσης τα κοστούμια και το βίντεο-animation. «Λάβαμε υπόψη έναν μέσο όρο ως προς τις διαστάσεις των αιθουσών που θα μπορούσε εν δυνάμει να παρουσιαστεί το έργο και το ακολουθήσαμε σε όλο το στάδιο του σχεδιασμού. Με αυτές τις προδιαγραφές, με το σκηνικό, το μουσικό σύνολο με τα μουσικά όργανα και τις οθόνες, καταφέραμε να αξιοποιήσουμε τον ωφέλιμο χώρο για τις ανάγκες και τη φορητότητα του έργου. Επίσης, κρατήσαμε δύο εκδοχές του σκηνικού όσον αφορά στο ύψος, προσθέτοντας ή αφαιρώντας –σε συνάρτηση με το ύψος των αιθουσών– κομμάτι του κεντρικού στοιχείου του καταρτιού στο οποίο αναρτώνται οι οθόνες».

© Βαλέρια Ισάεβα

Ο ρόλος του animation στο ανέβασμα της παράστασης αυτής είναι καθοριστικός. «Στο έργο παρουσιάζονται δύο κόσμοι ξεχωριστοί, εντούτοις συνδεδεμένοι», σημειώνει ο ο Πέτρος Τουλούδης. «Από τη μια πλευρά υπάρχει ο αναλογικός, ένας κόσμος υλικός, απτός, με τους μονωδούς, τη σκηνογραφία και τα κοστούμια. Από την άλλη, ο κόσμος του ψηφιακού μέσου, των κινουμένων σχεδίων και βίντεο. Ο ένας διεισδύει στον άλλο με μια σχέση συνεχούς μετάφρασης αναλογικού/ψηφιακού. Όπως συμβαίνει κάθε φορά που μιλάμε στο κινητό τηλέφωνο, γράφουμε ένα email, βλέπουμε τηλεόραση, περιηγούμαστε στο διαδίκτυο ή ακούμε μουσική. Αυτή είναι και η κεντρική ιδέα της συμβολής μου στο έργο».

Όπερα με επιρροές anime

Η Ωραία Ελένη αυτής της όπερας θα μπορούσε κάλλιστα να ακούει K-pop, σκέφτομαι, αλλά ο Πέτρος Τουλούδης μου υποδεικνύει μια άλλη διάσταση: «Οι αναφορές μου ξεκίνησαν από τον κόσμο του anime, των Ιαπωνικών κινουμένων σχεδίων που τα τελευταία 25 χρόνια είναι πλέον το πιο εκρηκτικό και ίσως το πιο ριζοσπαστικό είδος παραστατικών τεχνών της διεθνούς πολιτιστικής παραγωγής. Αντί να ορίζεται ως μια εκδοχή εθνικού κινηματογράφου, το anime είναι μια παγκόσμια κίνηση με πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, τεχνολογικές, και αισθητικές ροές, με διορατικές εκφάνσεις γύρω από την ταυτότητα φύλου, και την αντίληψη για το σώμα ως ένα διευρυμένο κοινωνικό, πολιτικό, οικολογικό πεδίο.

© Βαλέρια Ισάεβα

»Η δική μου σχέση με τον κόσμο αυτό αλλά και η ίδια η φύση της ιστορίας του έργου, με τον μύθο της Ωραίας Ελένης και με τα υπόλοιπα στοιχεία που προέκυψαν από τη δημιουργική διαδικασία με την ομάδα, με έκαναν να δοκιμάσω να παντρέψω πράγματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Δουλέψαμε με μια αίσθηση ισορροπιών και μια πρόθεση σεβασμού πιστεύω, έχοντας υπόψη ένα αποτέλεσμα που δεν θα επιβαλλόταν με αξιώσεις και αποφθέγματα σε κάποιο νέο θεατή που δεν έχει επιλέξει να δει το έργο, αλλά περισσότερο με μια διάθεση να γεννηθούν ερωτήματα προς συζήτηση».

Το πιο απαιτητικό κοινό

Κατά τη διάρκεια της όπερας, που έχει σκηνοθετήσει ο Γιάννης Καλαβριανός, ρίχνω κλεφτές ματιές στους μαθητές που απαρτίζουν το κοινό. Κάποιοι παραμένουν προσηλωμένοι και φαίνεται να απολαμβάνουν το θέαμα, άλλοι αφαιρούνται σαν να βαριούνται στο μάθημα. Όπως είπε πολύ σωστά ο Πέτρος Τουλούδης, δεν ήρθαν εδώ από επιλογή. Ούτε πλήρωσαν ένα ακριβό εισιτήριο, όπως είχα κάνει εγώ την πρώτη φορά που είδα όπερα στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (και, για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα καταλάβει τίποτα).

© Βαλέρια Ισάεβα

Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι το τεράστιο πλεονέκτημα που έχουν όσοι μαθητές παρακολουθήσουν την «Ωραία Ελένη του Όφενμπαχ»: τους δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουν κάτι που μπορεί να μην έβλεπαν διαφορετικά. Κάτι που έχει φτιαχτεί με προσοχή, όχι μόνο με γνώμονα να είναι «στα μέτρα τους», αλλά και με απόλυτο σεβασμό για το συγκεκριμένο μουσικό είδος και το κύρος της ΕΛΣ.

«Προσωπικά, αισθάνομαι τύχη να μπορώ να έχω δουλέψει σε μια τόσο δύσκολη και απαιτητική παραγωγή από πολλές απόψεις, αλλά κυρίως για την ευκαιρία να έρθω σε επαφή μέσω της δουλειάς μου ίσως με το πιο δύσκολο και συγχρόνως το πιο ειλικρινές κοινό που υπάρχει στις παραστατικές τέχνες», λέει ο Πέτρος Τουλούδης.

Μετά την αυλαία

Στο τέλος της όπερας, μετά το ενθουσιώδες χειροκρότημα, κάποια παιδιά πλησιάζουν τους συντελεστές για να τους μιλήσουν. Αναρωτιέμαι αν το σημερινό κοινό ήταν διαφορετικό, από την άποψη ότι είμαστε σε καλλιτεχνικό σχολείο. «Σε κάθε σχολείο που το παρουσιάσαμε ως τώρα, η λειτουργία του ήταν αντίστοιχη», μου λέει ο Κορνήλιος Σελαμσής. «Δεν έχουμε όμως ακόμα επαρκή δεδομένα και δεν έχουμε κάνει παρουσιάσεις στην περιφέρεια ώστε να δούμε τι θα συμβεί ακριβώς. Για εμένα, πάντως, είναι μια πολύ ικανοποιητική εμπειρία να βλέπω πως η προσοχή του κοινού είναι στραμμένη στην παράσταση στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου που διαρκεί αυτή, σε κάθε σχολείο που παίξαμε».

Tο σχολικό έτος 2023/24, θα έχουν την ευκαιρία να δουν την παράσταση 900 ακόμη σχολεία, όχι διά ζώσης αλλά μέσω της κινηματογραφικής της εκδοχής, η οποία θα είναι διαθέσιμη στην εκπαιδευτική ιστοσελίδα Opera Box, που δημιουργεί η ΕΛΣ.