Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Πάντοτε εκτιμούσα το αναθεωρείν, αλλά είδα αίφνης να τρίζουν τα θεμέλια πεποιθήσεων για μεγάλους δημιουργούς. Κι αυτό με στενοχώρησε.

Όλα άρχισαν πριν από χρόνια, βλέποντας στην ΕΡΤ μια παλιά συνέντευξη του αειμνήστου Κώστα Αξελού. Τον είχα κορόνα στο κεφάλι μου αυτόν τον Έλληνα φιλόσοφο. Αλλά εκείνο το βράδυ, τι να σας πω, άρχισαν ερωτηματικά και αμφιβολίες να φυτρώνουν μέσα μου.

Προσπάθησα να διώξω τις μελαγχολικές σκέψεις που με είχαν κατακλύσει, αλλά δεν τα κατάφερα. Ναι, μου φάνηκαν ανούσια και πεποιημένα όσα έλεγε ο φημισμένος συμπατριώτης μας.

«Και ποιος είσαι συ που θα κρίνεις τον Αξελό;» έλεγε μια φωνή μέσα μου κι άρχισαν να με ζώνουν τα φίδια. Μήπως έχει δίκιο η αυστηρή φωνή του άλλου μου εαυτού; Μήπως πήρε ψηλά τον αμανέ η αλαζονεία μου και έφτασε στο όριο της ύβρεως;

Καθώς κυλούσε η νύχτα τυλιγμένη στους καπνούς απ’ τα τσιγάρα, μια τελευταία οριστική σκέψη έπιασε στασίδι –εδραιώθηκε, πως το λένε;– στο μυαλό μου: Όχι, δεν επρόκειτο για αποδόμηση, αλλά για κριτική θεώρηση που οδηγεί στον προβληματισμό και ίσως στο μονοπάτι της αναθεώρησης.

Οι τριγμοί που προκαλεί η επαναξιολόγηση

Ομολογώ ότι κάπως ηρέμησα κι έτσι με πήρε ο ύπνος. Ήρεμο και απαλλαγμένο από ενοχές. Την άλλη μέρα κατέβασα από τη βιβλιοθήκη ορισμένα από τα βιβλία του Αξελού και αποφάσισα να περπατήσω εκ νέου στα μονοπάτια της σκέψης του. Για να δω πού θα με βγάλουν…

Όμως… Όμως αυτή η βραδιά αποδείχτηκε ότι ήταν η αρχή μιας εσωτερικής αναθεωρητικής πορείας που ειλικρινά δεν ξέρω που οδηγεί. Πάντοτε εκτιμούσα το αναθεωρείν, ειδικά το ανιδιοτελές, αλλά είδα αίφνης να τρίζουν τα θεμέλια στιβαρών κατασκευών και πεποιθήσεων για δημιουργούς που τους είχα εικονίσματα στο ιερό μου. Κι αυτό με στενοχώρησε.

Unsplash Patrick Tomasso

Φερ’ ειπείν, άκουγα ένα πρωί τον κάντορα της Λειψίας, τον αγαπημένο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, και μου φάνηκε λίγο βαρετός. Ποιος; Ο Μπαχ! Σταυροκοπήθηκα για να ξορκίσω το κακό, αλλά αυτό με περίμενε στη γωνία: Έβαλα κάποτε να (ξανα)δώ την «Κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας» και την βρήκα κοινότοπη και αδιάφορη. Ναι, την περίφημη ταινία του σπουδαίου Μπουνιουέλ.

Μα και με κάποιες ταινίες του Γκοντάρ ένιωσα το ίδιο. Σκέφτηκα μήπως τις αδικώ. Μήπως ήταν όντως δημιουργίες πρωτοποριακές για την εποχή τους και δεν έχει νόημα να τις κρίνω με σημερινά κριτήρια. Αλλά γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με κάποια αριστουργήματα της λογοτεχνίας, που παραμένουν άφθαρτα, ως κλασικά, στη συνείδηση της ανθρωπότητας;

Δόξα και τιμή στο αναθεωρείν

Κατεβαίνοντας στης απογοήτευσης τη σκάλα, βρήκα άχρωμο και ανέμπνευστο ένα βιβλίο του Μωπασάν, ενός από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. «Εντάξει, δεν γίνεται να είναι καλά όλα τα βιβλία του», μου ψιθύρισε μια παρηγορητική σκέψη.

Αλλά –Θεός κι απόστολος, μα τι μου συμβαίνει, επιτέλους;– ανέκραξα όταν στην γκρίζα λίστα μου –ας την πούμε δέλτο της όψιμης αμφιβολίας– μπήκαν ο Σαρτρ και ο Καμύ! Η αλήθεια είναι ότι τόσο ο Σαρτρ όσο και κάποιοι άλλοι εξέχοντες διανοητές άρχισαν από καιρό να χλωμιάζουν εντός μου.

Χρόνια τώρα δεν έχουν τη θέση που είχαν άλλοτε στην καρδιά μου. Δεν συμμερίζομαι καθ’ ολοκληρίαν την σαρωτική κριτική του Ρότζερ Σκράτον για ορισμένους διανοούμενους της Αριστεράς, αλλά οφείλω να πω ότι με έχει επηρεάσει. Ήταν το follow up στις δικές μου επιφυλάξεις.

Εντάξει, αλλά και ο Καμύ, άνθρωπέ μου; Να σας το πω για να ξεφορτωθώ το βάρος από μέσα μου: Ξαναδιάβασα τον «Ξένο», αλλά δεν βρήκα σχεδόν τίποτε από τις αρετές της αποθεωτικής κριτικής. Τέλος πάντων, θα διαβάσω πάλι τον «Επαναστημένο Άνθρωπο», την «Πτώση και τον «Μύθο του Σίσυφου», μπας και δω τι ακριβώς συμβαίνει με αυτή την δυναμική της επαναξιολόγησης.

Αλλά, μα το Θεό, βρίσκω ενδιαφέρον αυτό το εσωτερικό ταξίδι κι ας έχει παφλασμούς, κύματα και τρικυμίες. Κι ας μην ξέρω σε ποιο λιμάνι θα με βγάλει. Με δυο λόγια, δόξα και τιμή στο αναθεωρείν…