Η ΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Η προσωπική σχέση της Κορίνας Κόκκαλη με ασθενή που έπασχε από άνοια και Πάρκινσον έδωσε το έναυσμα για μια παράσταση σωματικού θεάτρου που εξερευνά μεταξύ άλλων την πιθανότητα να βρούμε λύτρωση μέσα από την αρρώστια.

Τι ωθεί μια ομάδα να στήσει μια παράσταση με αφορμή δύο σοβαρές νόσους όπως το Πάρκινσον και η άνοια; Σε τι κοινό απευθύνεται και τι θα έπρεπε να ξέρει ένας θεατής πηγαίνοντας; Αυτές ήταν οι πρώτες απορίες που γεννήθηκαν στο μυαλό μου όταν διάβασα για την παράσταση «ROBA», που παίζεται στο Πλύφα.

Όταν όμως ξεκίνησα να βάζω στο χαρτί μια σειρά ερωτήσεων για την Κορίνα Κόκκαλη, η οποία υπογράφει τη σκηνοθεσία μαζί με τον Simon Gleave, κατάλαβα ότι οι απορίες μου συχνά σκόνταφταν ακριβώς πάνω σε στερεότυπα που έχω στο μυαλό μου. Με πρώτο και καλύτερο ότι μπορεί να μην ήθελα να δω μια παράσταση για την άνοια και το Πάρκινσον.

Από την άλλη, ό,τι διάβαζα για τη «ROBA» μου κινούσε όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον. Όπως ότι είναι «μια παράσταση σωματικού θεάτρου που παίζει με την εικόνα, τον ήχο, το φως και το σκοτάδι, εξερευνώντας τον κόσμο της “φροντίδας” και της πιθανότητας να βρούμε λύτρωση μέσα από την αρρώστια».

Η Κορίνα Κόκκαλη και ο Simon Gleave είναι ιδρυτές της ομάδας JEUDi και δραστηριοποιούνται μεταξύ Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου με βασικά εργαλεία το θέατρο και τον χορό. Οι δυο τους όχι μόνο σκηνοθετούν αλλά παίζουν και στο «ROBA», μαζί με τη Μαρία Παπαχριστοδούλου.

Το πρότζεκτ είναι αποτέλεσμα μιας έρευνας τεσσάρων χρόνων γύρω από το θέμα, η οποία ονομάστηκε «Παρέα». Συμμετείχαν σε αυτήν καλλιτέχνες, θεραπευτές και νευροεπιστήμονες, και περιλάμβανε μια σειρά εργαστηρίων για τους φροντιστές ασθενών, επαγγελματίες και μη, και για τα μέλη της οικογένειάς τους.

Τελικά, η συνέντευξη με την Κορίνα Κόκκαλη δεν μου άφησε καμιά αμφιβολία ότι θέλω να δω τη «ROBA». Κι αυτό ήταν πριν μάθω από τους θεατές της πρεμιέρας ότι είναι πολύ ενδιαφέρουσα.

– Ποια ήταν η αφορμή για τη δημιουργία μιας παράστασης που θίγει τις νόσους της άνοιας και του Πάρκινσον; Γιατί αισθανθήκατε ως ομάδα την ανάγκη να καταπιαστείτε με κάτι τέτοιο;

Η ομάδα JEUDi δημιουργήθηκε μέσα στην πρώτη καραντίνα από εμένα και τον σύντροφό μου Simon Gleave, με το όραμα να φτιάξουμε μια πλατφόρμα, ένα «σπιτικό» για το θέατρο, τον χορό και τις τέχνες, όπου να μπορούμε μαζί με φίλους και καλλιτέχνες που εκτιμάμε και θαυμάζουμε να δημιουργούμε νέους φανταστικούς κόσμους.

Η ίδρυση της ομάδας συνέπεσε με την προσωπική μας εμπειρία στην φροντίδα του αγαπημένου μου πατέρα, ο οποίος από το 2012 έπασχε από Πάρκινσον και από το 2020 από άνοια.

Μέσα από τον καθημερινό αγώνα της φροντίδας ανακαλύψαμε καινούργιους δρόμους επικοινωνίας και δημιουργίας. Η δημιουργία έγινε φροντίδα και η φροντίδα δημιουργία. Έτσι γεννήθηκε σιγά σιγά ο κόσμος του «ROBA» με τα δικά του πλάσματα και τους δικούς του κανόνες.

– Πώς προέκυψε ο τίτλος «ROBA»;

Ο τίτλος προέκυψε από μια τυχαία επίσκεψη σε μια φίλη μας, η οποία έχει υιοθετήσει ένα παιδί από την Αιθιοπία. Μας έλεγε λοιπόν ότι το πρώτο του όνομα ήταν Ρόμπα, που στα Αραβικά σχετίζεται με την ομορφιά και τη δύναμη, αλλά στα ελληνικά έχει αρνητικές σημασίες, όπως η γνωστή φράση «Γίναμε ρόμπα» – γι’ αυτό και αποφάσισε να του το αλλάξει.

Μαζί με τον Simon, λοιπόν, συζητώντας και ερευνώντας την ετυμολογία της λέξης ρόμπα ανακαλύψαμε τη σύνδεσή της με τη λέξη robe και robbe, που η αρχική της σημασία ήταν τα λάφυρα, τα κλοπιμαία πολέμου, τα παραπεταμένα αντικείμενα, όπως και το πρόχειρο ένδυμα της ρόμπας. Παράλληλα, βέβαια, το robe μπορεί να είναι και το επίσημο-τελετουργικό ένδυμα.

ROBA λοιπόν είναι κάτι το παραπεταμένο, ξεχασμένο, το οποίο όμως έχει τη δική του ιστορία και αξία, όπως και κάθε άνθρωπος που μπορεί να βρεθεί σε μια κατάσταση ασθένειας. Το σώμα και το μυαλό που ασθενούν, λοιπόν, είναι αυτό που τιμάμε, γιορτάζουμε, αγαπάμε και σεβόμαστε, δημιουργώντας το δικό μας τελετουργικό με μια παιγνιώδη διάθεση.

– Πώς θα εξηγούσες τι είναι το σωματικό θέατρο σε κάποιον που δεν έχει δει μια τέτοια παράσταση;

Στην πραγματικότητα, ο όρος σωματικό θέατρο είναι επίκτητος και σύγχρονος, καθώς το θέατρο νοείται μόνο ως μια σωματική εμπειρία. Πηγαίνουμε στο θέατρο για να δούμε ζωντανά σώματα να δρουν, να μιλούν, να παίζουν, να τραγουδούν ή και να χορεύουν. Η διάκριση αυτή γίνεται κατά βάση για να το ξεχωρίσει από το θέατρο που βασίζεται σε ένα γραπτό κείμενο, πάνω στο οποίο χτίζεται μια παράσταση.

Στο σωματικό θέατρο δίνεται έμφαση στην κίνηση και ο λόγος έρχεται μετέπειτα, όπου κρίνεται απαραίτητο και όπου γεννάται. Είναι μια αντίστροφη θα έλεγα διαδικασία. Εδώ δεν έχουμε κάποιον συγγραφέα ή κάποιο έργο, αλλά το έργο δημιουργείται μέσα από τις εικόνες, τον ήχο και την κίνηση. Και με αυτόν τον τρόπο μπορεί να «διαβαστεί» σε κάθε γλώσσα.

– Σε τι κοινό απευθύνεται η παράσταση «ROBA»; Το ρωτάω γιατί θα μπορούσε να πει κανείς ότι η άνοια και το Πάρκινσον είναι δύσκολα θέματα.

Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση – και ειδικά στο ότι το Πάρκινσον και η άνοια θεωρούνται ένα δύσκολο θέμα. Γενικά, η αρρώστια είναι ένα θέμα ταμπού και δεν θέλουμε καν να το συζητάμε. Αυτό συνήθως οδηγεί τους ασθενείς και τις οικογένειές τους στην απομόνωση, είτε από τη δική τους «υπερηφάνεια» είτε από την αδυναμία των άλλων να εμπλακούν ή ακόμα και να αντικρίσουν την αρρώστια.

Η παράσταση δεν αποτελεί μια γυμνή, ρεαλιστική απεικόνιση μιας καθημερινότητας ενός ασθενή με Πάρκινσον και άνοια. Νομίζω ότι το θέατρο πρέπει να μετουσιώνει και να μεταμορφώνει. Από την προσωπική μου εμπειρία ως φροντίστρια, δεν θα ήθελα να πάω να δω μια παράσταση που να μου ξυπνήσει όλες μου τις εμπειρίες και να μου τις αναπαραστήσει μπροστά μου. Δεν θα το άντεχα ούτε ως θεατής, ούτε ως δημιουργός αυτής της παράστασης.

Πρόκειται για μια παράσταση που μεταφέρει μια εμπειρία σ’ ένα παιχνίδι, ένα τελετουργικό εικόνων, ήχων, κίνησης και φωτός. Απευθύνεται λοιπόν σε όσους θέλουν να ταξιδέψουν για μιάμιση ώρα σε έναν κόσμο αλλόκοτο, που παίζει ένα παιχνίδι κρυφτού και μεταμορφώσεων.

– Πώς οργανώθηκε αυτή η «Παρέα», όπως ονομάσατε την τετραετή έρευνα που οδήγησε τελικά στην παράσταση;

Η «Παρέα» δημιουργήθηκε από το προσωπικό μας βίωμα και από την ανάγκη να φτιάξουμε τη δική μας κοινότητα και να μοιραστούμε τη δική μας εμπειρία με άλλους.

Πριν από μερικές μέρες έλαβα ένα μήνυμα από μια πολύ κοντινή μου φίλη σχετικά με μια συνάδελφό της, ο πατέρας της οποίας πάσχει από Πάρκινσον. Μου ζήτησε να με φέρει σε επαφή μαζί της, γιατί η ίδια δεν ξέρει πώς μπορεί να τη βοηθήσει. Η αλήθεια είναι ότι ούτε εγώ ξέρω ακριβώς, γιατί ο κάθε άνθρωπος που ασθενεί ειδικά στις νευρολογικές ασθένειες έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και ανάγκες. Ξέρω όμως ότι το μοίρασμα και η αίσθηση της «Παρέας» είναι μέγιστης σημασίας, και αυτό μας δίνει δύναμη.

Επίσης, το θέατρο, ο χορός και η μουσική είναι τέχνες που μας φέρνουν σε επαφή με την πρωτογενή μας ύλη και υπόσταση, άσχετα από το αν είμαστε υγιείς ή ασθενείς. Έχουν τα κατάλληλα εργαλεία για να μας βοηθήσουν.

Σε αυτή την έρευνα λοιπόν συγκεντρώνουμε ανθρώπους των τεχνών, του θεραπευτικού τομέα, της επιστήμης, όπου ο καθένας από διαφορετική σκοπιά δίνει τη δική του οπτική για το ίδιο θέμα. Έχει πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθείς και να συμμετέχεις σ’ αυτές τις συζητήσεις.

– Ποιες δυσκολίες έπρεπε να υπερβείτε για να υλοποιηθεί κάτι τέτοιο;

Αυτό που χρειάζεται είναι χώρος και χρόνος. Ευτυχώς μέσα από το διαδίκτυο μπορείς να οργανώσεις συζητήσεις χωρίς τη φυσική παρουσία. Αλλά αυτό ήταν το πρώτο βήμα. Τώρα επόμενος στόχος είναι με τη στήριξη του Arts Council of England, του Clod Ensemble και του προγράμματος Performing Medicine να φέρουμε μαζί σε φυσική παρουσία τους συμμετέχοντες του προγράμματος και να κάνουμε σεμινάρια μαζί με φροντιστές και τους ασθενείς, μεταφέροντας τη δική μας δημιουργική προσέγγιση στο θέμα.

Οι δυσκολίες είναι καθημερινό αντίκρίσμα, που σημαίνει ότι πρέπει να δρούμε όπου μπορούμε, ενώ εκεί που αδυνατούμε να δίνουμε χρόνο στον εαυτό μας και να ζητάμε την κατάλληλη βοήθεια και «παρέα».

– Νιώθω ότι το ζητούμενο σε αυτή τη διαδικασία υπερβαίνει τη δημιουργία της παράστασης καθαυτής, είναι έτσι;

Είναι δύο διαφορετικά πράγματα που συνέβησαν την ίδια στιγμή. Το ζητούμενο μας κίνησε την περιέργεια, μας συγκίνησε και συνεκίνησε. Η δημιουργία της παράστασης εξίσου, καθώς η φροντίδα μας γι’ αυτήν είναι τεράστια.

Για να μπορέσουμε να φτιάξουμε κάτι, πρέπει να μπορούμε να πάρουμε μια απόσταση από αυτό. Μπορεί να ξεκινά από κάτι πολύ προσωπικό, αλλά είναι κάτι κοινό και πανανθρώπινο.

Οι συντελεστές μας και όσοι έχουν εμπλακεί σε αυτή τη διαδικασία είτε έχουν βιώσει οι ίδιοι μια αντίστοιχη εμπειρία, είτε μπόρεσαν να συνδεθούν με τον δικό τους τρόπο. Εκείνο που μας έμαθε αυτή η εμπειρία είναι να φροντίζουμε γι’ αυτό που φτιάχνουμε και ο ένας για τον άλλο, όπως θα φροντίζαμε για τον εαυτό μας ή για τον πιο κοντινό μας άνθρωπο ή πλάσμα. Όλα θέλουν φροντίδα, αγάπη, σεβασμό αλλά και χιούμορ.

– Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση κατά τη δημιουργία του «ROBA»;

Η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν ο χρόνος δημιουργίας της και τα πολλαπλά προσωπικά στάδια που διαβήκαμε μέσα σ’ αυτόν.

Η ζωή εξελισσόταν, τα γεγονότα έρχονταν αλλεπάλληλα και εμείς έπρεπε να συνεχίσουμε τη μελέτη και τη δημιουργία. Όχι γιατί μας ανάγκαζε κάποιος, αλλά γιατί βρίσκαμε αξία στην ενασχόλησή μας με κάτι το οποίο μας δίνει ευχαρίστηση και μας βοηθάει στο να βρίσκουμε δημιουργικούς τρόπους να ζούμε και να υπάρχουμε.

Πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις καλό είναι να βρίσκεις τη δική σου απόσταση από το υλικό που φτιάχνεις, ώστε να μπορείς να προστατεύεις τον ίδιο, τους άλλους αλλά και το ίδιο το δημιούργημα.

– Τι θα ήθελες να ξέρει ένας θεατής που έρχεται να δει το «ROBA»;

Το πρώτο πιστεύω είναι ο βασικός κορμός της ιστορίας: «Δύο πλάσματα φροντίζουν έναν κόσμο που καταρρέει. Στην προσπάθειά τους αυτή έρχονται αντιμέτωποι με τη δική τους κατάρρευση και μεταμορφώσεις».

Και το δεύτερο είναι να έρθει με ανοιχτό μυαλό και καρδιά στο να πει «ναι» σε έναν καινούργιο κόσμο που απλώνεται μπροστά του. Με την ίδια διάθεση που θα συνέβαινε και στην πραγματική ζωή – με αγάπη για τη διαφορετικότητα στην κίνηση ενός ανθρώπου που πάσχει για παράδειγμα από Πάρκινσον και αποδοχή μιας άλλης παράλληλης πραγματικότητας που φέρει κάποιος με άνοια.

– Υπάρχουν μεμονωμένες εμπειρίες από τη διαδικασία δημιουργίας που θα ήθελες να μοιραστείς; Που σε ξάφνιασαν ή σε συγκίνησαν ιδιαίτερα;

Μέσα σε αυτά τα χρόνια της ενασχόλησης με την παράσταση και το κομμάτι της φροντίδας, υπήρξαν πολλές ιδιαίτερες στιγμές. Από αυτή την εμπειρία δημιουργήθηκε μια κατάσταση αφύπνισης και επείγοντος για ζωή.

Αυτό που με συγκινεί ιδιαίτερα είναι το δόσιμο της δημιουργικής ομάδας στη διαδικασία της δημιουργίας του «ROBA». Με την ίδια ομάδα που μεγάλωνε σταδιακά ξεκινήσαμε τέσσερα χρόνια πριν. Το στοιχείο της προσωπικής εμπειρίας, η καταγραφή της πραγματικότητας, η έρευνα της μνήμης από μουσικής πλευράς, των υλικών και του φωτός από εικαστικής πλευράς, και της κίνησης από πλευράς δράσης μάς ενθουσιάζει όλους. Υπάρχει ένα προσωπικό ενδιαφέρον και δέσιμο ως προς το θέμα και τη διαδικασία από καθέναν ξεχωριστά.

– Τι θα ήθελες να αποκομίσει το κοινό από την παράσταση;

Προσωπικά, θα ήθελα να μπούμε σε ένα ταξίδι μαζί με το κοινό για όση ώρα διαρκεί με μια ανάσα. Να αιωρηθούμε μαζί σε στιγμές και να αναρωτηθούμε που είμαστε, ποιοι είμαστε, πότε πέρασε η προηγούμενη εικόνα, είναι μέρα ή νύχτα, παρόν ή παρελθόν; Ναι, θα ήθελα να γεμίσουμε ερωτήματα, να ανοίξουμε το μυαλό μας σε νέα σύμπαντα, να σταματήσουμε να είμαστε απόλυτοι, κλειστοί, φοβισμένοι, και να νιώσουμε την επιθυμία για ζωή παρά τον όποιο πόνο, δυσκολία ή αλλαγή. Όλα αλλάζουν.

– Η διανοητική και ψυχική υγεία σε έχουν απασχολήσει με άλλους τρόπους στη δουλειά σου ή και σε προσωπικό επίπεδο;

Το 2018 έκανα μια παράσταση με τον τίτλο «Heliotopia», με την Ειρήνη Φαναριώτη και ζωντανή μουσική της Κατερίνας Πολέμη, έπειτα από μια σειρά εργαστηρίων και έρευνας με το Δίκτυο Μέλισσα, το οποίο βοηθά στην ένταξη και ενίσχυση γυναικών που είναι μετανάστριες και προσφύγισσες.

Μέσα από αυτή τη δουλειά γνώρισα γυναίκες οι οποίες έχουν περάσει από πολύ δύσκολες καταστάσεις, που αναπόφευκτα επηρεάζουν την ψυχική και διανοητική υγεία. Η ενδυνάμωσή τους έρχεται μέσα από την κοινότητα και τη συμπερίληψη, και όχι τον αποκλεισμό.

Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα και χρειαζόμαστε την αποδοχή και την αίσθηση ότι είμαστε μέρος μιας οικογένειας, ότι ανήκουμε κάπου. Πέρα από αυτό, όταν είμαστε ή νιώθουμε υγιείς σε σωματικό ή ψυχικό επίπεδο υπάρχει ο κίνδυνος να δείξουμε υπεροψία σε ό,τι δεν φαίνεται υγιές ή διαφορετικό.

Θέλει διαρκεί αναρώτηση, άνοιγμα της σκέψης μας προς τους άλλους και καθημερινή φροντίδα για την κοινότητά μας. Και το «μας» χωρίς σύνορα.

– Τι έχεις κερδίσει ως καλλιτέχνιδα αλλά και ως άνθρωπος από όλη αυτή την εμπειρία;

Θα μπορούσα να απαντήσω σ’ αυτή την ερώτηση καλύτερα έπειτα από 30 χρόνια. Αλλά προς το παρόν, αυτό που νιώθω και αντιλαμβάνομαι αυτή τη στιγμή είναι ότι ανακαλύπτουμε μαζί με τον Simon έναν τρόπο καλλιτεχνικής δημιουργίας και ύπαρξης, που θέλουμε να αναπτύξουμε και να εξελίξουμε μαζί με την ομάδα μας.

Ως άνθρωπος, έμαθα πως το μοίρασμα με τους άλλους ακόμα και σε διαφορετικές φάσεις της ζωής μας είναι σημαντικό, ώστε να μπορούμε να εξελισσόμαστε, αλλά και να είμαστε χρήσιμοι ο ένας για τον άλλον.

Παραστάσεις κάθε Δευτέρα & Τρίτη, μέχρι 2 Απριλίου 2024. ΠΛΥΦΑ: Κορυτσάς 39, Αθήνα 104 47 – Κλείσε εισιτήρια