Η ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ «ΛΥΣΟΥΝ» ΜΟΝΕΣ ΤΟΥΣ

Είναι η αυτοπεποίθηση των γυναικών συλλογικά... χαμένη; Αποτελεί ένα δικό τους, προσωπικό πρόβλημα ή είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής τους θέσης; Δύο κοινωνιολόγοι μάς κάνουν να αναρωτιόμαστε αν η εμψύχωση των γυναικών είναι αυτό που τελικά χρειάζεται η κοινωνία.

Η κόρη μου, που έκλεισε τα 12, ορθώνει πύρινο φεμινιστικό λόγο απέναντι σε καθετί που βλέπει και ακούει – ειδικά στην τηλεόραση. Οι διαφημίσεις, οι χαρακτήρες στα σίριαλ, η εκφορά του λόγου στα ντοκιμαντέρ, η εικονογράφηση των κινουμένων σχεδίων, σχεδόν όλα τής φαίνονται σεξιστικά. Για να μην πιάσουμε τα σχόλια των συμμαθητών της, σε στυλ «κορίτσι είσαι ρε και κλαις;» (που είναι ξεκάθαρα σεξιστικά).

Απέναντι στον δικαιολογημένο εκνευρισμό της στέκομαι με σκεπτικισμό, με τη ματιά μιας γυναίκας που έχει μεγαλώσει σε μια σεξιστική κοινωνία. Έτσι, ορισμένες φορές μου φαίνεται υπερβολική, μια επαναστατημένη προέφηβη που θέλει να θυμώνει με το κοινωνικό γίγνεσθαι, επειδή αυτό συνηθίζεται στην ηλικία της. Μήπως όμως δεν είναι έτσι; Μήπως εκείνη βλέπει κάτι που εγώ, έχοντας καταπιεί αμάσητες συμπεριφορές και καταστάσεις, αδυνατώ;

Ένα βιβλίο για την αυτοπεποίθηση των γυναικών (και όχι μόνο)

Το βιβλίο των κοινωνιολόγων Shani Orgad και Rosalind Gill Confidence Culture (σε ελεύθερη απόδοση «Η κουλτούρα της αυτοπεποίθησης») με έβαλε σε σκέψεις. Διότι ουσιαστικά πραγματεύεται μια τέτοια σεξιστική αντιμετώπιση των γυναικών και μάλιστα κρυμμένη πίσω από την επίφαση της γυναικείας χειραφέτησης.

Αντικείμενο της μελέτης τους είναι οι επιταγές που απευθύνονται στις γυναίκες να ανακτήσουν τη χαμένη αυτοπεποίθησή τους αγαπώντας –επιτέλους– το σώμα τους, διεκδικώντας τη θέση που τους αξίζει στην εργασία, ή ορθώνοντας το ανάστημά τους απέναντι στο ανέφικτο της τέλειας μητρότητας... Τα τερέν είναι πολλά. Και οι φορείς που εμψυχώνουν τις θηλυκότητες περισσότεροι.

Τι μπορεί να κρύβει η προτροπή «Αγαπήστε τον εαυτό σας»

Η βιομηχανία της μόδας λέει στις γυναίκες: Η αυτοπεποίθηση είναι το καλύτερο πράγμα που μπορείτε να φορέσετε. Τα brand ομορφιάς προσλαμβάνουν ambassadors με «ατέλειες», για να φωνάξουν: Έλα όπως είσαι! Οργανισμοί κατάρτισης ηγεσίας (όπως το πρόγραμμα #IAmRemarkable της Google) σχεδιάζονται για να ενισχύσουν την ικανότητα των γυναικών να αυτοπροβάλλονται και να μιλούν για τα ταλέντα τους... Ο κατάλογος είναι μακρύς.

iStock

Θα μου πείτε, πού είναι το κακό με το να ενισχύσει κανείς την αυτοπεποίθησή του; Αυτό δεν χρειάζονται οι γυναίκες; Τι κατακριτέο υπάρχει σε αυτή την προσπάθεια; Ειλικρινά, τίποτε. Θα σας απαντήσω όμως: πιστεύετε πραγματικά ότι αυτή είναι η λύση για τις κοινωνικές ανισότητες που μας περιβάλλουν;

Αρκεί κάποιος να ξυπνήσει μια μέρα, να πιστέψει και να πει «είμαι καταπληκτικός» για να αλλάξουν τα πράγματα; Και κυρίως: είναι δική του ευθύνη; Οι συγγραφείς του βιβλίου απαντούν κατηγορηματικά «όχι» και δεν τις αδικώ.

Πώς μπορεί να βλάπτει η κουλτούρα της αυτοβοήθειας

Ας σκεφτούμε όλα τα παραπάνω στο πλαίσιο της κουλτούρας της αυτοβοήθειας που τελευταία έχει αναπτυχθεί, ζει (και βασιλεύει) ανάμεσά μας και υπαγορεύει πως η θηλυκότητα είναι ένα «προβληματικό αντικείμενο που χρειάζεται αλλαγή». Κι ας σταθούμε με σκεπτικισμό απέναντι σε αυτή τη νέα λογική που προτρέπει τις γυναίκες να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους, να καλύψουν τα ψυχολογικά τους κενά και τελικά να χειραφετηθούν.

Ας σταθούμε με σκεπτικισμό απέναντι ακόμη και στα δικά μας συναισθήματα, εκείνα της συγκινησιακής φόρτισης που ξεπηδούν στο άκουσμα τέτοιων ενθαρρυντικών προτροπών. Κι ας αναρωτηθούμε: Είναι οι κοινωνικές ανισότητες ζήτημα μειωμένης αυτοπεποίθησης; Ένα πρόβλημα που πλήττει περισσότερο τις γυναίκες και για το οποίο πρέπει να φροντίσουν οι ίδιες; Πολύ αμφιβάλλω.

Ζήτημα ατομικής ευθύνης;

Αν τα κράτη δεν έχουν διασφαλίσει τα απαιτούμενα, ώστε να αρχίσει –έστω– η οικοδόμηση της κοινωνικής ισότητας, μήπως ρίχνουν το μπαλάκι στην ατομική προσπάθεια; Μήπως απέναντι στην απόσυρση του κράτους και στην απουσία δικτύων κοινωνικής ασφάλισης και προστασίας, τα άτομα – ιδιαίτερα οι γυναίκες και τα μέλη διαφόρων μειονοτικών ομάδων– καλούνται όλο και περισσότερο να φροντίσουν τον εαυτό τους και να αναλάβουν την πλήρη ευθύνη για τη δική τους ευημερία και ασφάλεια;

Το βλέπουμε συχνά να υιοθετείται ως στάση από νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις, που δεν ασχολούνται με την επιβολή ουσιαστικών κοινωνικών μέτρων. Το είδαμε και πρόσφατα με την πανδημία της Covid-19, όταν αυτές ήταν οι ομάδες που δέχτηκαν το μεγαλύτερο πλήγμα από τις συνέπειες των lockdowns.

Pexels Anna Shvets

Ασχολήθηκε κάποιος με την αποκατάσταση των ζημιών που εκείνες υπέστησαν; Ή μήπως αντ' αυτού γιγαντώθηκε η κουλτούρα της αυτοβοήθειας, της προσωπικής ανάπτυξης και της ψυχολογικής βελτίωσης;

Φράσεις όπως «μερικές φορές είσαι ο χειρότερος εχθρός του εαυτού σου» ή «η έλλειψη αυτοπεποίθησης σε κρατάει πίσω» υπονοούν ότι τα όποια εμπόδια είναι μάλλον στο κεφάλι των γυναικών. Συχνά μάλιστα, τις υποβάλλουν σε μια ατελείωτη προσωπική δουλειά μέσω πρακτικών ευγνωμοσύνης, θετικών δηλώσεων, αυτοφροντίδας και συνεχούς αυτορρύθμισης.

Οι συγγραφείς του βιβλίου όμως υποστηρίζουν ότι η χαμένη αυτοπεποίθηση και η ανοικοδόμησή της παρουσιάζεται ως πανάκεια για την έμφυλη ανισότητα, πλαισιώνοντας έτσι τα αίτια της κοινωνικής αδικίας και την αντιμετώπισή τους ως ευθύνη των γυναικών.

«Πρόκειται για μια συστηματική κουλτούρα που υποτάσσει τις γυναίκες και στη συνέχεια τις κατηγορεί συνεχώς για τις δικές τους ανασφάλειες» ισχυρίζονται. Το μήνυμα λοιπόν πίσω από την προτροπή για αυτοπεποίθηση είναι: «Διορθώστε τη γυναίκα, όχι τον κόσμο». Σαν να είναι από μόνη της εκείνη πιο επιρρεπής στην ανασφάλεια και στη χαμηλή αυτοπεποίθηση, σα να πρόκειται για ένα προσωπικό, ψυχολογικό πρόβλημα που πρέπει να λύσει με τον θεραπευτή και τον ίδιο της τον εαυτό.