H ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΔΑΣ ΠΟΥ «ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕ» ΠΡΩΤΗ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

Το τι συνέβη στο Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων το 1943 αποτελεί ένα συλλογικό τραύμα, λίγο-πολύ γνωστό. Άγνωστη όμως παραμένει η ιστορία μιας Γερμανίδας που προσπάθησε με προσωπική πρωτοβουλία να βοηθήσει τα θύματα.

Κάθε τραυματική εμπειρία αφήνει ίχνη, είτε σε μεγάλη κλίμακα (την ιστορία και τον πολιτισμό μας) είτε σε μικρότερη, σε εμάς τους ίδιους και τις οικογένειές μας. Ο πόλεμος, όπως αυτός στην Ουκρανία που συμπλήρωσε ήδη έναν χρόνο, είναι πάντα μια συλλογική τραυματική εμπειρία.

Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, τον Δεκέμβριο του 1943, υπήρξε ένα συλλογικό τραύμα που στιγμάτισε τη συλλογική μνήμη ενός ολόκληρου λαού, στο πλαίσιο των γερμανικών βιαιοπραγιών και της Κατοχής. Υπήρξε ένα από τα γεγονότα που κρατούσε κλειστά τα στόματα και τις ψυχές των ανθρώπων για πολλά χρόνια, αν και την Ιστορία υπάρχουν πολλοί τρόποι για να τη μάθει κανείς. Είναι ένα γεγονός λίγο-πολύ γνωστό.

Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων

Εκείνο όμως που δεν είναι καθόλου γνωστό είναι πως μια Γερμανίδα ήταν αυτή που έκανε το πρώτο βήμα και προσέφερε έμπρακτη βοήθεια στους συγγενείς των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, πολύ προτού η Γερμανία αναλάβει τις ευθύνες της για τα εγκλήματα πολέμου που είχε προκαλέσει.

iStock

Η Έρεγκαρντ Σραμ ήταν η πρώτη Γερμανίδα που επισκέφτηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο τα Καλάβρυτα για να μάθει τι είχε συμβεί εκεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Ήταν Ιούνιος του 1952 και τα όσα έμαθε για το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων, κατά το οποίο οι Γερμανοί εκτέλεσαν όλο τον αντρικό πληθυσμό των Καλαβρύτων σε αντίποινα για τη δράση της Εθνικής Αντίστασης, τη συγκλόνισαν.

Ποια ήταν η Γερμανίδα που βοήθησε τους κατοίκους

Γεννημένη το 1900 στην Ανατολική Πομερανία μέσα σε μια συντηρητικό, προτεσταντικό και αυστηρά μοναρχικό οικογενειακό πλαίσιο, η Σραμ απομακρύνθηκε συνειδητά από τις ιδέες με τις οποίες ανατράφηκε και τελικά διετέλεσε 8 χρόνια βουλευτής των Σοσιαλδημοκρατικών στη Βουλή της Κάτω Σαξονίας.

Tο βιβλίο Φαντάσματα του Πολέμου (εκδ. Ασίνη), σε επιμέλεια Ειρήνης Βάζου και Gottfried Schramm, περιλαμβάνει τις εκθέσεις της προς τους διάφορους φορείς, την αλληλογραφία και τις σημειώσεις της, υπογραμμίζοντας όχι μόνο την ατομική προσπάθειά της, αλλά και τον τρόπο θέασης της κοινωνικής και πολιτικής κατάστασης της εποχής.

Στη χώρα της ως βουλευτής, η Σραμ ασχολήθηκε με προβλήματα του κοινωνικού χώρου και της παιδείας και χάρη στις καινοτόμες ιδέες της, την εργατικότητα και την επιμονή της κατάφερε να προωθήσει σωστές λύσεις και να διακριθεί.

Στη δική μας, αναζήτησε έμπρακτη βοήθεια για τις χήρες των Καλαβρύτων και τα παιδιά τους. Θέλησε να τα εκπαιδεύσει και να τα στείλει στη Γερμανία να δουλέψουν, έτσι ώστε να μπορέσουν να στηρίξουν οικονομικά τις οικογένειές τους.

Ολοκαύτωμα Καλαβρύτων: Ποια βοήθεια προσφέρθηκε

«Μου γεννήθηκε εμφατικά η πεποίθηση ότι εμείς οι Γερμανοί –και μάλιστα όχι μεμονωμένα ως άτομα, αλλά ως κράτος– πρέπει να κάνουμε κάτι γι' αυτόν τον τόπο. Τα Καλάβρυτα δεν υπήρξαν, δυστυχώς, το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα όπου προκαλέσαμε τεράστια δεινά, αποτελούν όμως, μαζί με το Δίστομο, κάτι σαν εθνικό σύμβολο για ολόκληρη τη χώρα» έγραφε στο υπόμνημά της προς το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών στα τέλη του Ιουνίου του 1952.

Η πρόταση της Σραμ όχι μόνο ξάφνιασε, αλλά προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στη μικρή κοινωνία των Καλαβρύτων. Οι κάτοικοι βρέθηκαν ξαφνικά μπροστά σ’ ένα συνειδησιακό δίλημμα να δεχτούν ή να απορρίψουν τη γερμανική προσφορά. Πώς ήταν δυνατόν τα ορφανά των Καλαβρύτων να μεταβούν για εκπαίδευση στη χώρα των ανθρώπων που είχαν σκοτώσει τους γονείς τους;

Η δύναμη της συγχώρεσης

«Πώς θα γίνονταν αυτό; ''Ο αποδέκτης πρέπει να είναι σε θέση να πιστεύει ότι ο εχθρός του μπορεί μια μέρα να γίνει φίλος του'' έλεγε ο γάλλος φιλόσοφος Paul Ricoeur, στον οποίο οφείλουμε θεμελιώδεις έρευνες για τη μνήμη και τη λήθη. Αυτό σημαίνει ότι η οδυνηρή του ανάμνηση κατανοείται και αναγνωρίζεται από τον προσφέροντα», γράφει η Ειρήνη Βάζου στα προλεγόμενα του βιβλίου.

Αυτό όμως η Σραμ το αναγνώριζε. «Γνωρίζω ότι ο κόσμος δεν θα μπορέσει να λησμονήσει το έγκλημα ούτε σε εκατό χρόνια. Θέλουμε με το πρόγραμμα αυτό να προσθέσουμε κάτι νέο σε αυτό που ήδη υπάρχει», έγραφε στον αντιδήμαρχο των Καλαβρύτων.

Με την υποστήριξη του Γερμανικού Συνδέσμου Γυναικών και της Εταιρείας για την Προώθηση της Νέας Γενιάς κατόρθωσε να στείλει στη Γερμανία 70 παιδιά από τα Καλάβρυτα και τα γύρω χωριά, ώστε να λάβουν μέρος σε ένα πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης που τους έδινε δυνατότητα εργασίας στη Γερμανία.

Λίγα χρόνια αργότερα, αφού είχαν καταφέρει να εργαστούν με επιτυχία σε διάφορες γερμανικές εταιρείες, επέστρεψαν στην Ελλάδα για να στηρίξουν τις χήρες μητέρες τους.

Η δύναμη της προσωπικής πρωτοβουλίας

Η Σραμ όμως δεν σταμάτησε εκεί. Συγκλονισμένη από όσα έβλεπε και σε άλλους τόπους που επισκέφτηκε –τη Βόρεια Μακεδονία, την Κρήτη, την Ήπειρο– προσπάθησε να εξασφαλίσει κονδύλια από γερμανικές πηγές, για να φτιαχτούν συστήματα ύδρευσης και άρδευσης, αγροτικές μονάδες παραγωγής, κτίρια, να αγοραστούν ασθενοφόρα κ.λπ.

Οι επίσημες γερμανικές αρχές δεν είχαν ακόμη ξεκινήνει τη συζήτηση για τις ευθύνες του κράτους αναφορικά με τα εγκλήματα του πολέμου.

iStock

Οι προσπάθειες της Σραμ στην Ελλάδα κατά τα έτη 1952-1970 να βοηθήσει επιζώντες των γερμανικών βιαιοπραγιών κατά της διάρκεια της Κατοχής είχαν μείνει στην αφάνεια, παρότι αποτελούσαν τη μοναδική σοβαρή προσπάθεια κατά τις δεκαετίες 1950 - 1960 για παροχή βοήθειας προς τα Καλάβρυτα και προς άλλες περιοχές που είχαν καταστραφεί.

Όταν η καρδιά προπορεύεται του νου

Η ιστορία της Γερμανίδας που βοήθησε πρώτη τους Έλληνες, επειδή αισθάνθηκε ότι ήταν χρέος της, είναι πέρα για πέρα εμπνευστική. Τους λόγους περιγράφει εύγλωττα η επιμελήτρια του βιβλίου Ειρήνη Βάζου: «Η μνήμη δεν μπορεί να είναι ιδιωτική υπόθεση που επαφίεται στη συνείδηση του καθενός ξεχωριστά».

»Σε μια εποχή που η συλλογική μνήμη απέκλειε το παρελθόν επιμένοντας σε μια παραλυτική σιωπή, η Σραμ στάθηκε ικανή να αποδεχτεί τις βασανιστικές αναμνήσεις των θυμάτων των γερμανικών βιαιοπραγιών».

»Έθεσε έτσι την ''εργασία της καρδιάς'' πάνω από την ''εργασία του νου'', την οποία ο φιλόσοφος Karl Jaspers θεωρούσε ως προϋπόθεση για ένα πραγματικά καινούργιο ξεκίνημα και για την εσωτερική σταθεροποίηση του νέου πολιτικού συστήματος», στη Γερμανία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.