ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΓΟΗΤΕΥΟΥΝ ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ

Γιατί μας γοητεύουν τόσο τα παραμύθια; Ποιος είναι ο ρόλος τους και πόσο «παρηγορούν» την ψυχή μας; Ένας επαγγελματίας αφηγητής γράφει, τονίζοντας πως όλοι υπάρχουμε χάρη στην ιστορία μας.

Mε πόσες μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες δεν ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή! Και πόσες από αυτές δεν νιώθουμε την ανάγκη να τις μοιραστούμε με τους ανθρώπους της ζωής μας... Να τις αφηγηθούμε δηλαδή. Όχι να τις γράψουμε. Να τις μιλήσουμε. Γιατί η φωνή, η κίνηση και το βλέμμα φέρνουν στην επιφάνεια όλα τα συναισθήματα που μας ξυπνάει η ιστορία που αφηγούμαστε.

Η ιστορία της αφήγησης

Έτσι, με τον αφηγηματικό λόγο έφτασε μέχρι εμάς η ιστορία του κόσμου. Μέχρι να ανακαλύψει ο άνθρωπος την τυπογραφία, ζούσε την ιστορία του μέσα από την αφήγηση. Από τα πρώτα βήματα της ύπαρξής του μιλούσε για όσα βίωνε, για όσα τον απασχολούσαν, για τα θαύματα του κόσμου που τον περιέβαλλε. Και πριν ακόμα καταφέρει να μιλήσει, τα ζωγράφιζε στους βράχους των σπηλαίων που ζούσε.

Αλήθεια, πόσοι από εμάς δεν έχουμε αφεθεί στην ομορφιά της αφήγησης των παραμυθιών; Και πόσες φορές δεν ζητήσαμε, όπως και τα παιδιά μας σήμερα, να ακούσουμε ξανά και ξανά την ίδια ιστορία; Όχι πως δεν την ξέραμε. Απλά κάθε φορά που η φωνή που μας την έλεγε, άλλαζε τόνο ή συναίσθημα, οι εικόνες ήταν διαφορετικές.

Γιατί αγαπάμε τα παραμύθια;

Τι είναι αυτό που κάνει τα παραμύθια διαχρονικά; Τι είναι αυτό που μας μαγεύει; Στο παραμύθι όλα είναι δυνατά. Και όλα συμβαίνουν σε κάποιο χρόνο και σε κάποιο τόπο όχι καθορισμένο. Γι’ αυτό μας βοηθάει να έρθουμε πρόσωπο με πρόσωπο με τους δαίμονές μας, να μετρηθούμε μαζί τους και σε πολλές περιπτώσεις να τους ξεφύγουμε.

Στο παραμύθι μπορούμε να φορέσουμε σιδερένια παπούτσια, να ανέβουμε βουνά, να μπούμε σε σπηλιές, να αντιμετωπίσουμε τους δράκους! Ό,τι δηλαδή βιώνουμε μέσα από τους πρώιμους φόβους μας ως παιδιά, αλλά και μέσα στην αδυσώπητη πραγματικότητα ως ενήλικες. Εξάλλου «παραμυθία» έλεγαν οι πρόγονοί μας την παρηγοριά. Έχει λοιπόν το παραμύθι παρηγορητικό αλλά και ανακουφιστικό χαρακτήρα.

iStock

Παραμύθια για μεγάλους: ο παρηγορητικός ρόλος τους

Πριν περάσουμε στη βιομηχανική κοινωνία, ο παραμυθάς ήταν ένα σημαίνον πρόσωπο στις αγροτικές κοινωνίες. Ήταν αυτός που τα βράδια καθόταν στη μέση του κύκλου και με τις ιστορίες του ταξίδευε τους ανθρώπους σε μέρη που ποτέ δεν θα πήγαιναν. Μέσα από τις περιπέτειες των ηρώων, ανακούφιζε τις ψυχές τους από τις έγνοιες της ζωής και τις απορίες για τον κόσμο γύρο τους.

Γι’ αυτό τα παραμύθια δεν ήταν για παιδιά, όπως εσφαλμένα έχει επικρατήσει. Αποτελούσαν μια δράση κοινωνικής συνοχής που έδινε στην κοινότητα διέξοδο από τα δύσκολα και τα τετελεσμένα. Μας επισημαίνουν ότι οι δυσκολίες δεν είναι ανυπέρβλητες και κυρίως είναι παροδικές, όπως ακριβώς και οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι ήρωες των ιστοριών, που στο τέλος δικαιώνονται παρά τις δοκιμασίες.

Μέσα από τον αφηγηματικό λόγο, ο μακρινός μας πρόγονος κουβάλησε στους ώμους του την ιστορία του, νίκησε τους φόβους του και κοίταξε μπροστά.

Αυτά τα στοιχεία κάνουν το παραμύθι διαχρονικό και του δίνουν τη δύναμη να συνδέει το μυθικό με το πραγματικό, με την ανθρώπινη εμπειρία, ανοίγοντας νέες προοπτικές τόσο στα άτομα όσο και στην κοινωνία.

Και επειδή όλα όσα γίνονται στα παραμύθια δεν έχουν χρόνο και τόπο, δίνουν στον άνθρωπο τη μεγάλη ελευθερία να πάρει το προσωπικό του μήνυμα μέσα από ιστορίες που αφορούν ολόκληρο τον κόσμο που τον περιβάλλει.

Η ανάγκη του ανθρώπου να αφηγηθεί

Η αφήγηση δεν σταμάτησε τότε. Ακόμα και στον σύγχρονο πολιτισμό, τον πολιτισμό του ορθολογισμού και του επιστημονικού λόγου, υπάρχει πάντα η ανάγκη του ανθρώπου να αφηγηθεί.

Ακόμα κι αν δεν το αντιλαμβανόμαστε όλοι μας, κάθε μέρα αφηγούμαστε περιστατικά και σκηνές από τη ζωή μας. Νιώθουμε την ανάγκη να αφηγηθούμε, να μιλήσουμε για τις προσωπικές μας δυσκολίες ή ικανοποιήσεις, για τα επαγγελματικά, μα ακόμα και για τα συναισθήματά μας, ικανοποιώντας την ανάγκη της επικοινωνίας με τον κόσμο γύρω μας.

Η προφορική αφήγηση παραμυθιών έχει τη δική της αξία

Τα τελευταία τριάντα χρόνια, η μορφή του αφηγητή-ιστορητή έχει αναβιώσει στον ευρωπαϊκό χώρο. Η αφηγηματική τέχνη κερδίζει όλο και περισσότερο τον κόσμο, ίσως γιατί παρά τον ορθολογισμό που επιβάλλει η εποχή μας, η ανάγκη του ανθρώπου να επικοινωνήσει με βιωματικό τρόπο δεν εξαλείφθηκε ποτέ.

Ο σύγχρονος αφηγητής είναι αυτός που μπορεί να διατηρεί ζωντανή την τέχνη της ιστόρησης, όχι μόνο μέσα από παραδοσιακές ιστορίες, αλλά και μέσα από τον κόσμο των σύγχρονων πόλεων.

Η προφορική αφήγηση έχει έναν δικό της τρόπο να δημιουργεί ένα ιδιαίτερο περιβάλλον, μια σφαίρα μέσα στην οποία περικλείονται τόσο ο αφηγητής όσο και το κοινό του. Και η σχέση που δημιουργείται είναι μοναδική, γιατί κανένα γεγονός δεν μπορεί να επαναληφθεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Ο σύγχρονος αφηγητής δεν λέει απλά μια ιστορία. Ο αφηγηματικός λόγος δεν είναι περιγραφικός, αλλά μοιάζει με μια ορχηστρική παρτιτούρα που αποκτά νόημα, όταν βιωθεί και όταν μεταδοθεί ολόκληρος. Πριν ο αφηγητής πει την ιστορία του, δημιουργεί μαζί της μια βιωματική σχέση.

iStock

Την αφήνει να απλωθεί στον συναισθηματικό του κόσμο και, αφού νιώσει ότι την κατέκτησε αλλά και ότι κατακτήθηκε από αυτήν, την ερμηνεύει μέσα από τον δικό του μοναδικό ερμηνευτικό δρόμο. Ο αφηγητής δεν είναι μόνος του σε αυτή τη διαδρομή. Κάθε ιστορία που αφηγείται δημιουργείται από την αρχή μέσα από τη σχέση με το κοινό του. Αυτή είναι η μοναδικότητα της τέχνης του.

Μέσα από αυτή τη μοναδική σχέση του αφηγητή με το κοινό του παίρνει καθένας ξεχωριστά το δικό του μήνυμα. Ο κάθε ακροατής προσλαμβάνει την ιστορία με τον δικό του τρόπο, φτιάχνει τις δικές του εικόνες και βιώνει τη δική του πραγματικότητα μέσα από αυτό το φίλτρο. Αυτή είναι η ελευθερία που παρέχει η αφηγηματική τέχνη στο κοινό της.

Τι προσφέρουν τα σύγχρονα μέσα στην αφήγηση παραμυθιών;

Με την ανάπτυξη του διαδικτύου και κυρίως των social media, όλοι έχουμε πια τη δυνατότητα να αφηγηθούμε είτε προσωπικές ιστορίες, είτε ιστορίες που ακούσαμε και μας εντυπωσίασαν. Η παραδοσιακή αφήγηση, η εξιστόρηση των προσωπικών μας ιστοριών και εμπειριών περνάει στα μέσα της κοινωνικής δικτύωσης και συνδυάζεται πια με εικόνες, μουσική, ήχους. Η φαντασία μας βρίσκει νέους δρόμους έκφρασης, που δίνονται στον ακροατή με μεγαλύτερη πληρότητα.

Το πρώτο βήμα για τη χρήση των αφηγηματικών μέσων στην αφήγηση έγινε πολλά χρόνια πριν, με το ραδιόφωνο, και μετά με τον κινηματογράφο. Στη συνέχεια, η τηλεόραση έδωσε τη δυνατότητα να μπει η αφήγηση στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Οι τηλεοπτικές σειρές, ημερήσιες ή εβδομαδιαίες, καθήλωναν και συνεχίζουν να καθηλώνουν εκατομμύρια ανθρώπους που  θέλουν να δουν και να ακούσουν τη συνέχεια μιας ιστορίας.

Από τη στιγμή που οι υπολογιστές έγιναν αντικείμενο καθημερινής χρήσης στο ευρύ κοινό και αναπτύχθηκαν τα social media, η αφήγηση γνώρισε νέους κόσμους. Σήμερα, μέσα από το YouTube μπορεί κάποιος να αφηγηθεί μια ιστορία και να μας δώσει τα χρώματά της, τις εικόνες, τους ήχους της, να ψηφιοποιήσει μέσα από μια κάμερα τη φαντασία του και να κάνει την αφήγησή του προσιτή στο ευρύ κοινό.

Η σύγχρονη τεχνολογία δίνει τη δυνατότατα να πούμε τις ιστορίες μας με δημιουργικό και παραστατικό τρόπο,  αξιοποιώντας την τεχνολογία. Ο σύγχρονος ψηφιακός αφηγητής δημιουργεί τους χαρακτήρες, τα συναισθήματα και το πάθος που θα οδηγήσουν τον θεατή μαζί του στις προκλήσεις της ιστορίας που αφηγείται.

Από την επική αφήγηση στη γραφή και από εκεί στη μαζική εκτύπωση, στο ραδιόφωνο, στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, στους υπολογιστές και στα σύγχρονα μέσα... Tο μέσο αλλάζει, αλλά η ανάγκη του ανθρώπου να αφηγηθεί παραμένει το ίδιο δυνατή. Ίσως γιατί πολύ βαθιά μέσα μας όλοι ξέρουμε ότι δεν υπάρχουμε χωρίς την ιστορία μας.

Ο Ηλίας Γιαννικόπουλος είναι απόφοιτος της Σχολής Αφηγηματικής Τέχνης του Κέντρου Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών, και έχει συμμετάσχει σε πολλά φεστιβάλ αφήγησης. Σχεδιάζει και υλοποιεί εργαστήρια και σεμινάρια για το μέλλον της αφηγηματικής τέχνης, ενώ παράλληλα συλλέγει υλικό και καταγράφει στοιχεία για την ιστορία της αφήγησης στη σύγχρονη Ελλάδα.