ΓΙΑΤΙ ΜΑΣ ΑΡΕΣΕΙ ΝΑ ΠΗΓΑΙΝΟΥΜΕ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ;

Σε πολύ κόσμο αρέσει το θέατρο. Κάθε φθινόπωρο, που αρχίζει επίσημα η νέα θεατρική σεζόν, θέλουμε να μάθουμε τι θα παιχτεί και αρχίζουμε να επιλέγουμε παραστάσεις. Ξέρουμε πως όταν λέμε «πάμε θέατρο», δεν εννοούμε ότι απλώς θα βγούμε έξω. Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο που μας κεντρίζει το ενδιαφέρον, μια αγωνία για το τι θα δούμε – με την ευχή να μας αρέσει. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Το θέατρο αποτελούσε πάντα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου. Από πολύ μικρή παρακολουθούσα παραστάσεις και θυμάμαι τη μαγεία που με κυρίευε όταν πήγαινα στο θέατρο με τους γονείς μου. Αργότερα, όταν πια αποφάσιζα συνειδητά τον τρόπο ψυχαγωγίας μου, επέλεγα πολύ τακτικά να επισκέπτομαι τόσο τις θεατρικές αίθουσες, όσο και τα ανοιχτά θέατρα.

Ήθελα να βλέπω σχεδόν ό,τι παιζόταν. Όποτε έβλεπα κάτι που μου άρεσε, ενθουσιαζόμουν, ενώ στην αντίθετη περίπτωση, στεναχωριόμουν. Είχα –και ακόμα έχω– τύψεις για όσες σημαντικές δουλειές δεν προλάβαινα να δω, ενώ ήμουν από τους τύπους που θα στήνονταν υπομονετικά στην ουρά για ώρες, προκειμένου να παρακολουθήσουν ένα θεατρικό έργο. Και σίγουρα δεν ήμουν η μόνη.

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε ότι οι άνθρωποι έχουν στραφεί στο θέατρο, περισσότερο ίσως από ποτέ. Ειδικά από όταν τα οικονομικά στη χώρα μας άρχισαν να «σφίγγουν», ο κόσμος άρχισε να δείχνει μια έντονη προτίμηση σε αυτό, όχι απαραίτητα γιατί δεν είχε χρήματα να κάνει κάτι άλλο –αφού και το θέατρο κοστίζει– αλλά γιατί έμοιαζε να θέλει να αφήσει πίσω του την αμιγώς υλική διασκέδαση και να επιζητά μια πιο ουσιαστική μορφή ψυχαγωγίας.

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. ΣΤΕΛΙΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / EUROKINISSI

Μετά τον εγκλεισμό της πανδημίας –και παρά τον φόβο των κλειστών χώρων– ο κόσμος δήλωσε πια απερίφραστα την έντονη επιθυμία του να παρακολουθεί θεατρικές παραστάσεις, γεμίζοντας ασφυκτικά τις θεατρικές αίθουσες, ακόμα κι όταν έπρεπε να φοράει μάσκα. Γιατί όμως όλα αυτά; Πώς θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε γιατί μας αρέσει να πηγαίνουμε στο θέατρο; Ποια θα μπορούσε να είναι η βαθύτερη ανάγκη μας, που αναζητά αυτή την επαφή;

Η σχέση του θεατή με το θέατρο

Χωρίς αμφιβολία, η τέχνη σε όλες της τις μορφές είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή του ανθρώπου. Επισκέψεις σε μουσεία, συναυλίες, κινηματογράφος, χορός, θέατρο και πολλές άλλες καλλιτεχνικές συνήθειες εμπλουτίζουν την ζωή μας. Ειδικά το θέατρο απευθύνεται με σχετικές παραστάσεις σε όλες τις ηλικίες, ξεκινώντας ήδη από την πρώιμη παιδική, ενώ περιλαμβάνει και άλλες μορφές τέχνης (μουσική, χορό, εικαστικά).

Η λέξη θέατρο προέρχεται από το ρήμα θεώμαι, που σημαίνει παρατηρώ, παρακολουθώ. Βλέποντας ένα θεατρικό έργο, ο θεατής αρχίζει να ζει μαζί με τους ήρωες, να αποκτά σχέση με την ιστορία τους και να συμπάσχει μαζί τους. Ταξιδεύει σε άλλους τόπους και σε διάφορα χρονικά πλαίσια, συμφωνεί ή διαφωνεί με τα πρόσωπα του έργου. Το πιο αξιόλογο όμως από όλα είναι ότι ο κάθε θεατής βλέπει την ιστορία με τα δικά του μάτια και τη μεταφράζει σύμφωνα με τα δικά του βιώματα, τις δικές του νοοτροπίες, τις δικές του αξίες. Με τον τρόπο αυτό, ένα θεατρικό έργο αποκτάει μια μοναδική και προσωπική υπόσταση για τον καθένα που το παρακολουθεί. Γίνεται κατά κάποιον τρόπο «δικό του». Στο σημείο αυτό, αρχίζει να δημιουργείται μια άρρηκτη σχέση.

Ομοίως, το θέατρο δεν υπάρχει χωρίς το κοινό, χωρίς τους θεατές. Είναι το κατεξοχήν δημοκρατικό μέσο επικοινωνίας. Κατά τον 5ο αι. π.Χ., τον χρυσό αιώνα της Δημοκρατίας, θεατρικές παραστάσεις διοργανώνονται αποκλειστικά στην Αθήνα και το κοινό συμμετείχε στην έκβαση των θεατρικών δρώμενων (Μεγάλα Διονύσια).

Μέχρι σήμερα, η σχέση θεάτρου-θεατή είναι αμοιβαία και κατά κάποιον τρόπο ιερή. Κανείς δεν μπορεί να την αμφισβητήσει, ενώ ακόμα και στην περίπτωση που κάποιος δεν είναι θεατρόφιλος, αναγνωρίζει στους άλλους την έλξη που τους ασκεί το θέατρο.

To Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Ιπποκράτης Ναυρίδης/SOOC

Ο Peter Brook (1925–2022), μεγάλος σκηνοθέτης και δάσκαλος του θεάτρου, είχε γράψει στο βιβλίο του «Ο Άδειος Χώρος» (The Empty Space, 1968): «Μπορώ να πάρω οποιοδήποτε άδειο χώρο και να φτιάξω μια σκηνή. Ένας άνθρωπος στέκεται σε έναν άδειο χώρο, και αν υπάρχει κάποιος που να τον παρακολουθεί, αυτό αρκεί για να δημιουργηθεί μια θεατρική πράξη».

Θεατής και κάθαρση

Με τον όρο κάθαρση (προέρχεται από το ρήμα «καθαίρω») εννοούμε την απαλλαγή από κάτι ξένο ή βλαβερό. Είναι η τελευταία λέξη που συναντάμε στον ορισμό της τραγωδίας κατά τον Αριστοτέλη: «…δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». Ο όρος βέβαια προϋπήρχε, αλλά πρώτη φορά τότε συσχετίστηκε με το θέατρο. Ενώ ο ποιητής δεν διευκρίνισε τι ακριβώς σηματοδοτούσε η έννοια της λέξης, εντούτοις καταλαβαίνουμε ότι αναφέρεται στην επίδραση που έχει μια παράσταση στην ψυχική γαλήνη του ανθρώπου. Είναι η στιγμή που ο θεατής απαλλάσσεται από τα εσωτερικά του απόβλητα, νιώθοντας έτσι πιο «ελαφρύς» και ανακουφισμένος.

Ο παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος Ευάγγελος Παπανούτσος (1900–1982) στο βιβλίο του «Επίκαιρα Ανεπίκαιρα» (1960), αναφέρει μεταξύ άλλων: «...η ψυχαγωγία που προσφέρει η τέχνη λυτρώνει, καθαίρει τον άνθρωπο και τον κάνει καλύτερο».

Στιγμιότυπο από παράσταση της «Ηλέκτρας» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία της Λίλλυς Μελεμέ, 2023. ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΥΤΡΑ/EUROKINISSI

Παρακολουθώντας μια θεατρική παράσταση –ειδικά στην περίπτωση που μας «αγγίξει»– ταυτιζόμαστε με κάποιους ρόλους. Αισθανόμαστε ότι το έργο είναι γραμμένο για εμάς, μας θυμίζει με κάποιον τρόπο την ζωή μας. Όσα ζήσαμε και όσα θα θέλαμε να έχουμε ζήσει. Ο Γερμανός φιλόσοφος Άρθουρ Σοπενχάουερ (1788–1860) υποστήριζε: «Η ζωή είναι ένα τεράστιο θέατρο, όπου παίζεται η ίδια τραγωδία με διαφορετικούς τίτλους».

Συμπάσχουμε λοιπόν με τους ήρωες ενός έργου, παθιαζόμαστε με τις συμπεριφορές τους και συχνά αναπτύσσουμε μαζί τους σχέσεις αγάπης ή μίσους. Ακούγεται ίσως παράξενο, αλλά οι παραστάσεις που μας άγγιξαν θα μας μείνουν αξέχαστες. Είναι εκείνες στις οποίες γελάσαμε και κλάψαμε, ζήσαμε κάθε τους στιγμή και στο τέλος φύγαμε νιώθοντας μια περίεργη ανακούφιση, που δεν περιγράφεται με λόγια. Ίσως αυτό είναι το συναίσθημα που θέλουμε να αισθανόμαστε ξανά και ξανά κάθε φορά που πηγαίνουμε στο θέατρο.

Και, όπως γράφει ο Σαίξπηρ (1564–1616) στο έργο «Όπως σας αρέσει», « Όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή και όλοι οι άνδρες και οι γυναίκες, απλώς ηθοποιοί».