ΓΙΑΤΙ Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ MARTINE FRANCK ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΓΝΩΣΤΗ ΟΣΟ ΤΗΣ ΑΞΙΖΕΙ;
Η Martine Franck έζησε στο πλευρό ενός θρύλου της φωτογραφίας και συχνά δικές της λήψεις αποδίδονται σε εκείνον. Η αναδρομική έκθεση του έργου της στην Άνδρο καταφέρνει να αναδείξει τη δουλειά της και να της αποδώσει τα εύσημα που της αξίζουν.
Ο πιο απλός –και συνάμα πιο άδικος για την ίδια– τρόπος να συστήσεις σε κάποιον τη Γαλλο-Βελγίδα φωτογράφο Martine Franck είναι να πεις πως ήταν σύζυγος ενός θρύλου της φωτογραφίας: του Γάλλου Henri Cartier-Bresson. Αυτή την αδικία επιχειρεί να αποκαταστήσει η αναδρομική της έκθεση με τίτλο «Κοιτάζοντας τους άλλους», που παρουσιάζεται στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο.
«Ακόμη και στη Γαλλία, ελάχιστοι είναι αυτοί που τη γνωρίζουν», επισημαίνει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, υπεύθυνη συλλογής του Ιδρύματος. «Ήταν λοιπόν πολύ σημαντικό για εμάς να αναδείξουμε το σύνολο της δουλειάς της σε μια αναδρομική έκθεση, ώστε να γίνει γνωστή όπως το δικαιούται».
Όπως εξηγεί, υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στο ζευγάρι, όπως και πολλές διαφορές, με πρώτη και καλύτερη την ηλικιακή: «Είχαν τριάντα χρόνια διαφορά. Όταν γνωρίζονται, η σχέση τους προκαλεί σκάνδαλο, γιατί οι γονείς της δεν δέχονται ότι στα 30 της θα παντρευτεί έναν άνθρωπο 60 χρονών, διαζευγμένο. Παρ’ όλ’ αυτά, η Martine Franck δείχνει χαρακτήρα. Μολονότι ήταν ντροπαλή, εσωστρεφής και πολύ μετρημένη σε όλα της, έχει πάντα τη δύναμη και την ενέργεια να προσπεράσει όλα τα όρια που θα συναντήσει».
Η κλίση της προς τη φωτογραφία
Γεννημένη το 1938 στην Αμβέρσα του Βελγίου, η Martin Franck ήταν γόνος πολύ ευκατάστατης οικογένειας, που την προόριζε για μια ανέμελη ζωή μεταξύ Αγγλίας, Βελγίου και Ελβετίας. Μεγάλωσε στο Λονδίνο και αποφάσισε να σπουδάσει ιστορία τέχνης, κάνοντας στα 25 της μια μικρή «επανάσταση», που στάθηκε η αφορμή για την ενασχόλησή της με τη φωτογραφία.
Παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειάς της, ξεκίνησε εν έτει 1963 για ένα εξάμηνο ταξίδι στην Ασία με μια φίλη της συνομήλικη, την Ariane Mnouchkine, που εξελίχθηκε σε μεγάλη φιγούρα του θεάτρου στη Γαλλία.
«Η Martine φεύγει με ένα ημερολόγιο και μια μικρή φωτογραφική μηχανή Leica», λέει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. «Δεν ξέρει πώς να τη χρησιμοποιεί, όμως ο εξάδελφός της που της τη δανείζει της λέει πως δεν μπορεί να πάει μέχρι την άκρη του κόσμου και να μη φέρει επιστρέφοντας φωτογραφίες. Έτσι ξεκινάει η όλη ιστορία. Όσο προχωράει, καταλαβαίνει ότι πλέον θέλει να ασχοληθεί με τη φωτογραφία και όχι να δουλέψει ως ιστορικός τέχνης».
Εκείνος κι εκείνη
Δουλεύοντας πια ως φωτογράφος, γνώρισε τον Henri Cartier-Bresson το 1966. Παντρεύτηκαν τέσσερα χρόνια μετά, απέκτησαν μια κόρη και έμειναν μαζί μέχρι τον θάνατό του, το 2004.
«Θα ήταν λάθος να αναζητήσουμε στις φωτογραφίες της Martine Franck ίχνη καθοριστικής επιρροής από τον άνθρωπο με τον οποίο μοιράστηκε τη ζωή της για περισσότερες από τρεις δεκαετίες», σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης ο Clément Chéroux, επιμελητής της και διευθυντής του Ιδρύματος Henri Cartier-Bresson.
«Βέβαια, η Franck χειρίζεται στην εντέλεια την αποφασιστική στιγμή, το καδράρισμα και τη σύνθεση. Αλλά δεν είναι αυτό που προέχει στις φωτογραφίες της. Δεν επιζητά τη δεξιοτεχνία. Έχει μια πολύ πιο άμεση και στενή σχέση με τα θέματά της, τα οποία δεν είναι πάντοτε καδραρισμένα σύμφωνα με τους νόμους της χρυσής τομής. Τις περισσότερες φορές είναι κεντραρισμένα. Και εδώ επίσης, το πιο σημαντικό είναι το ανθρώπινο στοιχείο. Για αυτήν, η φωτογραφία είναι πραγματικά “ένας τρόπος […] να είσαι με τους άλλους”».
Η φωτογράφος που αγκάλιαζε τα δέντρα
Μπορεί ο άνθρωπος να βρισκόταν στο επίκεντρο της δουλειάς της, όμως το πρώτο πράγμα που διαπιστώνεις βλέποντας την έκθεση στην Άνδρο είναι η αγάπη της για τη φύση.
«Πάντα φωτογράφιζα τοπία, από ευχαρίστηση, από ανάγκη», είχε πει. «Αυτό το είδος φωτογράφησης είναι το αντίθετο του στιγμιότυπου. Πρέπει να βρεις πρώτα τον χρόνο να παρατηρήσεις, να τροφοδοτηθείς. Είναι μια μορφή οπτικού διαλογισμού εμπρός σε άγνωστους χώρους, που συχνά τους έχει σημαδέψει το ανθρώπινο χέρι».
«Τα τοπία της Martine Franck εστιάζουν κυρίως στη θάλασσα, την οποία λάτρευε, και στα δέντρα», επισημαίνει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. «Η αγάπη της για τα δέντρα ήταν τεράστια. Όπως είχε πει στον Clément Chéroux, για να βρει την ηρεμία της πήγαινε σ’ ένα πάρκο και αγκάλιαζε έναν κορμό δέντρου. Γι’ αυτό, πολλές φωτογραφίες απεικονίζουν δέντρα λες και είναι άνθρωποι».
Οργανωμένη θεματικά, η έκθεση περιλαμβάνει περισσότερες από 130 φωτογραφίες, η πλειονότητα των οποίων είναι ασπρόμαυρες. Ελάχιστες λήψεις της ήταν έγχρωμες, ενώ –όπως και ο σύζυγός της– ποτέ δεν χρησιμοποιούσε φλας, δεν κρόπαρε, ούτε και έκανε κάποιου είδους ρετούς στις λήψεις της.
Μολονότι οι φωτογραφίες και των δύο εκτίθενται πλέον ως έργα τέχνης, κανείς τους δεν θεωρούσε τον εαυτό του καλλιτέχνη. Θεωρούσαν ότι είναι φωτογράφοι και ότι έπρεπε να κερδίσουν με τη δουλειά τους τα προς το ζην.
Για να φανεί αυτό, στην έκθεση έχουν περιληφθεί έντυπα εποχής, που δείχνουν πώς πολλές από τις εμβληματικές φωτογραφίες της είχαν παραχθεί για περιοδικά ή ακόμα και για διαφημίσεις – ενώ συχνά άλλαζε ο προσανατολισμός τους στην εκτύπωση, ή κροπάρονταν κόντρα στις επιθυμίες της δημιουργού.
Η πολιτική ματιά της Martine Franck
Η Martine Franck είχε δηλώσει πως η πολιτική δεν την ενδιέφερε. Ωστόσο, ένα μεγάλο κομμάτι της έκθεσης δείχνει ότι την ενδιέφερε η κοινωνία και συχνά ο φακός της ήταν μάρτυρας σε γεγονότα με πολιτικές προεκτάσεις, όπως οι διαδηλώσεις και οι φεμινιστικοί αγώνες.
«Είμαστε μάρτυρες μιας εποχής που δεν είναι πολύ ρόδινη», είχε πει χαρακτηριστικά. «Αν αισθανόμαστε ότι αυτό δεν μας αφορά, τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Όλα έχουν τον αντίκτυπό τους, μικρό ή μεγάλο. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να δίνουμε μαρτυρίες, χωρίς ωστόσο να έχουμε την εντύπωση ότι η φωτογραφία αλλάζει τον ρου των πραγμάτων».
Όπως αναφέρεται στα κείμενα της έκθεσης, δεν θεωρούσε τον εαυτό της στρατευμένο. Τον έβλεπε μάλλον ως προνομιούχο μάρτυρα που έδειχνε με τον φακό της μηχανής της τα κοινωνικά γεγονότα που έκρινε σημαντικά, ελπίζοντας ότι έτσι θα προκαλούσε την αντίδραση – άρα και τη δράση περισσότερων ανθρώπων.
Τα παιδικά χρόνια και τα γηρατειά
Οι άνθρωποι που γνώριζαν τη Martine Franck έχουν να λένε για τη γλύκα που είχε ως άνθρωπος. Η γλύκα αυτή θαρρείς ότι αποτυπώνεται στα πορτρέτα όσων είναι απέναντι από τον φωτογραφικό της φακό, ειδικά στις ενότητες που αφορούν τα παιδιά και τα γηρατειά. Καθώς ήταν ένα άτομο ντροπαλό, όπου ταξίδευε τα παιδιά ήταν το «κλειδί» για να έρθει σε επαφή με τις τοπικές κοινωνίες και να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο τους.
Επίσης, όποτε επισκεπτόταν μια χώρα πήγαινε να δει τα γηροκομεία της, θεωρώντας ότι ο τρόπος που ζουν οι ηλικιωμένοι σε μια κοινωνία είναι ενδεικτικός του πόσο πολιτισμένη είναι. Το ίδιο έκανε βέβαια και στη χώρα της, ασκώντας δριμεία κριτική στις γαλλικές αρχές για σχετικές πολιτικές.
«Προσπάθησα να καταλάβω γιατί τα γηρατειά “ενοχλούν” και με ποιους τρόπους οι άνθρωποι επηρεάζονται διαφορετικά από το γεγονός ότι γερνούν», είχε πει. «Όλα αυτά με ανάγκασαν να σκεφτώ».
Και, ενώ συχνά βρέθηκαν απέναντί της προσωπικότητες που πραγματικά επηρέασαν τον ρου της ιστορίας, με το ίδιο ενδιαφέρον απαθανάτιζε και οποιονδήποτε άσημο.
«Κάτι πολύ εντυπωσιακό είναι ότι η Martine Franck δεν έβαζε ποτέ τους ανθρώπους σε διαφορετικά επίπεδα», λέει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau. «Είτε φωτογράφιζε έναν εργάτη είτε μια προσωπικότητα, έπαιρνε πάντα τον ίδιο χρόνο και το έκανε με την ίδια συγκέντρωση. Προσπαθούσε να αναδείξει όποιον είχε απέναντί της, γι’ αυτό και την ενδιέφερε πολύ να δείξει τα επαγγέλματα, να δείξει την καθημερινότητα των ανθρώπων. Η ίδια είχε απόλυτη συναίσθηση ότι έκανε μια δουλειά που την λάτρευε, ενώ η πλειονότητα του κόσμου μοχθούσε».
Τελειώνοντας την περιήγηση στην έκθεση της Άνδρου, ένιωσα αμέσως την επιθυμία να την ξαναπιάσω από την αρχή, βλέποντας πια κάποιες λεπτομέρειες υπό ένα πρίσμα συνολικότερο.
«Για μένα, η ουσία στη φωτογραφία είναι να κοιτάζεις και να αισθάνεσαι – να κοιτάζεις με μεγάλη προσοχή χωρίς να γίνεσαι αδιάκριτη, να αισθάνεσαι χωρίς να είσαι προκατειλημμένη», είχε πει η Martine Franck σε συνέντευξή της το 2010, δυο χρόνια πριν φύγει από τη ζωή. Και αυτό βλέποντας τη δουλειά της το εισπράττεις.
Η έκθεση «Κοιτάζοντας τους άλλους» θα διαρκέσει μέχρι τις 27 Οκτωβρίου 2024.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
