ΠΟΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΑΚΟΥΣ ΤΟ ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΣΟΥ;

Ο Νικόλας Σμυρνάκης παρομοιάζει το ένστικτο επιβίωσης με ένα... πιθηκάκι που κρύβεται μέσα μας! Πρέπει ή δεν πρέπει να το ακούμε και να το υπακούμε;

Η ανάγκη για Επιβίωση (ή ένστικτο Επιβίωσης) είναι πρωταρχική. Χωρίς αυτή δεν θα υπήρχαμε. Αν την αφήναμε, όμως, να κάνει κουμάντο, μετά βίας θα επιβιώναμε. Ακόμα χειρότερα, θα φυτοζωούσαμε. Κι αυτό γιατί πολλές φορές το ένστικτο λειτουργεί σαν ένα πιθηκάκι μέσα μας, το οποίο μας θέλει αραχτούς. Στα σίγουρα, στα βολικά, στα εύκολα. Απλώς να ανασαίνουμε.

Το να πας γυμναστήριο, να διαβάσεις ένα βιβλίο, να κυνηγήσεις τα όνειρά σου δεν γίνεται αντανακλαστικά και υποσυνείδητα. Βλέπεις, αυτά δεν είναι απαραίτητα για τη ζωή. Οπότε το πιθηκάκι τα θεωρεί περιττά, πολυτέλεια, ή ακόμα και εχθρό του.

Όταν γυμνάζεσαι, κινδυνεύεις με τραυματισμό. Όταν κυνηγάς τα όνειρά σου, νιώθεις άγχος κι εμφανίζεται ο φόβος της αποτυχίας. Όταν διεκδικείς την αγάπη της ζωής σου, εμφανίζεται ο φόβος της απόρριψης. Πόνος, άγχος, φόβος. Το πιθηκάκι δεν θέλει τίποτε απ’ όλα αυτά. Θέλει απλώς να υπάρχει. Να κρατηθεί στη ζωή με όσο το δυνατόν μικρότερη κατανάλωση ενέργειας. Δεν επιθυμεί να τρως υγιεινά, απλώς να μην πεινάς.

Το πιθηκάκι δεν θέλει να είσαι κοινωνικός, να μιλάς δημόσια, να απευθύνεσαι στους ανθρώπους μέσα από το έργο σου, δηλαδή να αγγίζεις ψυχές. Και πάλι, εδώ φωνάζει: «Κίνδυνος, σταμάτα! Μην αναλάβεις την παρουσίαση, μην αλλάξεις δουλειά, μην εκτεθείς, μην επεκτείνεις τις δραστηριότητές σου, μη συμπεριλάβεις άλλους στο όραμά σου, μην εμπιστευτείς, μη γνωρίσεις νέους ανθρώπους, μην ανοιχτείς, μη ρισκάρεις, μην επενδύσεις, μην προσπαθήσεις. Μείνε στο καβούκι σου». Το ένστικτό μας επιτάσσει το βολικό και το λιγότερο που απαιτείται για την αυτοσυντήρησή μας.

Ευθύνεται, επίσης, για το γεγονός ότι συχνά είμαστε αρνητικοί. Ψάχνουμε συνειδητά το πρόβλημα σε κάθε κατάσταση, για να ανακαλύψουμε τον κίνδυνο και να προστατευτούμε από αυτόν σε περίπτωση που εμφανιστεί. Κάποιες φορές δεν αναζητάμε απλώς το πρόβλημα, αλλά το δημιουργούμε. Φοβόμαστε να μη φοβηθούμε και καταλήγουμε φοβισμένοι.

Η πρόοδος ως κίνδυνος

Το νέο, το διαφορετικό, το δημιουργικό αποτελούν σήματα κινδύνου. Όπως όταν απειληθεί η ζωή σου, αντανακλαστικά η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη θα κατακλύσουν το σώμα σου, για να σε κάνουν να φύγεις ή να αντεπιτεθείς, δηλαδή να παραμείνεις στη ζωή. Έτσι και όταν προοδεύεις, οι ίδιες ουσίες σε προστατεύουν από το νέο, το άγνωστο, το διαφορετικό, το αναπάντεχο, το άβολο. Όταν προοδεύεις, το σώμα αμύνεται όπως όταν δέχεται επίθεση.

Όταν έχεις μια νέα ιδέα που απαιτεί κόπο για να την υλοποιήσεις, διστάζεις, συχνά την αναβάλλεις. Το ίδιο συμβαίνει και όταν σκέφτεσαι να βγεις μπροστά, να κάνεις το κάτι παραπάνω. Διστάζεις και συχνά αναβάλλεις. Ξέρεις γιατί; Για να επιβιώσεις. Θυσιάζεις την πρόοδο απλώς για να υπάρχεις. Κι αυτό γιατί δεν υπάρχει πρόοδος χωρίς πόνο, άγχος και φόβο. Τρία στοιχεία που, όπως ανέφερα πριν, απεχθάνεται το ένστικτο της επιβίωσης και αντιδρά σε κάθε εμφάνισή τους.

Το πιθηκάκι, λοιπόν, σου επιβάλλει να δεις τηλεόραση μέχρι να πονέσουν τα μάτια σου. Να συναντάς τους ίδιους ανθρώπους, να κάνεις την ίδια δουλειά, να μη διεκδικείς τα όνειρά σου, να μην εκφράζεις στον άνθρωπο που αγαπάς τα συναισθήματά σου.

Ο ρόλος του εγκεφάλου μας

Ας το εξηγήσουμε λίγο πιο επιστημονικά όλο αυτό. Η αμυγδαλή είναι μια περιοχή του εγκεφάλου και ουσιαστικά αποτελεί μέρος του «πρωτόγονου» εγκεφάλου μας. Μάντεψε τι σχήμα έχει για να λέγεται αμυγδαλή… Ευθύνεται γι’ αυτές ακριβώς τις ενστικτώδεις αντιδράσεις τη στιγμή που νιώθεις ότι απειλείσαι. Σε προετοιμάζει για φυγή, επίθεση ή σε κάνει να παγώνεις. Συνδέεται, κυρίως, με το συναίσθημα του φόβου και την έκφραση θυμού.

Ο πάνω εγκέφαλος, το κέντρο διοίκησης και ελέγχου του εγκεφάλου, που σχετίζεται με την ορθή λήψη αποφάσεων, τη διαχείριση σκέψεων και συναισθημάτων, πολλές φορές δεν καταφέρνει να τα βάλει με την αμυγδαλή, η οποία παίρνει το προβάδισμα όχι μόνο όταν την έχεις ανάγκη, δηλαδή για να επιβιώσεις από μια δύσκολη συνθήκη, αλλά και όταν δεν τη χρειάζεσαι. Όταν, δηλαδή, θυμώνεις με έναν αγενή οδηγό και αντιδράς επιθετικά. Όταν φοβάσαι να κάνεις μια νέα κίνηση, παρόλο που ξέρεις ότι θα σου βγει σε καλό. Φαντάσου το πιθηκάκι μέσα σου σαν ένα πλάσμα που χρησιμοποιεί για εγκέφαλο την αμυγδαλή σου. Τώρα που το σκέφτομαι, δεν θα έπρεπε να έχει σχήμα αμυγδάλου, αλλά μπανάνας.

Ακούγοντας το ένστικτο επιβίωσης

Η ανάγκη για Επιβίωση, ή αλλιώς το ένστικτο Επιβίωσης, σίγουρα μας προστατεύει. Αν αφεθούμε, όμως, μονάχα σε αυτό, θα καταντήσουμε ζώα της ζούγκλας που ασχολούνται μονάχα με το τι θα φάνε, πώς θα προστατευτούν από το κρύο και τους εχθρούς τους και πώς θα αναπαραχθούν. Μη σκεφτείς ούτε στιγμή ότι πρέπει να αγνοείς παντελώς το ένστικτο. Αν το έκανες, θα ήσουν ήδη νεκρός.

Πρέπει να το ακούς, αλλά να επιλέγεις αν θα το υπακούσεις. Ο γενικός κανόνας είναι: Να ακούς και να κατανοείς τι λέει το ένστικτό σου, το «πραγματικό εγώ» σου. Έπειτα να αναρωτιέσαι αν αυτό σε οδηγεί στην πρόοδο. Αν ναι, το υπακούς. Αν όχι, το γράφεις στα παλιά σου τα παπούτσια και κινείσαι ανάποδα.

Αν, δηλαδή, το ένστικτο σου επιτάσσει να κοιμάσαι δεκάξι ώρες τη μέρα, να ξυπνάς και να βλέπεις μόνο τηλεόραση, αντιδράς. Αν σε σπρώχνει να κάνεις επάγγελμα τη δραστηριότητα που αγαπάς ή να διεκδικήσεις έναν αξιόλογο άνθρωπο στη ζωή σου, τότε το καλοδέχεσαι.

Πηγαίνεις ενάντια στο ρεύμα, όχι απλώς για να διαφέρεις από τα υπόλοιπα ψάρια, αλλά γιατί η κατεύθυνσή σου είναι ενάντια στο ρεύμα. Για να πας ενάντια στο ρεύμα ή για να αφεθείς να σε παρασύρει υπάρχει μια προϋπόθεση: Να πέσεις στο ποτάμι.

Καλές βουτιές!

Το άρθρο είναι βασισμένο στο βιβλίο: Η ΑΛΗ8ΕΙΑ, του Νικόλα Σμυρνάκη (εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ).