ΕΙΔΑ ΤΡΙΩΡΗ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ ΣΤΟ ΡΙΒΙΕΡΑ ΚΑΙ ΜΑΓΕΥΤΗΚΑ

Πώς είναι να βλέπεις Ταρκόφσκι σε ένα θερινό σινεμά; Γιατί το βαρύ σινεφιλικό σινεμά είναι –μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες– και πάλι στη μόδα;

Το αφιέρωμα στον Αντρέι Ταρκόφσκι στον κινηματογράφο Ριβιέρα στα Εξάρχεια, που ολοκληρώθηκε την Τετάρτη 4 Σεπτεμβρίου 2024 με την προβολή του «Αντρέι Ρουμπλιόφ», ήταν ο απόλυτος σινεφιλικός θρίαμβος του καλοκαιριού. Οι περισσότερες από τις 9 ταινίες που προβλήθηκαν ήταν sold-out, με τα εισιτήρια που ήταν διαθέσιμα online να εξαφανίζονται σε ελάχιστο χρόνο, ενώ οι ουρές για τα ελάχιστα μαγικά χαρτάκια που υπήρχαν στο ταμείο απλώνονταν σαν τεράστιο φίδι (ένα από τα αγαπημένα σύμβολα του Ταρκόφσκι) στον πεζόδρομο της Βαλτετσίου.

Πώς είναι όμως να βλέπεις Ταρκόφσκι σε ένα θερινό σινεμά; Γιατί το βαρύ σινεφιλικό σινεμά είναι –μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες– και πάλι στη μόδα;

Ένα βράδυ στη Βαλτετσίου

Έφτασα στην Βαλτετσίου στις 8:30 μ.μ. Στις 9 ξεκινούσε η προβολή, αλλά μου είχαν πει να πάω νωρίτερα, αλλιώς θα καθόμουν στην πρώτη σειρά, αγκαλιά με το άγαλμα που βρίσκεται μπροστά στο παρτέρι του πανέμορφου θερινού. Η Πέγκυ Ρίγγα, ιδιοκτήτρια του σινεμά «Ριβιέρα», βρισκόταν στο ταμείο εκείνη την ώρα, επαναλαμβάνοντας ευγενικά σε όσους έφταναν από το μικρό παραθυράκι ότι τους έχει βάλει στη λίστα αναμονής. «Να ξέρετε ότι είστε πολύ χαμηλά στη λίστα. Δεν νομίζω ότι θα καταφέρετε να μπείτε», είπε σε μια παρέα τεσσάρων ατόμων, την ώρα που προσπαθούσα να τη χαιρετήσω. «Δεν πειράζει, θα περιμένουμε εδώ», ήταν η απάντηση. Πιθανότατα δεν κατάφεραν να μπουν, γιατί το λευκό χαρτάκι με τη λίστα αναμονής που κρατούσε είχε γεμίσει με ονόματα.

Η δικαίωση για την Πέγκυ αλλά και για όσους ακόμη πιστεύουν στο καλλιτεχνικό σινεμά είναι τεράστια. Το να πεις ότι στην επιστροφή των Αθηναίων στην κανονικότητα του Σεπτεμβρίου –μια από τις καλύτερες εμπορικές περιόδους για τους θερινούς– θα κάνεις ένα «εβδομαδιαίο πρόγραμμα στον Ταρκόφσκι», μόνο ως τρέλα μπορεί να εκληφθεί. Κι όμως, με αυτές τις «όμορφες τρέλες», το «Ριβιέρα» έχει αποκτήσει μια στιβαρή αρτ ταυτότητα, κάνοντας μια μερίδα του κόσμου να πηγαίνει για το brand name του σινεμά και τις επιλογές της Πέγκυς, όχι απαραίτητα για την ταινία.

Στιγμιότυπο από την ταινία «Αντρέι Ρουμπλιόφ» του Ταρκόφσκι. © Photo12/Alamy/Visualhellas.gr

Η σινεφιλική τρέλα θριάμβευσε, λοιπόν, τα τηλεφωνήματα στην Πέγκυ έσπασαν για να εξασφαλίσουν ένα εισιτήριο, ενώ στα social media η λέξη «Ταρκόφσκι» ειπώθηκε τόσες φορές, που αρκετοί μπορεί να νόμισαν ότι αποτελεί νέα μεταγραφή Ρώσου… επιθετικού στην ΑΕΚ. Γιατί όμως ο Ταρκόφσκι είναι και πάλι της μόδας;

Ταρκόφσκι, εσύ σούπερ-σταρ

Διανύουμε μια πολύ δύσκολη περίοδο. Μια παγκόσμια περίοδο αστάθειας. Το περιβόητο «τέλος της ιστορίας» που μας υποσχέθηκε το 1992 ο Φράνσις Φουκουγιάμα μετά την πτώση του Ανατολικού Μπλοκ αποδείχτηκε μια τεράστια σαχλαμάρα. Πόλεμοι, ακρίβεια, ανασφάλεια, εντάσεις και πάνω απ' όλα μια ολοένα και πιο κακοποιητική –για τους περισσότερους– καθημερινότητα έχουν υποβαθμίσει την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων παγκόσμια. Αυτός είναι ο κοινωνικός καμβάς. Προσθέστε στα παραπάνω ότι η σημερινή πραγματικότητα περιβάλλεται από οθόνες και εμπεριέχει μια ακατάσχετη και εν πολλοίς ανούσια κατανάλωση εικόνας. Ένα ατελείωτο scrolling, που έχει άμεσες επιπτώσεις στον εγκέφαλό μας και στον τρόπο με τον οποίο εκλαμβάνουμε την πραγματικότητα.

Αυτό που επιζητούμε, πλέον, είναι να έχουμε μερικά ποιοτικά διαλείμματα από την υπερκατανάλωση εικόνας. Αφορμές για να σταματήσουμε τη συνεχή ροή και να αναζητήσουμε κάτι πιο βαθύ. Δεν λέω ότι αυτό γίνεται συνειδητά. Ίσα ίσα… Η ανάγκη αυτή προκύπτει με έναν ασυνείδητο τρόπο. Για παράδειγμα, η απόφασή μου να κατευθυνθώ στα Εξάρχεια για να δω Ταρκόφσκι βγήκε αυθόρμητα από την ανάγκη που ένιωσα να ξεφύγω, λιγάκι ποιητικά, από την πραγματικότητα. Σκέφτηκα την αυλή του Ριβιέρα, τα τσιπς με ρίγανη, την μπίρα κουτάκι και βασικά τις υπέροχες εικόνες του Ρώσου στιλίστα, και ένιωσα ξάφνου ένα αεράκι χαλάρωσης να με συνεπαίρνει. Ένα διάλειμμα από την πραγματικότητα που συνδέεται με μικρές οθόνες και μια πεζή καθημερινότητα γεμάτη τρέξιμο.

Το «Αντρέι Ρουμπλιόφ» είναι μια μοναδική ταρκοφσκική εμπειρία

Γιατί, λοιπόν, επέλεξα να δω τον «Αντρέι Ρουμπλιόφ»; Και γιατί ήθελα Ταρκόφσκι; Έχω δουλέψει επαγγελματικά ως κριτικός κινηματογράφου για μια δεκαετία (εξαιρετικό θέμα συζήτησης, αλλά για άλλο κείμενο). Η φιλμογραφία του Ταρκόφσκι είναι κάτι που πρέπει να έχεις κατακτήσει για να κάνεις αυτή τη δουλειά. Και το είχα κάνει. Μόνο που το είχα κάνει σε άλλη ηλικία.

Τον «Ρουμπλιόφ» τον είχε δει ο 26χρονος Γιάγκος. Ο Γιάγκος, 20 χρόνια μετά, είναι διαφορετικός. Βλέπει τα πράγματα διαφορετικά, έχει κάνει πέντε χρόνια ψυχοθεραπεία, έχει ένα παιδί και έχει (εν μέρει) ενηλικιωθεί. Με λίγα λόγια, είναι πιο έτοιμος να αποκωδικοποιήσει το μεγαλείο του Ταρκόφσκι. Και ειδικότερα τον «Αντρέι Ρουμπλιόφ», που για μένα είναι η δεύτερη καλύτερη ταινία του μετά το «Στάλκερ».

Ας ξεκινήσουμε από την αρχή όμως: Τι είναι το σινεμά του Ταρκόφσκι; Θεωρώ ότι ο Ρώσος σκηνοθέτης βρίσκεται πιο κοντά στην ποίηση και τη ζωγραφική παρά στο σινεμά. Κάθε κάδρο του είναι ουσιαστικά ένας πίνακας. Μέσα του κρύβει ένα μικρό μεγαλείο, γεμάτο ποιητικά σύμβολα με ανοιχτές ερμηνείες. Ένας θεατής που δεν είναι εξοικειωμένος με την ταρκοφσκική αφήγηση θα δυσκολευτεί.

Στα 8 επεισόδια του «Αντρέι Ρουμπλιόφ» δεν γίνονται πολλά. Ο ήρωας, ο μεγαλύτερος Ρώσος αγιογράφος όλων των εποχών, δεν αντιμετωπίζει κάποια εμφανή πρόκληση, ενώ η αφήγηση δεν ακολουθεί τους συνήθεις κανόνες του Προπ. Τα πάντα έχουν μια εσωτερική ένταση και βασίζονται στην υποβολή. Για να είμαστε ειλικρινείς, αν δεν τρυπώσεις από την αρχή στον κόσμο του Ταρκόφσκι, δεν θα περάσεις καλά. Και αυτό το έχουν πάθει πολλοί.

Ο «Αντρέι Ρουμπλιόφ» είναι μία συγκλονιστική απεικόνιση της μεσαιωνικής σκληρής πραγματικότητας. Μιας Ρωσίας βουτηγμένης στη λάσπη και τη βία. Ματωμένες πριγκιπικές έριδες, η αγριότητα των Τατάρων, η αλαζονική επιβολή της εξουσίας στον άνθρωπο και στρατιές πάμπτωχων ανθρώπων που προσπαθούν να βρουν ένα κομμάτι ψωμί για να ζήσουν είναι το φόντο της ταινίας.

Και το πνεύμα; Η τέχνη; Υπάρχει χώρος για αυτά στη μεσαιωνική θηριωδία; Σε αυτά τα ερωτήματα προσπαθεί να απαντήσει ο Ταρκόφσκι, έχοντας σαν ήρωά του τον Ρουμπλιόφ, ο οποίος περιφέρεται σε 8 διαφορετικά σκηνικά, που ουσιαστικά δεν συνδέονται μεταξύ τους. Ο Ρουμπλιόφ ξεκινά, όπως όλοι μας σε αυτή τη ζωή, ατσαλάκωτος, οραματιστής και ενθουσιώδης, καταλήγοντας σκυφτός, ρακένδυτος και ταλαιπωρημένος βάναυσα από τη σκληρότητα του κόσμου που ζούμε. Τα σύμβολα εμφανίζονται με ευλαβική επανάληψη στην οθόνη για να λυτρώσουν τον Αντρέι και τον θεατή: άλογα και πουλιά, νερό και γάλα, πόρτες και απέραντα τοπία. Και ξαφνικά, λίγα λεπτά πριν το τέλος, η εικόνα αποκτά χρώμα και τα σύμβολα μεταφέρονται στο τώρα. Ένα ακόμη εμβληματικό ταρκοφσκικό φινάλε. Ένας ακόμη θρίαμβος της τέχνης που αξίζει να κάνεις μια προσπάθεια για να κατακτήσεις.