ΔΡ. ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΔΑΛΛΑ: «ΟΛΑ ΠΗΓΑΖΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ» 

Η Χριστίνα Δάλλα, φαρμακολόγος και νευροεπιστήμονας, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή, μιλάει για τον εγκέφαλο, τη δύναμη του φαρμάκου, τη μητρότητα, τη συνεπιμέλεια, την ισότητα των φύλων, την έρευνα στην Ελλάδα.

Έχω την τύχη να γνωρίζω τη Χριστίνα Δάλλα εδώ και χρόνια. Πριν γίνει Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πριν ακόμα γίνει Λέκτορας – σε ηλικία 32 ετών! Πολύ πριν κάνει παιδί, την υπέροχη 12χρονη σήμερα Διώνη, την οποία μεγαλώνει εδώ και χρόνια με καθεστώς συνεπιμέλειας (χωρίς να της έχει επιβληθεί η συνεπιμέλεια).

Ξεκινώντας από τη φαρμακολογία και γοητευμένη από τον ανθρώπινο εγκέφαλο, η Χριστίνα άρχισε να μελετάει τα φάρμακα που επιδρούν σε αυτόν, αναζήτησε τις διαφορές μεταξύ ανδρικού και γυναικείου εγκεφάλου και εστίασε στην κατάθλιψη και στο στρες. Μεγάλωσε με μια υπέροχη μαμά (Καθηγήτρια Πανεπιστημίου κι αυτή), την οποία έχασε όταν η ίδια ήταν 25 ετών, έχει μια δίδυμη και μια μεγαλύτερη αδερφή, πήγαινε σε δημόσιο σχολείο, πιστεύει στην ισότητα, θεωρεί τους Έλληνες φοιτητές υπέροχους. Αξίζει να τη γνωρίσετε.

Ο εγκέφαλος σε πρώτο πλάνο

– Φαρμακολογία, νευροεπιστήμες, ψυχολογία. Ασχολείσαι με όλους αυτούς τους τομείς…

Το πρώτο μου πτυχίο ήταν από τη φαρμακευτική. Πλέον ασχολούμαι κυρίως με τη φαρμακολογία, κλάδο της φαρμακευτικής, γιατί μου αρέσει να μελετάω τον μηχανισμό δράσης ενός φαρμάκου. Να προσπαθώ να καταλάβω πως δρα στο σώμα μας. Πάντα μου άρεσε το φάρμακο.

Περισσότερο έχω εντρυφήσει στα φάρμακα για τον εγκέφαλο, για ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές. Βλέπουμε, όμως, πολλές φορές ότι φάρμακα για εντελώς διαφορετικές ασθένειες μπορεί τελικά να επηρεάζουν –άμεσα ή έμμεσα– τον εγκέφαλο. Για παράδειγμα, φάρμακα που δίνονται για τον πόνο ενδεχομένως να βοηθούν και στη βελτίωση της διάθεσης ή αντίθετα να έχουν παρενέργειες στον εγκέφαλο.

Η Χριστίνα Δάλλα μαζί με τη δίδυμη αδερφή της.

– Τι είναι αυτό που σε γοήτευσε στον εγκέφαλο και πήγες προς αυτή την κατεύθυνση;

Μου προκαλεί δέος το πόσα πράγματα δεν έχουμε κατανοήσει για τον εγκέφαλο. Ενώ γνωρίζουμε τόσα πολλά, δεν μπορούμε να επέμβουμε, λόγω της πολυπλοκότητάς του. Με συναρπάζει το γεγονός ότι όλα πηγάζουν από τον εγκέφαλο. Αυτό το είχε πει ο Ιπποκράτης 2.500 χρόνια πριν, αλλά εμείς τώρα το αντιλαμβανόμαστε!

Όταν ξεκίνησα, με ενδιέφερε το πώς ένα φάρμακο μπορεί να επηρεάσει και να τροποποιήσει τη συμπεριφορά. Ως φοιτήτρια φαρμακευτικής, δεν είχα σκεφτεί ποτέ τις ψυχικές νόσους. Ένα φάρμακο έχει τεράστια δύναμη όταν κάποιος ξέρει να το χρησιμοποιεί σωστά. Πολλές φορές, όμως, υπάρχει στίγμα στη χρήση κάποιων φαρμάκων, όπως τα αντιψυχωσικά και τα αντικαταθλιπτικά. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν τα παίρνουν ενώ τα έχουν ανάγκη, γιατί φοβούνται ότι θα τους κάνουν κακό.

Ωστόσο, τα φάρμακα δεν αλλάζουν την προσωπικότητα, όπως φοβούνται πολλοί. Τροποποιούν τη συμπεριφορά για να μας βοθήσουν να είμαστε λειτουργικοί για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ακόμα κι αν εξαρτηθεί κάποιος από ένα φάρμακο - το οποίο μπορεί να συμβεί μόνο για συγκεκριμένες κατηγορίες φαρμάκων - αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορέσει να το «κόψει».

– Τα φαρμακευτικά φυτά τι ρόλο παίζουν στο φάρμακο;

Τα φαρμακευτικά φυτά πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε ως «φάρμακα». Υπάρχουν διάφορα ερευνητικά προγράμματα στη χώρα μας που μελετούν τις ιδιότητες φυτών τα οποία δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο, όπως ο κρόκος Κοζάνης ή ο σιδερίτης (τσάι του βουνού). Φαίνεται ότι, όπως και πολλά ακόμα φυτά, μπορεί να έχουν θετικές δράσεις στη μνήμη και στη μάθηση, στο άγχος και γενικότερα στον εγκέφαλο. Αποδείξεις δεν υπάρχουν ακόμα, βρισκόμαστε σε ερευνητικό επίπεδο. Είναι εντυπωσιακό ότι πολλά φάρμακα έχουν παραχθεί από φυτά – για κάποια δεν θα μπορούσαμε ούτε να το φανταστούμε! Η μορφίνη από την παπαρούνα, ένα πολύ σημαντικό αντικαρκινικό φάρμακο, η ταξόλη, προέρχεται από ένα είδος έλατου που υπάρχει και στην Πελοπόννησο, ενώ ο φλοιός της ιτιάς περιέχει ουσίες με παρόμοιες ιδιότητες, όπως της ασπιρίνης.

Πολλοί πιστεύουν ότι ένα φυτικό φάρμακο είναι και ασφαλές. Αυτό δεν ισχύει. Μπορεί πράγματι να είναι ένα σκεύασμα πολύ χρήσιμο και δραστικό. Ταυτόχρονα, όμως, μπορεί να είναι και επικίνδυνο, αν π.χ. περιέχει πολλές διαφορετικές ουσίες με συνεργιστική δράση (η μία ενισχύει τη δράση της άλλης). Συνήθως, τέτοιου είδους σκευάσματα τα παίρνουμε σε μικρή δόση ή σε μορφή ροφήματος, οπότε δεν γίνονται τοξικά. Ωστόσο, οτιδήποτε λαμβάνουμε για παρατεταμένο χρονικό διάστημα και σε μεγάλες ποσότητες, είναι πιθανό να γίνει τοξικό. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να ενημερώνουμε τον γιατρό και τον φαρμακοποιό μας για οποιοδήποτε σκεύασμα κι αν παίρνουμε, φυτικό ή μη.

ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΑΚΟΥΣΑ ΚΑΤΙ ΣΕΞΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ. ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΝΙΩΣΑ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΕΓΩ ΚΑΙ ΟΙ ΑΔΕΡΦΕΣ ΜΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ.

– Πάνω σε τι δουλεύεις αυτή την περίοδο;

Ασχολούμαι κυρίως με την κατάθλιψη, το στρες και τις διαφορές στον εγκέφαλο των δυο φύλων. Αυτή τη στιγμή «τρέχουμε» προγράμματα προκειμένου να βρούμε νέους στόχους στον εγκέφαλο όπου να δρουν φάρμακα για την κατάθλιψη – σε άντρες και γυναίκες, γιατί υπάρχει περίπτωση να υπάρχει διαφορά. Τα υπάρχοντα φάρμακα για την κατάθλιψη δρουν πολύ αργά, γι’ αυτό προσπαθούμε να ανακαλύψουμε κάποια που να δρουν γρήγορα και με ασφάλεια σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν καταθλιπτικά επεισόδια.

Συμμετέχω επίσης σε ένα πρόγραμμα για τα κανναβινοειδή σε συνεργασία με το Εργαστήριο Φαρμακολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Και εκεί μας ενδιαφέρουν οι διαφορές του φύλου όσων αφορά το στρες, την κατάθλιψη, αλλά και τον αυτισμό.

Πρόσφατα επιμεληθήκαμε μαζί με τον Δρ. Γιάννη Σωτηρόπουλο και τη συγγραφή ενός βιβλίου για το Αλτσχάιμερ που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, με τίτλο «Όταν η λογική κυνηγάει τη μνήμη» (κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Μεταξύ άλλων, ψάχνουμε κοινούς μηχανισμούς μεταξύ Αλτσχάιμερ και κατάθλιψης. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι με Αλτσχάιμερ –κυρίως οι γυναίκες– συχνά είχαν στο παρελθόν καταθλιπτικά επεισόδια. Άλλωστε, ήδη γνωρίζουμε ότι το Αλτσχάιμερ δεν είναι μόνο νευρολογική νόσος, αλλά και ψυχιατρική.

Γυναίκες και επιστήμες: Η γυάλινη οροφή

– Πώς έχεις βιώσει το γεγονός ότι είσαι γυναίκα επιστήμονας; Έχουν υπάρξει διακρίσεις στην πορεία σου; Υπάρχει ένα ταβάνι για τις γυναίκες;

Το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» (σ.σ.: όλα τα ορατά και αόρατα εμπόδια που βασίζονται κυρίως σε προκαταλήψεις και κοινωνικά στερεότυπα, τα οποία αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην προσπάθειά τους να ανελιχθούν επαγγελματικά σε ανώτερα και ανώτατα κλιμάκια) υπάρχει και στη χώρα μας. Στις τελευταίες εκλογές που είχαμε στο Πανεπιστήμιο, στη Σχολή Επιστημών Υγείας όλοι οι υποψήφιοι κοσμήτορες ήταν άντρες. Στην Ιατρική Σχολή πρόεδρος δεν έχει γίνει ποτέ γυναίκα. Ενώ έχουμε πολλές και πολύ καλές φοιτήτριες, όσο προχωράμε στις βαθμίδες οι γυναίκες αρχίζουν να μειώνονται. Δεν ξέρω ακριβώς πού οφείλεται αυτό.

Τυπικά δεν υπάρχει κάποια διάκριση στο φύλο. Πιστεύω ότι είναι κοινωνικό το φαινόμενο, υπάρχουν ασυνείδητες προκαταλήψεις. Νομίζω, όμως, ότι κι εμείς οι γυναίκες πολλές φορές δεν πιστεύουμε αρκετά στις δυνάμεις μας ή δεν διεκδικούμε τέτοιου είδους θέσεις. Στην Ελλάδα οι δείκτες ισότητας είναι χαμηλοί. Οι μισθοί στο δημόσιο είναι ίδιοι για άντρες και γυναίκες, υπάρχουν όμως διακρίσεις σε άλλους τομείς – και μέσα στην οικογένεια. Υπάρχουν περισσότερες προσδοκίες από μια γυναίκα, ειδικά όταν είναι μητέρα, οπότε όλα αυτά μπορεί να την κρατούν πιο πίσω.

– Έχεις ζήσει διακρίσεις στη δική σου πορεία;

Σε κάποια πράγματα θα έλεγα ότι έχω ωφεληθεί κιόλας, όπως όταν πήρα το βραβείο L’Oreal-Unesco για τις νέες γυναίκες ερευνήτριες στην Ελλάδα. Δεν σημαίνει ότι πετυχαίνεις επειδή είσαι γυναίκα. Πιστεύω ότι χρειάζονται τέτοιου είδους κινήσεις για να αλλάξει σιγά σιγά η νοοτροπία. Έχω δεχθεί βέβαια και αρνητικές διακρίσεις διαφόρων ειδών, π.χ. λόγω ηλικίας (έγινα λέκτορας σε ηλικία 32 ετών). Όμως πολλοί επιστήμονες με έχουν στηρίξει και προσωπικά και επιστημονικά. Νομίζω ότι οι διακρίσεις γίνονται συνήθως ασυνείδητα.

– Μου δίνεις την αίσθηση ότι έχεις μεγαλώσεις νιώθοντας ότι μπορείς να κάνεις τα πάντα…

Ο μπαμπάς μου μας έδωσε αυτή την κατεύθυνση νομίζω. Είμαστε τρεις αδερφές και ποτέ δεν άκουσα κάτι σεξιστικό, ποτέ δεν ένιωσα ότι υπάρχει κάτι που δεν μπορούμε να κάνουμε. Ο μπαμπάς μου ακολουθούσε τη μαμά μου πάντα στα επαγγελματικά ταξίδια της (εκείνη ήταν Επίκουρη καθηγήτρια επιδημιολογίας-βιοηθικής και εκείνος δικηγόρος), ήταν πολύ υποστηρικτικός και περήφανος, δεν αισθανόταν μειονεκτικά. Οι γονείς μου με επιβράβευαν όταν έκανα κάτι καλό ή έλεγα κάτι έξυπνο. Αυτό μου έδωσε ένα κίνητρο στο να προσπαθώ να είμαι όλο και καλύτερη. Πήγαμε σε δημόσιο σχολείο. Ο μπαμπάς μου ήταν και συνεχίζει να είναι πολύ των βιβλίων. Το ενίσχυε πολύ αυτό το κομμάτι. Δεν μας πίεζε να διαβάσουμε, αλλά το σπίτι ήταν γεμάτο βιβλία.

Μια σύγχρονη μαμά

– Υπάρχει ισορροπία μεταξύ καριέρας και οικογένειας για μια γυναίκα σήμερα;

Η μαμά μου έλειπε συχνά σε επαγγελματικά ταξίδια στο εξωτερικό. Συγχρόνως όμως ήταν πάντα εκεί, μια πολύ καλή μαμά. Από πολύ μικρή κατάλαβα ότι δεν πρέπει να έχει κανείς ενοχές για αυτό που κάνει. Μπορεί να είναι δηλαδή πολύ καλός γονιός και παράλληλα να ζει και τη ζωή του, να πηγαίνει και ταξίδια, να ευχαριστιέται πράγματα.

Η εγκυμοσύνη για μένα ήταν ένα σοκ. Ειδικά στο τρίτο τρίμηνο ένιωθα σαν να είχα κάποιου είδους «αναπηρία». Συνειδητοποίησα ότι δεν ήμουν πια μόνη μου, κατάλαβα ότι ήμουν υπεύθυνη και για έναν άλλον άνθρωπο.

Ο μπαμπάς της κόρης μου, με τον οποίο χωρίσαμε όταν η Διώνη ήταν 5 χρονών, είναι ένας πολύ στοργικός μπαμπάς. Όταν γεννήθηκε η κόρη μας του είπα: «Τα γονίδια είναι 50-50, το ίδιο και οι υποχρεώσεις!» Έτσι κι έγινε. Ενώ η δουλεά του είναι πολύ απαιτητική, την περίοδο εκείνη δούλευε μόνο τρεις μέρες την εβδομάδα, ξυπνούσε τα βράδια, άλλαζε πάνες, την κρατούσε και μόνος του. Μετά τους 6 μήνες πήγαινα στη δουλειά και αισθανόμουν ότι το παιδί είναι σε καλά χέρια. Μετά τον χρόνο χρονο που σταμάτησα τον θηλασμό, άρχισα να κάνω ταξίδια επαγγελματικά. Πιστεύω ότι η κόρη μου το καταλαβαίνει όλο αυτό, το εκτιμάει. Φυσικά, υπήρξαν και φορές που κι εμένα μου έλειπε πολύ και εγώ σε εκείνη. Νομίζω, όμως, ότι έχει κάνει καλό όλο αυτό στην προσαρμοστικότητά της.

– Από ό,τι ξέρω, έχετε συμφωνήσει σε μια άτυπη συνεπιμέλεια με τον μπαμπά της.

Μετά τον χωρισμό άρχισε να μένει και σε μένα και στον μπαμπά της – μια μέρα στον έναν, μία στον άλλο. Έτσι, τη βλέπουμε και οι δύο σχεδόν κάθε μέρα και δεν της λείπουμε. Δεν το κάναμε μόνοι μας, φυσικά, συμβουλευτήκαμε παιδοψυχολόγο. Είναι πολύ άνετη η Διώνη. Θεωρώ χάρισμα το να μπορείς να είσαι τόσο άνετος, αυτόνομος και να προσαρμόζεσαι. Παρόλο που μας έχει μεγάλη αδυναμία, νομίζω ότι όταν έρθει η ώρα, απλά θα φύγει από το σπίτι, χωρίς αναστολές, χωρίς να την κρατάει κάτι πίσω.

ΚΑΤΑΛΑΒΑ ΑΠΟ ΝΩΡΙΣ ΟΤΙ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΕΝΟΧΕΣ ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΜΕ. ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΟΣ ΓΟΝΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΝΑ ΠΗΓΑΙΝΕΙΣ ΤΑΞΙΔΙΑ, ΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΑ.

Η έρευνα στην Ελλάδα

– Σε αυτή σου την πορεία τι είναι αυτό που σε ενέπνευσε και συνεχίζει να σε εμπνέει;

Οι φοιτητές μου. Όταν είμαι κουρασμένη, απογοητευμένη, βλέπω τους φοιτητές με κέφι, με όρεξη για μάθηση, για ερωτήσεις… Στην Ελλάδα  υπάρχει απίστευτο δυναμικό. Είχα φοιτητή ιατρικής που στο 3ο-4ο έτος ξεκίνησε στην Ελλάδα να κάνει έρευνα για 3 χρόνια και μετά πήγε στο Harvard κατευθείαν για μεταδιδακτορική έρευνα και ειδικότητα νευρολογίας.

– Στο επίπεδο της έρευνας υπάρχουν δυνατότητες στην Ελλάδα;

Ναι, υπάρχουν. Έχουμε πολλά καλά εργαστήρια στην Ελλάδα. Και οι νευροεπιστήμες είναι ένας χώρος πολύ δραστήριος. Με την κρίση υπήρξε μεγάλη διακοπή στη χρηματοδότηση, αλλά τα τελευταία χρόνια έχει ξαναρχίσει. Παίζει μεγάλο ρόλο η αφοσίωση. Δεν γίνεται να μην δουλεύουμε σαββατοκύριακα και πολλές φορές αργίες ή και γιορτές. Η έρευνα είναι τρόπος ζωής, όπως η τέχνη.

– Ποια ερωτήματα ανυπομονείς να απαντηθούν στην έρευνα;

Πασχίζουμε να καταλάβουμε ποιος είναι ο ρόλος των οιστρογόνων που φτιάχνονται μέσα στον εγκέφαλο. Γιατί ένας αντρικός εγκέφαλος φτιάχνει θηλυκές ορμόνες, όπως τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη; Υπάρχει πράγματι αρσενικός και θηλυκός εγκέφαλος;