DANA KYNDROVA: «ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΞ ΟΡΙΣΜΟΥ ΜΟΝΟ ΑΒΟΗΘΗΤΑ ΘΥΜΑΤΑ»

Έχοντας στρέψει τον φακό της πάνω στις γυναίκες επί πενήντα ολόκληρα χρόνια, η Τσέχα Dana Kyndrová φέρνει στην Αθήνα την έκθεση «Γυναίκα» και μιλάει για πράγματα που έχει καταγράψει και ζήσει ως γυναίκα η ίδια.

«Εάν αυτοπροσδιορίζεσαι ως γυναίκα ή γνωρίζεις μια γυναίκα, το WOW είναι για σένα». Η φράση ανήκει στην Jude Kelly, η οποία διοργάνωσε το πρώτο φεστιβάλ WOW – Women of the World στο Λονδίνο, το 2010. Σήμερα ηγείται του WOW Foundation, που είναι η μεγαλύτερη διοργάνωση στον κόσμο «αφιερωμένη σε γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα».

Μετά από περισσότερες από 100 εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, διοργανώνεται το πρώτο φεστιβάλ WOW – Women of the World στην Ελλάδα, που θα πραγματοποιηθεί από την 1η έως τις 3 Απριλίου 2023 στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Σε συνεργασία με το British Council και με την υποστήριξη της Βρετανικής Πρεσβείας στην Αθήνα, το φεστιβάλ στοχεύει στο «να ενδυναμώσει τις γυναίκες και τις θηλυκότητες προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα εμπόδια και τις ανισότητες που συναντούν καθημερινά και να γιορτάσει τις νίκες που έχουν σημειωθεί μέχρι σήμερα καθώς και τα πρόσωπα και τις ιστορίες που εμπνέουν».

Το πολυσυλλεκτικό του πρόγραμμα περιλαμβάνει συζητήσεις, εκθέσεις, εργαστήρια, mentoring sessions, εκπαιδευτικά προγράμματα, συναυλίες, κινηματογραφικές προβολές και πολλά άλλα. Ένα από αυτά είναι η έκθεση με τίτλο «Γυναίκα» της Τσέχας φωτογράφου Dana Kyndrová, με μια σειρά 48 φωτογραφιών της, που θα βρίσκονται στην περίμετρο του Πάρκου Σταύρος Νιάρχος μέχρι την 31η Μαΐου.

Η Dana Kyndrová και οι γυναίκες

Γεννημένη το 1955 στην τότε Τσεχοσλοβακία, η Dana Kyndrová ξεκίνησε να φωτογραφίζει όταν ήταν 18 χρόνων και πάντα εξειδικευόταν στην ασπρόμαυρη φωτογραφία με επίκεντρο τον άνθρωπο. Οι γυναίκες είναι ένα θέμα με το οποίο έχει ασχοληθεί φωτογραφικά εδώ και μισό αιώνα, απαθανατίζοντας στιγμές από την καθημερινότητά τους σε διάφορα σημεία του κόσμου, χωρίς καμία διάκριση ηλικίας, χώρας, θρησκείας, επαγγέλματος ή άλλων χαρακτηριστικών.

Λίγες μέρες πριν δούμε στην Αθήνα την έκθεση «Γυναίκα», η Dana Kyndrová μιλάει στο OW για όσα αποκαλύπτει –ή και υπαινίσσεται– ο φακός της.

– Φωτογραφίζετε γυναίκες εδώ και δεκαετίες, σε διάφορες χώρες. Πώς τις προσεγγίζετε για να αποτυπώσετε τη μοναδική τους ταυτότητας και τις εμπειρίες τους;

Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από τότε που άρχισα να φωτογραφίζω και η πρόθεσή μου ήταν ανέκαθεν να αποτυπώνω τη ζωή ολόγυρά μας. Στις φωτογραφίες μου απαθανατίζω τις γυναίκες ακριβώς όπως και τους άντρες, χωρίς προκαταλήψεις, δηλαδή ως ανθρώπινα όντα που καθένα έχει διαφορετική μοίρα, προβλήματα ή χαρές στη ζωή. Κάποτε, αυτό το είδος φωτογραφίας οριζόταν ως ουμανιστική φωτογραφία.

H φωτογράφος Dana Kyndrová.

Δούλεψα συστηματικά πάνω στο πρότζεκτ «Γυναίκα» κυρίως τη δεκαετία του 1990 και το ολοκλήρωσα με την έκδοση ενός βιβλίου το 2002. Φυσικά, οι γυναίκες απεικονίζονται συχνά και σε άλλα πρότζεκτ μου, αλλά σίγουρα δεν είναι στόχος μου να επικεντρώνομαι σε αυτό το θέμα συνέχεια. Για παράδειγμα, στο πρότζεκτ «Η Αναχώρηση των Σοβιετικών Στρατευμάτων από την Τσεχοσλοβακία 1990-1991», οι γυναίκες σχεδόν απουσιάζουν από τις φωτογραφίες μου.

– Γεννηθήκατε στην Πράγα, όπου ζείτε σήμερα, και έχετε βιώσει κοσμοϊστορικές αλλαγές. Πώς σας επηρέασε αυτό ως άτομο;

Πέρασα τα νεανικά μου χρόνια στην απολυταρχική Τσεχοσλοβακία, αλλά χάρη στους γονείς μου ήμουν πολύ επικριτική απέναντι στο καθεστώς και πίστευα ακράδαντα ότι κάποια μέρα θα ερχόταν το τέλος του. Νομίζω ότι το κύριο μάθημα που πήρα στη ζωή μου είναι ότι η δημαγωγική προώθηση μιας ιδεολογίας στο όνομα μιας δήθεν καλοσύνης ή δικαιοσύνης είναι πάντα επικίνδυνη. Γι’ αυτό αντιμετωπίζω ακόμη και σήμερα με σκεπτικισμό δήθεν προοδευτικά κινήματα που συχνά διαδίδουν τις απόψεις τους με τρόπο ιδιαίτερα υστερικό και επιθετικό. Οι κομμουνιστές είχαν ένα σύνθημα: Η αλήθεια θα επικρατήσει! Και σήμερα έχω συχνά την εντύπωση ότι αυτή η «πεποίθηση» επιστρέφει στη ζωή μας.

– Τι σας έκανε να γίνετε φωτογράφος;

H μητέρα μου, που ήταν φωτογράφος ερασιτεχνικά και ανέλαβε την έκδοση του περιοδικού Czechoslovak Photography τη δεκαετία του 1960, με επηρέασε πολύ. Η έκθεση «The Family of Man», που διοργανώθηκε από τον Edward Steichen (σ.σ. το 1955, στο MoMA της Νέας Υόρκης) προκάλεσε μια φοβερή άνθηση στον κόσμο της φωτογραφίας και επηρέασε αρχικά εκείνη και στη συνέχεια εμένα να στραφούμε προς τη φωτογραφία ντοκουμέντο.

– Τι πιστεύετε ότι κάνει μια φωτογραφία δυνατή;

Όταν πρόκειται για ουμανιστική φωτογραφία ή, με άλλα λόγια, για φωτογραφία ντοκουμέντο, τον πρωταρχικό ρόλο έχει το περιεχόμενο. Ωστόσο, η καλλιτεχνική ποιότητα μιας λήψης μπορεί να ενισχύσει τη συνολική εντύπωση και τότε μια φωτογραφία είναι σπουδαία.

– Η δουλειά σας έχει εκτεθεί διεθνώς. Πώς έχουν αντιμετωπίσει τις φωτογραφίες σας διαφορετικές κοινότητες και κουλτούρες;

Όσον αφορά το πρότζεκτ «Γυναίκες», λίγο πολύ είχε παντού θετική ανταπόκριση. Κάποιες φορές έρχομαι αντιμέτωπη με την άποψη ότι οι φωτογραφίες μου είναι επικριτικές, ορισμένες φορές ακόμα και ειρωνικές απέναντι στις γυναίκες. Λένε πως είναι σαν να τις έχει τραβήξει κάποιος άντρας. Εν ολίγοις, μιλάμε για την προκατάληψη ότι ως γυναίκα θα έπρεπε να είμαι πιο ποιητική και ευαίσθητη.

– Μπορείτε να μοιραστείτε μια ιδιαίτερη εμπειρία ή ανάμνηση από την καριέρα σας;

Σε αυτά τα πενήντα χρόνια έχω βιώσει σε πάρα πολλές διαφορετικές καταστάσεις, κάποιες φορές αρκετά δραματικές ή, το αντίθετο, διασκεδαστικές. Δεν θα ξεχάσω ποτέ το 2007, όταν ταξίδευα με λεωφορείο στην κεντρική Ρωσία, στα Ουράλια Όρη. Ένα τζιπ μάς έκλεισε τον δρόμο καταμεσής του δάσους, με έβγαλαν με βία από το λεωφορείο και με πήγαν στην αστυνομία.

Ένας από τους ντόπιους με ενημέρωσε ότι κίνησα κάποιες υποψίες επειδή ήμουν ξένη, μιλούσα καλά Ρωσικά τραβούσα φωτογραφίες στο χωριό. Με ανέκριναν για αρκετές ώρες σχετικά με τα πάντα και μετά με άφησαν ελεύθερη. Μου επιβλήθηκε πρόστιμο 60 ευρώ, επειδή ήταν λέει μια κλειστή ζώνη, όπου δεν επιτρεπόταν να μπεις χωρίς άδεια.

– Τι ρόλο πιστεύετε ότι μπορεί να παίξει η φωτογραφία ως προς την αμφισβήτηση ή την αλλαγή παραδοσιακών αντιλήψεων και στερεοτύπων σχετικά με το φύλο;

Η φωτογραφία είναι ένα σχετικά νέο μέσο σε σχέση με άλλες μορφές τέχνης. Αρχικά ήταν ένα πεδίο κατεξοχήν ανδροκρατούμενο, γιατί ήταν αρκετά περίπλοκη η τεχνική διαδικασία. Και, ας το παραδεχτούμε, οι γυναίκες δεν είναι πολύ μεγάλες φαν του είδους. Ωστόσο, στις μέρες μας, που τα τεχνικά θέματα έχουν τελειοποιηθεί τόσο, ώστε ουσιαστικά να μην ασχολείται καθόλου με αυτά ο φωτογράφος, αναδεικνύονται όλο και περισσότερες μεγάλες φωτογράφοι.

– Τι σας ανησυχεί περισσότερο ως γυναίκα σήμερα;

Όπως ανέφερα και προηγουμένως, φοβάμαι ότι διάφορα σύγχρονα προοδευτικά κινήματα θα έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην κοινωνία μας. Το κίνημα Me Too, για παράδειγμα, έχει αναμφίβολα έναν πολύ σημαντικό ρόλο να διαδραματίσει, ωστόσο βλέπουμε όλο και περισσότερο να το εκμεταλλεύονται γυναίκες για διάφορους λόγους. Οι γυναίκες εμφανίζονται ως ευάλωτες, αλλά μπορούν επίσης να είναι πολύ πονηρές και εκδικητικές. Δεν είναι εξ ορισμού μόνο αβοήθητα θύματα.

– Τι θα θέλατε να αποκομίσει το κοινό από την έκθεσή σας στην Αθήνα;

Οι φωτογραφίες μου εκφράζουν τον τρόπο που βλέπω τον κόσμο, παρόλο που η φωτογραφία ντοκουμέντο μπορεί να φαίνεται ότι συνιστά μια αντικειμενική καταγραφή της πραγματικότητας. Έγκειται όμως στον θεατή να αποφασίσει τι αντίκτυπο έχει πάνω του. Εξαρτάται από τις εμπειρίες, τις απόψεις και επίσης τη φύση του κοινού. Οπότε πιστεύω ότι και στην Αθήνα οι φωτογραφίες μου θα προσελκύσουν και θα ψυχαγωγήσουν πολλούς θεατές.