ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΡΑΓΚΑΚΗΣ: «ΓΙΟΓΚΑ ΕΙΝΑΙ Η ΗΣΥΧΙΑ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ»

Μια συζήτηση με τον Αντώνη Φραγκάκη για την υποκριτική, τη γιόγκα, τον διαλογισμό και την παρατήρηση του σώματος.

«Η γιόγκα είναι ένα από τα λίγα συστήματα που συνδυάζουν συνέχεια το σώμα, την αναπνοή και το μυαλό», μου λέει ο Αντώνης Φραγκάκης. «Γι’ αυτό μπορεί να φέρει ό,τι είναι ζητούμενο στη γιόγκα: την ησυχία στο μυαλό. Γι’ αυτό είναι για όλους τους ανθρώπους. Γιόγκα δεν είναι να κάνεις τούμπες στον αέρα, αυτό θα ήταν κάποιο άλλο είδος. Γιόγκα είναι η ησυχία στο μυαλό. Και για την ησυχία στο μυαλό δεν χρειάζεται να έχεις σωματική ευκινησία ή κάποια συγκεκριμένη φυσική κατάσταση».

Ξεκίνησε την καριέρα του ως μοντέλο στο εξωτερικό. Πιστεύοντας, όμως, ότι το μόντελινγκ έχει όρια που εξαντλούνται γρήγορα, σύντομα οδηγήθηκε από τον χώρο της μόδας στο επόμενο βήμα του, την υποκριτική. Στην Ελλάδα, ο κόσμος τον γνώρισε καλύτερα μέσα από την τηλεόραση και το θέατρο.

Πλέον, ο Αντώνης Φραγκάκης ασχολείται με τη διδασκαλία της Iyengar γιόγκα. Είναι συνιδρυτής και εκπαιδευτής γιόγκα στο somawareness, δίνοντας έμφαση στην παρατήρηση του σώματος. Όπως μου είπε, το somawareness δεν είναι ο χώρος αλλά η προσέγγιση. «Awareness» είναι η συνείδηση και «soma» οι μύες, τα κόκκαλα, τα όργανα και τα συναισθήματα. Δηλαδή, όλο το σύστημα του ανθρώπου.

– Τι σου έχει μείνει από την εποχή της μόδας και της υποκριτικής;

Δεν είναι κάτι που ξεχωρίζει από μόνο του. Είναι πράγματα, πληροφορίες, μαθήματα που παίρνεις στη διαδρομή. Πιο πολύ είναι μια προσωπική ιστορία, ένα ανέκδοτο που λες, κάτι αστείο που σου συνέβη. Αλλά τα υπόλοιπα, ό,τι ήταν από τη μόδα και από το θέατρο, είναι πληροφορίες που σου έρχονται μια δεδομένη στιγμή σε έναν δεδομένο χώρο και επαληθεύονται λίγο διαφορετικά σε άλλο χώρο, ή στον ίδιο χώρο αλλά την επόμενη μέρα. Δεν είναι μεμονωμένες στιγμές, είναι μια σειρά, μια αλυσίδα πραγμάτων που το ένα φέρνει το άλλο.

– Η γιόγκα πότε και πώς προέκυψε στη ζωή σου;

Η γιόγκα ξεκίνησε όταν ήμουν πια ηθοποιός, τότε έκανα το πρώτο μου μάθημα στη γιόγκα. Βέβαια, για να βρεθώ εκεί, είχα μια πορεία η οποία ξεκίνησε με το τέλος του σχολείου. Γιατί μέχρι να τελειώσω το σχολείο μου άρεσαν πάρα πολύ τα ομαδικά αθλήματα και με αυτά περνούσα τον χρόνο μου. Τελειώνοντας, λοιπόν, το σχολείο, άρχισα να ψάχνω τι θα μπορούσε να αντικαταστήσει το μπάσκετ ή το ποδόσφαιρο και τη χαρά που έπαιρνα από αυτά. Οπότε, σε όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να κάνω το πρώτο μάθημα της γιόγκα, δοκίμαζα διάφορα πράγματα. Και κανένα δεν ήταν ακριβώς αυτό που έψαχνα. Μέχρι που έκανα το πρώτο μάθημα γιόγκα.

Αυτό που θέλω να πω είναι ότι, ενώ αυτό το πρώτο μάθημα γιόγκα φαίνεται να έγινε περίπου το ’97-’98, δεν θυμάμαι πότε ακριβώς, ήταν μια πορεία που είχε ξεκινήσει από το ’82. Το πρώτο μάθημα μου άρεσε πάρα πολύ. Το δεύτερο καθόλου. Εάν είχαν γίνει ανάποδα, δεν θα είχα ξανακάνει γιόγκα.

– Το πρώτο μάθημα ήταν κάτι που επιδίωξες ή συνέβη τυχαία;

Συνέβη τυχαία στη Νέα Υόρκη. Είναι μια ιστορία που τη λέω συχνά. Έκανε πολύ κρύο και μπήκα μέσα γιατί έγραφε «μάθημα γιόγκα στους 40 βαθμούς κελσίου». Εγώ μπήκα για να ζεσταθώ, δεν ήξερα τι είναι η γιόγκα. Και έτυχε να είναι κάτι που τελικά έψαχνα. Δεν ήξερα τι έψαχνα και δεν θα το αναγνώριζα κάτω από το όνομα «γιόγκα», γιατί οι πληροφορίες μου ήταν ελλιπείς γύρω από το θέμα.

Αλλά και περισσότερες πληροφορίες να είχα, πάλι δεν θα μπορούσα να το φανταστώ. Γιατί έψαχνα με διαφορετικό τρόπο. Έψαχνα πράγματα που είχαν περισσότερη κίνηση, που φαίνονταν να έχουν περισσότερη ενέργεια. Τα σημεία αναφοράς μου ήταν το μπάσκετ και το ποδόσφαιρο. Οπότε, έψαχνα πιο πολύ σε πράγματα όπως ήταν το μποξ και το καράτε παρά η γιόγκα.

– Έχεις βρει κοινά σημεία ανάμεσα στη γιόγκα και σε όσα έκανες προηγουμένως, για παράδειγμα στην υποκριτική;

Φαντάζομαι ότι πάντα βρίσκεις κοινά σημεία, γιατί είσαι ο ίδιος άνθρωπος, που περνάει από διαφορετικά στάδια. Εγώ σίγουρα βρήκα. Ας πούμε, η γιόγκα είναι πρακτική, το θέατρο είναι πρόβα. Δηλαδή, είναι κάτι που γίνεται κάθε μέρα. Δεν μπορείς να κάνεις πρόβα μια φορά την εβδομάδα. Με τον ίδιο τρόπο, δεν έχει τόσο νόημα να κάνει κάποιος άνθρωπος γιόγκα μια φορά την εβδομάδα.

Επίσης, κάθε μέρα δοκιμάζεις συγκεκριμένα πράγματα. Δοκιμάζεις πράγματα που σε συναποτελούν, τις σκέψεις σου, το σώμα σου. Στο θέατρο, παρατηρείς πώς κινείται το σώμα σου πάνω στη σκηνή, πού βλέπεις δηλαδή να μαγκώνει, πού είναι πιο ελεύθερο κ.λπ. Αυτό κάνεις στη γιόγκα. Δεν είναι δηλαδή το πόσο καλά θα εκτελέσεις την άσκηση, αλλά πόσο θα παρατηρήσεις αυτό το σώμα, το δικό σου.

Ο ηθοποιός παρατηρεί τη δική του κίνηση, την προσαρμόζει σε αυτό που απαιτεί ο ρόλος. Με τον ίδιο τρόπο, στη γιόγκα παρατηρείς την κίνηση του σώματός σου σε αυτές τις διαφορετικές θέσεις. Και έτσι όπως το παρατηρείς, καταλαβαίνεις πράγματα για αυτό.

Επίσης, εάν κάποιος άνθρωπος κάνει μια πρόβα ή μια παράσταση ειλικρινά –με το «ειλικρινά» να σημαίνει ότι ο ίδιος παρατηρεί– και μπει αντίστοιχα να κάνει ένα μάθημα γιόγκα ειλικρινά, τότε αυτό θα τον αλλάξει. Είναι κάτι πολύ χαρακτηριστικό σε μια παράσταση και σε ένα μάθημα γιόγκα: Το πόσο σε αλλάζει, το ότι πρέπει να σε αλλάζει και να σε επηρεάζει.

Στο θέατρο έχεις το σώμα, τη φωνή και τη σκέψη. Στη γιόγκα έχεις το σώμα, την αναπνοή και το μυαλό.

– Πιστεύεις ότι μπορεί καθένας να ασχοληθεί και να επωφεληθεί ουσιαστικά από τη γιόγκα; Θα έλεγες ότι είναι για όλους;

Όλα είναι για όλους. Το θέμα είναι κατά πόσο είναι για εσένα και για εμένα. Εγώ, για παράδειγμα, βρήκα τη γιόγκα, μου αρέσει και πιστεύω ότι είναι η πρακτική μου και ο τρόπος ζωής μου. Για κάποιον άλλον κάλλιστα μπορεί να μην είναι. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν του κάνει η γιόγκα, δηλαδή ότι δεν θα τον βοηθούσε. Απλά εκείνον τον καιρό η ενέργεια και η διάθεσή του μπορεί να είναι στραμμένη κάπου αλλού. Μπορεί να του κάνει ο χορός, το μαγείρεμα, το ψάρεμα, το να διαβάζει βιβλία και πολλά άλλα. Εννοώ, βέβαια, όταν κάποιος ασχολείται με κάτι ειλικρινά, το κάνει συμμετέχοντας, συνειδητά, είναι παρών. Όχι απλώς να το εκτελεί.

Η γιόγκα σίγουρα μπορεί να βοηθήσει όλους, αρκεί κάποιος να έχει τη διάθεση να ακολουθήσει αυτήν την πρακτική.

Για τη γιόγκα υπάρχει μια μεγάλη παρεξήγηση. Πιστεύουμε ότι για να κάνεις γιόγκα πρέπει να είσαι ευλύγιστος. Αυτό δεν ισχύει. Η γιόγκα απευθύνεται σε όλους, και ίσα ίσα ακόμα πιο πολύ σε ανθρώπους που έχουν διαφορετικές δυσκολίες, όπως είναι οι σωματικές. Δεν χρειάζεται να έχεις κάποια ιδιαίτερη φυσική κατάσταση για να κάνεις γιόγκα.

Η πιο μεγάλη δυσκολία είναι αυτό που λέμε «η πολλή φωτιά μέσα». Φωτιά εννοώ την υπερβολικά πολλή ενέργεια, είτε σωματική, είτε στο μυαλό. Να είναι δηλαδή κάποιος συνέχεια σε εγρήγορση, σχεδόν σε υπερδιέγερση. Τότε δυσκολεύεται κάποιος να κάνει γιόγκα. Ωστόσο, η γιόγκα απευθύνεται ακόμα πιο πολύ σε αυτούς τους ανθρώπους, γιατί αυτός είναι ο στόχος της, η ηρεμία στο νου.

Εξάλλου, πρέπει να σκεφτούμε ότι η γιόγκα είναι κάτι που έχει γεννηθεί στην Ινδία. Ο σωματότυπος των Ινδών και ο τρόπος που λειτουργούν οι αρθρώσεις τους έχουν διαφορές σε σχέση με εμάς. Για παράδειγμα, η γιόγκα έχει πάρα πολλές καθιστές στάσεις, πόδια σταυρωμένα και τα λοιπά. Αυτά για εμάς είναι λίγο οδυνηρά, γιατί χρησιμοποιούμε πολύ συχνά καρέκλες άρα έχουμε συνηθίσει να είμαστε πάνω σε καρέκλες.

Το βασικό όμως είναι ότι κάποιος μπορεί να κάνει τις στάσεις καθήμενος στην καρέκλα, και όχι στο πάτωμα, και να πάρει την ουσία των στάσεων. Και από εκεί, δουλεύοντας πάνω στην καρέκλα, ίσως μπορέσει σιγά σιγά να κατεβεί λίγο πιο κάτω. Χωρίς να είναι απαραίτητο αυτό. Με αυτήν την έννοια δεν χρειάζεται να υπάρχει ευλυγισία ή μια συγκεκριμένη φυσική κατάσταση. Όλα αυτά θα είναι πιθανόν αποτελέσματα. Δεν χρειάζεται να υπάρχουν από πριν, γιατί υπάρχουν τρόποι.

– Ποια είναι η ιδιαιτερότητα της Iyengar γιόγκα; Τι είναι αυτό που την διαφοροποιεί από άλλα είδη;

Ο Iyengar, ο οποίος πέθανε πριν από λίγα χρόνια, είναι ένας από αυτούς τους ανθρώπους που ορίζουν τους χώρους. Χάρη στη δική του προσωπική παρατήρηση και μελέτη, η γιόγκα άνοιξε στον κόσμο και τις γυναίκες, έγινε προσιτή. Μέχρι τότε ήταν για μια συγκεκριμένη κάστα Ινδών κυρίως. Ο Iyengar έφερε όλη αυτήν τη γνώση, έδειξε το πώς τοποθετείται το σώμα για να είναι προστατευμένο, αλλά και πώς μπορεί όλο το σύστημα του ανθρώπου να επωφεληθεί από τη στάση.

Πριν από τα χρόνια του Iyengar, λίγοι δίδασκαν σε ευρύ κοινό. Υπήρχαν όλα αυτά που υπάρχουν για τη γιόγκα, αλλά χωρίς να υπάρχει μια μέθοδος, ένας τρόπος να τα προσεγγίσεις. Ο Iyengar βρήκε τον τρόπο να προσεγγίσεις σιγά σιγά τη στάση. Για κάποιον που δεν τα καταφέρνει, ο Iyengar εισήγαγε τα βοηθήματα, δηλαδή τα σκοινιά, τις ζώνες, τα τούβλα, τις καρέκλες. Έδειξε στον κόσμο πώς μπορεί να βοηθηθεί από πράγματα που υπάρχουν γύρω του.

Επίσης, ο Iyengar μελέτησε το «γιατί». Δηλαδή, όχι μόνο τον τρόπο να βοηθήσει το σώμα να μπει στη στάση και να την εκτελέσει, αλλά και το γιατί να εκτελέσει αυτή τη στάση. Πώς θα τον βοηθήσει οργανικά, στην καρδιά, στους πνεύμονες, στα όργανα της κοιλιάς, μυϊκά, σκελετικά. Ακόμη, μελέτησε την αλληλουχία των στάσεων, δηλαδή ποια στάση πρέπει να γίνει πριν και ποια μετά από κάποια άλλη. Και αυτό για να βοηθηθεί το σώμα, η αναπνοή και το μυαλό.

Ο Iyengar δημιούργησε και μια συγκεκριμένη δομή, ένα σύστημα που χρειάζεται αρκετά χρόνια με συγκεκριμένα βήματα μέχρι να πάρει κάποιος την άδεια να διδάξει Iyengar γιόγκα. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος οπουδήποτε στον κόσμο κάνει ένα μάθημα Iyengar γιόγκα, ξέρει ότι σίγουρα δεν θα πάθει τίποτα, ακόμα και αν δεν του αρέσει. Το σύστημα αυτό παρέχει μια ασφάλεια.

– Όσον αφορά τη γιόγκα και το διαλογισμό, δυο πνευματικές διαδικασίες, θα έλεγες ότι έχουν αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβάνεσαι την πραγματικότητα;

Προσωπικά, αυτό που ταιριάζει σε εμένα είναι ο διαλογισμός που ξεκινάει μέσα από τη στάση. Προτιμώ το κλασικό μονοπάτι της γιόγκα για να προσεγγίσω τον διαλογισμό. Δηλαδή, ξεκινώντας από το σώμα και την αναπνοή, να φτάσεις στη διαλογιστική κατάσταση ως αποτέλεσμα. Αυτή είναι η δική μου προσέγγιση.

Φυσικά μου έχει αλλάξει την οπτική. Πάντα έχω την αίσθηση ότι η οπτική είναι τα εργαλεία. Σαν να είναι μια πέτρα και μέσα από τη γιόγκα σιγά σιγά να τη λειαίνω, να ξύνω ένα κομμάτι από αυτήν την πέτρα και σιγά σιγά να την μορφοποιώ. Ή, τουλάχιστον, είναι ένα από τα εργαλεία αυτό. Με τον ίδιο τρόπο ήταν και το θέατρο. Οι πρόβες, η ενασχόληση με το θέατρο ήταν εργαλεία τα οποία χρησιμοποιούσα για να πλάθω αυτή την πέτρα μέσα.

– Πώς θα αντιδρούσες εάν ερχόταν τώρα μια πρόταση για το θέατρο ή για την τηλεόραση; Θα δεχόσουν;

Πιστεύω λίγο δύσκολα, αλλά όλα είναι ρευστά. Το θέατρο αλλά και η τηλεόραση έχουν μια μεγάλη δυσκολία με τα ωράρια, απαιτούν δηλαδή αρκετές ώρες εργασίας και διαθεσιμότητας. Για εμένα, προτεραιότητα έχει η γιόγκα. Δηλαδή, ότι και να έκανα δεν θα έπρεπε να σταματήσει η λειτουργία των μαθημάτων. Τώρα από την άλλη, ποτέ δεν ξέρεις. Λύσεις πάντα υπάρχουν, αν χρειαστεί.

– Από όσα έχεις κάνει, τι είναι αυτό στο οποίο βρίσκεις τελικά το μεγαλύτερο νόημα;

Στην εξάσκηση της παρατήρησης. Δηλαδή, το να βαθαίνει το βλέμμα όλο και πιο πολύ προς τα μέσα. Να διώχνει τα πέπλα, να προσπαθεί να δει βαθιά μέσα. Να παραμερίζει τις επιρροές που υπήρξαν –και καλά έκαναν και υπήρξαν– αλλά να φεύγουν οι επιθυμίες, να καθαρίζουν οι επιρροές από το περιβάλλον, από τις σπουδές, από τους φίλους, από το σπίτι. Όχι ότι είναι κακές. Αλλά σιγά σιγά να καθαρίζει όλο και πιο πολύ το βλέμμα. Να βαθαίνει η ματιά και να απογυμνώνει όλο και πιο πολύ.