ΠΩΣ ΘΑ ΓΙΝΕΙΣ ΠΙΟ «ΠΛΟΥΣΙΟΣ» ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΠΙΚΟΥΡΟ

«Αν θες να κάνεις κάποιον πλούσιο, μην του προσθέτεις χρήματα, αφαίρεσέ του επιθυμίες». Η ρήση του Επίκουρου γίνεται έμπνευση για έναν σύγχρονο, μινιμαλιστικό τρόπο ζωής.

Είναι γνωστό ότι η αρχαία ελληνική σκέψη έχει αγγίξει θέματα διαχρονικά με εξίσου διαχρονικό τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό, την προσοχή μας τράβηξε ο Επίκουρος και τα όσα έχει πει σχετικά με τον πλούτο και την ουσιαστική σημασία του. Σήμερα, σε μια εποχή που η κοινωνία στρέφεται προς τον μινιμαλισμό, φαντάζουν πιο επίκαιρα από ποτέ.

Η έννοια της ευδαιμονίας στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία δεν ταυτίζεται με την ευτυχία. Η ευτυχία έχει να κάνει κυρίως με εξωτερικούς παράγοντες, με απλά λόγια την εύνοια της τύχης. Η ευδαιμονία όμως δεν εξαρτάται από την τύχη. Είναι θέμα υπαρξιακό και χάρη σε αυτήν έχουμε ένα αίσθημα πληρότητας και γαλήνης. Όλες οι σχολές –από τους Σοφιστές μέχρι τους Επικούρειους– θέτουν ως στόχο τον ευδαίμονα βίο, αλλά οι προϋποθέσεις για κάθε σχολή είναι διαφορετικές.

Επιθυμίες: Πώς εμποδίζουν την ευδαιμονία μας

Για τον Επίκουρο, ας πούμε, η ανάγκη είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο στον δρόμο για την ευδαιμονία. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από τις ανάγκες που δημιουργούν εκείνοι στον εαυτό τους, με τις υπερβολικές και παράλογες επιθυμίες τους, τις μη φυσικές και μη αναγκαίες, όπως τις χαρακτηρίζει. «Κακό πράγμα η ανάγκη, αλλά δεν υπάρχει καμιά ανάγκη να ζει κανείς με την ανάγκη», λέει.

Για να γίνει πιο συγκεκριμένος, ο Επίκουρος χωρίζει τις επιθυμίες σε 3 κατηγορίες:

• στις φυσικές και αναγκαίες,
• στις φυσικές και μη αναγκαίες,
• στις μη φυσικές και μη αναγκαίες.

Unsplash Charlesdeluvio

Οι φυσικές και αναγκαίες επιθυμίες είναι περισσότερο ανάγκες και λιγότερο επιθυμίες. Χωρίζονται σε αυτές που είναι απαραίτητες για την επιβίωση και σ’ εκείνες που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση καλής σωματικής και ψυχικής υγείας, τις δύο βασικότερες προϋποθέσεις για την κατάκτηση της ευδαιμονίας.

Αυτές που είναι απαραίτητες για την επιβίωση, αφορούν την εξασφάλιση τροφής και νερού, την ένδυση και ένα ασφαλές κατάλυμα. Ο Επίκουρος υποστηρίζει ότι αυτές οι ανάγκες μπορούν να καλυφθούν ευκολότερα ή ότι –τέλος πάντων– πάντα βρίσκεται ένας τρόπος για τα «βασικά».

Οι φυσικές αλλά μη αναγκαίες επιθυμίες είναι τόσο επιθυμίες όσο και ανάγκες. Σίγουρα επιζητούν την κάλυψη των βασικών αναγκών που προαναφέρθηκαν, αλλά δεν αρκούνται στα βασικά. Επιζητούν «τον χιτώνα του Αρίστιππου αντί τον τρίβωνα του Διογένη» και προτιμούν τη γαλλική κουζίνα από τον μέλανα ζωμό των Λακεδαιμονίων. Οι επιθυμίες του είδους αυτού ικανοποιούνται δύσκολα, ενώ η ευχαρίστηση που προσφέρουν δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη της κάλυψης των στοιχειωδών αναγκών.

Δεν είναι πάντως κατακριτέες από τον Επίκουρο, αρκεί να ικανοποιούνται σπάνια, ώστε να μεγαλώνει το αίσθημα της απόλαυσης όταν ικανοποιούνται. «Την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα αυτοί που την έχουν λιγότερο ανάγκη», λέει. Και αυτοί που την έχουν λιγότερο ανάγκη είναι εκείνοι που έχουν εκπαιδευτεί στην αυτάρκεια.

Γιατί η αυτάρκεια ισοδυναμεί με πλούτο;

Η αυτάρκεια είναι η στρατηγική του Επίκουρου για να αντιμετωπίζει κανείς τα γυρίσματα της τύχης. Βοηθά τον άνθρωπο να μάθει να περιορίζει τις ανάγκες του στα λίγα και βασικά, διατηρώντας με αυτόν τον τρόπο την ψυχική του γαλήνη και την ελευθερία του από εξωτερικές εξαρτήσεις και δεσμεύσεις. Η αυτάρκεια είναι για τον Επίκουρο πλούτος, γι’ αυτό και συνιστά: «Αν θέλεις να κάνεις πλούσιο τον Πυθοκλή, μην του δίνεις χρήματα, μάθε του να περιορίζει τις ανάγκες του».

Η αυτάρκεια προϋποθέτει την ορθή αξιολόγηση των επιθυμιών. Δεν είναι όμως αυτοσκοπός, αλλά μόνο μία στρατηγική επιβίωσης σε δύσκολους καιρούς, γι’ αυτό δεν συνίσταται ως γενικότερος τρόπος ζωής. Ο Επίκουρος στηλιτεύει την υπερβολική λιτότητα, την οποία θεωρεί εξίσου αφύσικη, όπως και τις μη φυσικές επιθυμίες. Γι’ αυτό και ο ασκητικός βίος θεωρείται αφύσικος για τους Επικούρειους.

Unsplash Xavi Cabrera

Οι μη φυσικές και μη αναγκαίες επιθυμίες, από τις οποίες ρητά μας αποτρέπει, είναι αρρωστημένες επιθυμίες, που δημιουργούν ένα κυκεώνα δυσεκπλήρωτων αναγκών στο μυαλό των ανθρώπων και τους οδηγούν σε μόνιμη δυστυχία εξαιτίας του αισθήματος του ανικανοποίητου.

Οι επιθυμίες για δόξα, δύναμη και πλούτο εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία και είναι ακόρεστες και χωρίς όρια. Οι άπληστοι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να ζουν στα δεσμά της ανάγκης για απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών. Ταυτόχρονα όμως γίνονται δέσμιοι της καχυποψίας και της ανασφάλειας, αφού γνωρίζουν ότι προκαλούν τον φθόνο των ανθρώπων.

Οι μέγιστες ηδονές για τον Επίκουρο είναι οι λεγόμενες ηδονές κατάστασης που προκύπτουν από την έλλειψη σωματικού πόνου και την απουσία ψυχικής ταραχής. Οι ηδονές αυτού του τύπου, όταν ικανοποιούνται, οδηγούν στην ευδαιμονία που είναι και ο σκοπός του ανθρώπινου βίου.

Τι σχέση έχει ο Επίκουρος με τον σύγχρονο μινιμαλισμό;

Αν και χιλιάδες χρόνια πριν από την υπερκαταναλωτική κοινωνία που δημιουργεί ατελείωτες ανάγκες (ξέρω ανθρώπους που υποφέρουν αληθινά, επειδή δεν μπορούν να κάνουν πολυήμερες διακοπές σε 5άστερα ξενοδοχεία ή επειδή δεν μπορούν να αποκτήσουν ακόμη ένα ζευγάρι παπούτσια), ο Επίκουρος φαίνεται ότι είχε κατανοήσει εις βάθος την ανθρώπινη ψυχή.

Νομίζω μάλιστα ότι το σύγχρονο κίνημα του μινιμαλισμού είναι επί της ουσίας μια σχεδόν «αντιγραφή» της φιλοσοφικής του σκέψης, με τη διαφορά ότι αυτό εκπορεύεται από τα δεινά της εποχής μας. Άνθρωποι δούλοι των πραγμάτων που διαθέτουν, δέσμιοι των ατελειώτων επιθυμιών για την απόκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών. Άνθρωποι που τρέχουμε και δεν φτάνουμε. Που περιπλέκουμε τα πράγματα αντί να τα απλοποιούμε. Που όλο ζητάμε, ξεχνώντας να ζήσουμε το τώρα.

iStock

Είναι δικό μας το λάθος; Συνήθως, όταν συνειδητοποιούμε τον ρόλο των κοινωνικών προτύπων, της διαφήμισης και της «κατήχησής» μας στον καταναλωτισμό, είμαστε αρκετά μεγάλοι για να αλλάξουμε συνήθειες. Σήμερα, όμως, ο μινιμαλισμός αποκτά όλο και περισσότερους οπαδούς και γίνεται ανερχόμενη τάση στον αντίποδα του φαύλου κύκλου εργασίας-χρήματος-κατανάλωσης.

Τι υπαγορεύει ο μινιμαλισμός

H φιλοσοφία του μινιμαλισμού υπαγορεύει ότι όσο περισσότερα πράγματα κατέχουμε, τόσο περισσότερη δύναμη έχουν αυτά τα πράγματα πάνω μας. Έτσι, όσο περισσότερο εξαρτόμαστε από κάτι, τόσο περισσότερο αυτό επηρεάζει την ικανότητά μας να είμαστε ευτυχισμένοι και να απολαμβάνουμε τη ζωή. Θεωρώντας ότι η ευτυχία εξαρτάται μόνο από τα υλικά αγαθά, προσπαθούμε να αποκτήσουμε περισσότερα πράγματα από τον φόβο ότι θα τα χρειαστούμε. Και κάπως έτσι καταλήγουμε να γίνουμε δέσμιοί τους.

Σύμφωνα με τον Arthur Markman, Καθηγητή Ψυχολογίας και Μάρκετινγκ στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, ο μινιμαλισμός φαίνεται να είναι ο επικείμενος τρόπος ζωής των νεότερων γενεών και αυτό συμβαίνει επειδή κάθε γενιά αλλάζει τις βάσεις της προηγούμενης: «Πολλά αγαθά είναι διαθέσιμα στην αγορά και υπάρχουν πολλά μέσα που προωθούν την κατανάλωση, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αντιδρούν σε αυτή τη συνθήκη», εξηγεί. Με απλά λόγια, οι νεότεροι θέλουν να κάνουν διαφορετικές επιλογές από τους γονείς τους.

Unsplash Janko Ferlic

Προσεγγίστε τον μινιμαλισμό

Πώς μπορούμε να ακολουθήσουμε μια ζωή λιγότερο περίπλοκη και περισσότερο ουσιαστική, υιοθετώντας ένα μινιμαλιστικό μοντέλο; Το κλειδί είναι να απαλλαγείτε απ’ ό,τι δεν προσθέτει αξία στη ζωή σας και να δημιουργήσετε χώρο για ό,τι τη νοηματοδοτεί. Μερικές ιδέες για να το πετύχετε:

• Αφήστε πίσω σας ό,τι σας καταπιέζει.
• Μην αγοράζετε πράγματα που δεν χρειάζεστε.
• Θυμηθείτε να εκφράζετε την ευγνωμοσύνη σας για όσα έχετε ήδη.
• Θυμηθείτε ότι δεν είστε το ψηφιακό σας αποτύπωμα: αφήστε λίγο στην άκρη τα social media.
• Κρατήστε στη ζωή σας καλούς φίλους.
• Ασχοληθείτε με ένα πράγμα τη φορά (τουλάχιστον προσπαθήστε).
• Φροντίστε για την ευεξία σας: άσκηση, καλός ύπνος και σωστές διατροφικές συνήθειες βοηθούν σώμα και ψυχή και λειτουργούν προληπτικά για τη συνολική υγεία.