ΑΝ Η ΑΓΑΠΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ, ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ;

Μια βιαστική περιήγηση στις σκέψεις των φιλοσόφων, αλλά και των σύγχρονων ψυχολόγων για την αγάπη, δίνει έμπνευση στην καθημερινότητα και μας βοηθάει να ξεδιαλύνουμε τα πράγματα στις σχέσεις μας.

Χιλιάδες χρόνια μετά τους πρώτους αρχαίους στοχαστές που διατύπωσαν τις απόψεις τους για τον φιλοσοφικό ορισμό της αγάπης, οι ειδικοί δεν έχουν σχηματίσει ομόφωνη γνώμη για το αν τελικά πρόκειται για συναίσθημα ή κάτι παραπάνω.

Για κάποιους σύγχρονους μελετητές, όπως ο Daniel Goleman, συγγραφέας του βιβλίου Συναισθηματική Νοημοσύνη (1995), η αγάπη είναι ένα βασικό, πρωτογενές, εγγενές και οικουμενικό συναίσθημα, που αποτυπώνεται στο πρόσωπό μας. Για άλλους, είναι ένα δευτερογενές συναίσθημα και για άλλους δεν είναι καν συναίσθημα, αλλά κατάσταση.

Συναίσθημα ή αρετή;

Οι περισσότεροι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η αγάπη δεν ανήκει στα βασικά συναισθήματα, επειδή αποτελεί σύνθεση πολλών πρωτογενών συναισθημάτων, τοποθετείται σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και έχει μεγάλη χρονική διάρκεια.

Η άποψη αυτή στηρίζεται στην επικρατέστερη μέχρι στιγμής θεωρία περί συναισθημάτων, αυτή του Αμερικανού καθηγητή Ψυχολογίας Paul Ekman, ο οποίος αναφέρεται στα 6 βασικά συναισθήματα, αφήνοντας απέξω με μεγάλη αποφασιστικότητα την αγάπη.

Ίσως σε κάποιους να μην φανεί παράξενο ότι ο διαχωρισμός της αγάπης από το συναίσθημα είχε γίνει από τον ίδιο τον Αριστοτέλη, όταν έγραφε στα Ηθικά Νικομάχεια «Το να αγαπάει κανείς φαίνεται ότι είναι πάθος (συναίσθημα), ενώ η φιλία είναι έξη (συνήθεια)...».

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

Τι ρόλο παίζουν ο χρόνος και η συνύπαρξη;

Την αρετή της αγάπης, ο Αριστοτέλης την ονομάζει φιλία. «Φιλία είναι το πώς έχουμε συνηθίσει να διαχειριζόμαστε το συναίσθημα της αγάπης στην πιο τέλεια μορφή του», διαβάζουμε στο βιβλίο της Φένιας Τσανάκα Ανακαινίζω τη ζωή μου με αρχιτέκτονα τον Αριστοτέλη (εκδόσεις Αρμός).

Για τον Αριστοτέλη, η αγάπη θέλει χρόνο και συνύπαρξη, να έχουμε κοινή ζωή, κοινές εμπειρίες. «Η φιλία έχει σαν προϋπόθεση τη συνύπαρξη και τη συνάφεια», γράφει. Άρα για ποια αγάπη μιλάμε αν δεν βλεπόμαστε, αν δεν μοιραζόμαστε τον χρόνο μας; Θυμίζοντας ότι με τη λέξη «φιλία» ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε αγάπη σε όλες τις μορφές της, ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος την ορίζει ως αρετή. «Αν οι άνθρωποι είναι φίλοι, δεν την έχουν ανάγκη τη δικαιοσύνη, ενώ αν είναι δίκαιοι, χρειάζονται επιπλέον και τη φιλία και η πιο γνήσια μορφή δικαιοσύνης θεωρείται πως έχει όλα τα χαρακτηριστικά της φιλίας».

«Η φιλία είναι τόσο μεγάλη αρετή που, όταν την έχουμε, δεν χρειάζεται η δικαιοσύνη, η οποία είναι απαραίτητη για την αρμονική συνύπαρξη. Η αγάπη είναι η πιο τέλεια μορφή δικαιοσύνης κατά κάποιον τρόπο», εξηγεί η Φένια Τσανάκα.

ΑΝΑΚΑΙΝΙΖΩ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ

Εκδόσεις Αρμός

Αγόρασέ το

Ianos.gr

Γιατί δεν (γίνεται να) αγαπάς έναν παλιό σου έρωτα

Εφόσον η αγάπη δεν είναι συναίσθημα, παροδικό και ίσως παθιασμένο, είναι συνήθεια, αρετή, αλληλεπίδραση, χρειάζεται τουλάχιστον δύο, κοινό χρόνο, μοίρασμα και νοιάξιμο, πόσο μπορεί να μας αγαπάει ένας παλιός έρωτας;

«Είναι η ποιότητα της προσοχής που δίνουμε στα πράγματα», έγραψε ο ποιητής J.D. McClatchy επτά δεκαετίες αφότου η λαμπρή και υποτιμημένη φιλόσοφος, Simone Weil, παρατήρησε ότι «η προσοχή είναι η πιο σπάνια και αγνή μορφή γενναιοδωρίας».

Το είδος της προσοχής που αντιπροσωπεύει τη γενναιόδωρη και ανιδιοτελή αγάπη είναι αυτό που ο αυστριακής καταγωγής Εβραίος φιλόσοφος, Martin Buber, εξέτασε στο I and Thou. Σε αυτό, ο Buber παρουσιάζει τον ιδανικό τρόπο σχέσης που μας κάνει πραγματικούς τον έναν για τον άλλο.

Απηχώντας την επιμονή του Leo Tolstoy ότι «η αγάπη είναι μόνο μια παρούσα δραστηριότητα [και] ο άνθρωπος που δεν την εκδηλώνει στο παρόν δεν την έχει», ο Buber γράφει: «Το παρόν, το πραγματικό, γεμάτο παρόν, υπάρχει μόνο στον βαθμό που υπάρχει πραγματική παρουσία, συνάντηση και σχέση. Το παρόν προκύπτει μόνο λόγω του γεγονότος ότι Εσύ γίνεσαι παρών».

Η αγάπη, υποστηρίζει και ο Buber, είναι κάτι μεγαλύτερο από το συναίσθημα – όχι ένα στατικό συναίσθημα, αλλά μια δυναμική κατάσταση ζωής στο παρόν: «Τα συναισθήματα συνοδεύουν το μεταφυσικό και μεταψυχικό γεγονός του έρωτα, αλλά δεν το συνιστούν... Τα συναισθήματα ''διασκεδάζουν''. Η αγάπη πραγματοποιείται. Τα συναισθήματα κατοικούν στον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος κατοικεί στην αγάπη του».

Επομένως, όχι, δεν γίνεται να μας αγαπάει ένας παλιός μας έρωτας, σύμφωνα με τη φιλοσοφική θεώρηση της έννοιας. Γίνεται όμως να μην μπορεί να μας ξεχάσει. Η αγάπη προϋποθέτει αμοιβαία θέληση για συνύπαρξη και συντελείται στο παρόν.