ΑΓΝΗ ΜΑΡΙΑΚΑΚΗ: «Η ΖΩΗ ΣΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΟΥ»

Σε μια φουρτουνιασμένη εποχή, η ψυχολόγος και κοινωνική ερευνήτρια Αγνή Μαριακάκη μάς καλεί σε ασκήσεις ενδυνάμωσης. Ανάσα και πάμε!

Δεν είναι πάντα εύκολο να έχεις ακλόνητα επιχειρήματα, όταν προτείνεις ένα πρόσωπο για συνέντευξη. Σε μια σχετική σύσκεψη, ευήκοα αλλά απαιτητικά ώτα αρχίζουν τις ερωτήσεις για την ψυχολόγο που υπογράφει βιβλία προσωπικής ανάπτυξης. Μιλάμε για την Αγνή Μαριακάκη.

Θα συμμεριζόμουν την –κρυφή– σκέψη «Άλλη μία ψυχολόγος που γράφει βιβλία αυτοβοήθειας», αν δεν είχα ακούσει τις ομιλίες της. Με πιο πρόσφατη την προ ημερών εμφάνισή της στο TEDxAthens, που προκάλεσε τις ενθουσιώδεις επευφημίες του κοινού. Και αν μετά από αυτές δεν είχα νιώσει μια στάλα πιο δυνατή, έτοιμη να ανοίξω το βήμα μου.

Στη συνομιλία μας, συνειδητοποιώ ότι η δύναμη που νιώθει κανείς όταν ακούει ή διαβάζει την Αγνή Μαριακάκη δεν είναι δανεική, αλλά δική του!

– Εδώ και αρκετά χρόνια, βιώνουμε μια σειρά από κρίσεις: οικονομική, υγειονομική, παγκόσμια γεωπολιτική κρίση, κρίση αξιών... Δεν είναι αυτονόητο ότι θα έχουμε αρνητικά αισθήματα;

Βιώνουμε μια περίοδο μεγάλων αλλαγών, ζήσαμε ήδη την εμπειρία της πανδημίας που τα άλλαξε όλα. Είναι πολύ φυσικό να μας ανατρέπουν όλα αυτά εσωτερικά. Ωστόσο, το ανθρώπινο είδος, στην ιστορία του, έχει αποδείξει ότι σε μεγάλες κρίσεις αναδιπλώνεται και ανεβαίνει πίστα, δημιουργεί καινούριες λύσεις και προχωρά. Μετά την πανδημία της χολέρας που ξέσπασε στο Λονδίνο γύρω στα 1850 ξεκίνησε μια περίοδος μεγάλης κρίσης αλλά και πρωτοφανούς δημιουργίας. Από το 1850 μέχρι το 1900 περίπου, έγιναν οι περισσότερες εφευρέσεις χωρίς τις οποίες δεν μπορούμε σήμερα να ζήσουμε. Ο θάνατος είναι ταυτόχρονα και ορμή και κύμα ζωής.

Η Αγνή Μαριακάκη.

– Κρίση, ευκαιρία, αλλαγή: Αυτή είναι η σωστή σειρά για να βελτιωθεί κάποιος ξεκινώντας από το σημείο μηδέν;

Ακριβώς. Είναι όλων μας βίωμα: όταν περνάμε καλά, αράζουμε, βολευόμαστε και δεν ξεκουνάμε τίποτα στη ζωή μας. Όταν περνάμε δύσκολα, όταν οι συνθήκες μας ζορίζουν, τότε είναι που βάζουμε μπροστά τις μεγάλες αλλαγές. Είναι κομμάτι της ανθρώπινης κατάστασης το να μπορεί να δημιουργεί λύσεις και να εξελίσσεται μέσα από τις μεγαλύτερες δυσκολίες.

– Μετά από όλα όσα έχουμε περάσει, η φράση «ό,τι δε με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό», που αποδίδεται στον Νίτσε και έχει τραγουδηθεί από όλους μας μέσω του Νίκου Πορτοκάλογλου, είναι για κάποιους από εμάς οριακά εμπαικτική.

Η ζωή σου δεν είναι οι συνθήκες της, τα περιστατικά και τα γεγονότα της. Αυτά θα είναι πάντα –μα πάντα– κυρίως δύσκολα, και στο μέλλον δυσκολότερα από ποτέ. Η ζωή σου δεν είναι τα προβλήματά σου και οι πιεστικές καταστάσεις που περνάς. Η ζωή σου είναι το νόημα και η αξία που δίνεις στις εμπειρίες και τα βιώματά σου.

Η ζωή είναι δημιουργία. Διαρκώς δημιουργείς και το νόημα είναι, όταν κοιτάς πίσω, να λες: Έζησα πράγματα που μου έδωσαν υπομονή, καρτερία, θάρρος, κουράγιο. Και κοιτώ τα δύσκολα μπροστά και ξέρω ότι θα χρειαστεί να ξανακάνω υπερβάσεις, με νέους τρόπους, και, όπως τα κατάφερα ως τώρα κι άντεξα, θα συνεχίσω ακόμα ικανότερος στο να ζω με νόημα και σκοπό.

– Καλή η δουλειά με τον εαυτό μας, αλλά στην εποχή μας το «εγώ» επισκιάζει το «εμείς». Παρατηρώντας φίλους που είναι σε διαδικασία ψυχοθεραπείας, δεν μπορεί να μην δεις τον υπέρμετρο εγωκεντρισμό που αναπτύσσουν.

Αυτή είναι μια κλασική φάση που περνούν άνθρωποι οι οποίοι έχουν μεγαλώσει με την οδηγία να είναι «καλά παιδιά». Δηλαδή, άνθρωποι που βάζουν πάνω από όλα τους άλλους και μετά τον εαυτό τους. Όταν βρεθούν σε συνθήκες αποδοχής, όπως είναι το ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο, συχνά πηγαίνουν στο  αντίθετο άκρο, του «εμένα με νοιάζει μόνο πως νιώθω εγώ», έως ότου καταφέρουν να βρουν μια νέα ισορροπία, με περισσότερη συμπόνια και για τον εαυτό τους και για τους άλλους.

– Πώς ισορροπείτε εσείς η ίδια μεταξύ του «κοίτα τη δουλειά σου» και του «αγάπα το πλησίον σου»;

Για να αγαπάς τον πλησίον σου, να νοιάζεσαι και να φροντίζεις τους γύρω σου, χρειάζεται να έχεις ο ίδιος ψυχικά αποθέματα. Αν δεν ζεις το «αγάπα τον εαυτό σου», δεν υπάρχει το «αγάπα τον πλησίον σου», θα είναι υποκριτικό και θα οδηγήσει σε συναισθηματικό burnout. Προσωπικά, ισορροπώ πάνω στην πεποίθηση ότι κάνω τον κόσμο καλύτερο, όταν φροντίζω εγώ η ίδια να είμαι καλύτερος άνθρωπος, φροντίζοντας τις ανάγκες μου και προσέχοντας τα όριά μου. Επιλέγω να συνεισφέρω στο κοινωνικό σύνολο μέσα στα όρια που αντέχω και με ευχαριστεί.

Illustration: Χριστίνα Αβδίκου

– Είναι σημαντικό για να προχωρήσουμε να μάθουμε να συγχωρούμε τον εαυτό μας – το τονίζετε κι εσείς στα βιβλία και τις ομιλίες σας. Γι’ αυτά που κάναμε και γι’ αυτά που δεν κάναμε; Δώστε μας ένα παράδειγμα.

Βλέπω πολλές μητέρες να έχουν απέραντες ενοχές για τα παιδιά τους. Λένε: «Δεν ήμουν αρκετά καλή μητέρα, δούλευα πολύ, δεν είχα πολύ χρόνο, δεν έκανα όσα έπρεπε, δεν ασχολήθηκα όσο έπρεπε». Δεν χρειάζεται αυτό το αυτομαστίγωμα, που υποκινείται από εντελώς ειδυλλιακά, μη ρεαλιστικά πρότυπα γυναικών, οι οποίες είναι τέλειες μητέρες, τέλειες εργαζόμενες, τέλειες νοικοκυρές και σύζυγοι. Αυτές δεν είναι άνθρωποι, αλλά προγραμματισμένα ρομπότ.

Συγχωρούμε τον εαυτό μας και προστατεύουμε το δικαίωμά μας στην ατέλειά μας. Το ρεαλιστικό και ισορροπημένο είναι να κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ κάθε φορά, και να εμπιστεύομαι το παιδί μου πως μπορεί πάνω στην αγάπη μου να χτίσει κάτι όμορφο.

– Αν είχατε τη δυνατότητα να δώσετε μόνο μία συμβουλή σε μια νέα μητέρα για την ανατροφή του παιδιού της, ποια θα ήταν αυτή;

Να του προσφέρει όσες περισσότερες εμπειρίες επιτυχίας μπορεί. Να δημιουργεί διαρκώς συνθήκες, όπου το παιδί της θα μπορεί να διαπιστώνει ότι τα καταφέρνει. Αυτό είναι το αντίθετο της υπερπροστασίας, όπου η μάνα αναλαμβάνει να τα κάνει όλα για το παιδί. Θα της έλεγα λοιπόν: «Δώσε του την ανάλογη για την ηλικία του ευκαιρία να χαρεί που μπορεί να μάθει ένα ποίημα, να τραγουδήσει ένα τραγούδι, να βάλει μπροστά το πλυντήριο, να ποτίσει τις γλάστρες». Το αίσθημα του «είμαι ικανός», «μπορώ», όταν ενισχύεται από την αγάπη χωρίς προϋποθέσεις και όρους από τον γονιό, μπορεί να βοηθήσει το παιδί να ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει ελεύθερο και χαρούμενο.

– Είστε συγγραφέας βιβλίων αυτοβοήθειας. Μπορεί ένα βιβλίο να σε βοηθήσει να αλλάξεις;

Κανένα βιβλίο, κανένας θεραπευτής, ούτε καν ένα λαχείο που θα κέρδιζες δεν μπορεί να σε βοηθήσει να αλλάξεις. Αυτή είναι μια δουλειά που την κάνεις μόνος σου, από επιλογή και με προσωπική προσπάθεια. Ένα βιβλίο μπορεί να σου χαρίσει επίγνωση, την οποία θα χρησιμοποιήσεις στο μονοπάτι σου, να σου δώσει μια ώθηση. Και δεν χρειάζεται καν να είναι βιβλίο αυτοβοήθειας. Στην εφηβεία μου είχα διαβάσει τον «Καπετάν Μιχάλη», του Καζαντζάκη, που τότε για μένα λειτούργησε απελευθερωτικά.

ΣΟΥ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΕΥΤΥΧΗΣΕΙΣ

Εκδόσεις Key Books

Αγόρασέ το

Ianos.gr

– «Σου αξίζει να ευτυχήσεις» είναι ο τίτλος του πιο πρόσφατου βιβλίου σας. Οι ενοχές είναι το μεγαλύτερο εμπόδιό μας στον δρόμο προς την ευτυχία;

Οπωσδήποτε. Οι ενοχές πρέπει να κρατούν ελάχιστα, ίσα για να μας βοηθήσουν να συνειδητοποιήσουμε περισσότερα γι’ αυτό που συμβαίνει. Και μετά πρέπει να εκπαραθυρώνονται. Οι ενοχές πιάνουν όλο το χώρο της ψυχής και του μυαλού, που κανονικά θα ήταν αφιερωμένος σε νέες λύσεις. Αν καμιά φορά νιώθεις παγιδευμένος, εγκλωβισμένος, ψάξε να βρεις πού έχεις πολλές ενοχές κρυμμένες. Κι όταν τις ξεφορτωθείς, οι λύσεις θα σου προκύψουν αβίαστα.

– Θα μοιραστείτε μαζί μας μία εικόνα προσωπικής ευτυχίας;

Η προσωπική μου ευτυχία είναι η ικανότητά μου να συνεχίζω να σκέφτομαι, να στοχάζομαι, να δημιουργώ, να συνδέομαι με τη φύση σε κάθε μορφή της και να μοιράζομαι την αγάπη με τους δικούς μου ανθρώπους

– Αναφέρεστε στα βιβλία και στις ομιλίες σας στον φόβο ως όχημα εξέλιξης. Φοβάμαι τις αρρώστιες σαφώς περισσότερο από όσο ένας μέσος άνθρωπος. Πώς μπορεί αυτό να με εξελίξει; Για την ώρα είναι ένα βάσανο για μένα αυτός ο φόβος.

Ο φόβος είναι μηχανισμός προστασίας. Όλοι φοβόμαστε τις αρρώστιες και το να αποφεύγεις να εκτίθεσαι σε αυτές είναι ένας τρόπος πρόληψης. Όμως, η εξέλιξη ξεκινά από τη στιγμή που αρχίζει η συνειδητοποίηση, με το να ρωτάς τον εαυτό ευθέως: ποια εμπειρία έχω ζήσει στην οποία η αρρώστια με έκανε να αισθανθώ το συναίσθημα ότι είμαι αδύναμη, αβοήθητη; Κάπου στο παρελθόν υπάρχει ένα βίωμα που έχω ταυτίσει την ασθένεια με την ευαλωτότητα. Εξελίσσομαι όταν ασκούμαι στο πώς να βρίσκω τη δύναμή μου, το σθένος μου, υπερβαίνοντας το αίσθημα της ευαλωτότητας. Και τότε υποχωρεί κι ο φόβος προς τις ασθένειες, αλλά κι εγώ ο ίδιος γίνομαι δυνατότερος άνθρωπος.

– Οι άνθρωποι αναπτυξιακά περνάμε από στάδια συνυφασμένα με κρίσεις. Τι μας συμβαίνει για παράδειγμα στην «κρίση μέσης ηλικίας;».

Ο άνθρωπος λειτουργεί με την ελπίδα. Και την ελπίδα τη συνδέει με το αύριο και με την αντίληψή του για τις μελλοντικές ευκαιρίες. Κάπου εκεί, στη μέση ηλικία, κατανοεί ότι πρέπει να επιταχύνει τις αποφάσεις του και να πυκνώσει τον χρόνο ζωής του, αν θέλει να ζήσει όλα όσα επιθυμεί. Συνειδητοποιεί πως οι μελλοντικές ευκαιρίες γίνονται λιγότερες πια, η φωλιά αδειάζει από τα παιδιά, αν υπάρχουν, κι αναθεωρεί κανείς τους στόχους του για τη ζωή. Αλλά επίσης στη μέση ηλικία αλλάζουν και οι σωματικές, ορμονικές ισορροπίες. Όλα αυτά μαζί συνιστούν την κρίση μέσης ηλικίας.

– Πώς ανταπεξέρχεστε της κρίσης;

Όχι βιαστικά. Επιτρέπεις στον εαυτό σου να βιώσει τα συναισθήματα πρώτα: Την οργή, τη λύπη, τη στενοχώρια, την αγωνία. Και κατόπιν στοχάζεσαι σε αυτό που συμβαίνει και αρχίζεις να ισορροπείς, όταν πια βάζεις τα πράγματα στη σωστή τους θέση, ιεραρχώντας τα ουσιαστικά. Δηλαδή, το ότι συνεχίζουμε να αγωνιζόμαστε, το ότι τίποτα δεν έχει χαθεί, εφόσον παραμένουμε ζωντανοί και θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι «κι αυτό θα περάσει».

– Τι κουβαλάμε από το πατρικό μας, από το χωριό μας, από την πατρίδα μας; Και, για να απευθυνθώ προσωπικά σε εσάς, τι «βαστάτε» από τα Χανιά, τη δική σας πατρίδα;

Πιστεύω ότι για όλους μας ο τόπος μας, η ιστορία του, οι ρίζες μας δίνουν φτερά στην ψυχή μας. Για μένα η πατρίδα μου, η Κρήτη, είναι το μέρος που συνεχίζει να υπάρχει αδιάπτωτα παρά τους αλλεπάλληλους κατακτητές στη μακρά ιστορία του. Η Κρήτη έζησε ως κατακτητές του άραβες της Αφρικής, τους Ενετούς και τους Φράγκους, τους Τούρκους. Και παραμένει αδιάπτωτα και βαθιά ελληνική. Έτσι αισθάνομαι κι εγώ τον εαυτό μου. Δηλαδή, μένω αδιάπτωτη, όσα κι αν μου έχουν συμβεί.