10 ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΠΟΥ ΠΕΡΑΣΕ

Γράφουμε για τις 10 συγκλονιστικές ανακαλύψεις που μας άφησε παρακαταθήκη το 2022, βασισμένοι στις εκτιμήσεις του διαδικτυακού περιοδικού The Atlantic.

Ανθρώπινα επιτεύγματα που καλύπτουν κάθε στάδιο της ζωής, από τη γέννηση έως τον θάνατο, κάθε τομέα της επιστήμης, από την ιατρική μέχρι την αστροφυσική, και κάθε συστατικό του κόσμου μας, από τα κύτταρα έως τα αστέρια. Στις 10 κορυφαία επιτεύγματα για το 2022, το περιοδικό The Atlantic συμπεριέλαβε τις πιο επαναστατικές ανακαλύψεις της χρονιάς.

«Αυτές οι ανακαλύψεις είναι μόνο η αρχή της μακράς ιστορίας που ονομάζουμε πρόοδο», διαβάζουμε στο διαδικτυακό περιοδικό. Κάποιες πολλά υποσχόμενες ανακαλύψεις μπορεί να μην μπορέσουν να αξιοποιηθούν ποτέ, ενώ άλλες μπορεί να χρειαστούν δεκαετίες συνεχών προσπαθειών. Ωστόσο, όπως γράφει και ο συγγραφέας του άρθρου, Derek Thompson, «Προς το παρόν, ας εκτιμήσουμε την υπόσχεση αυτών των επιτευγμάτων».

1. Η τεχνητή νοημοσύνη συνάντησε την ανθρώπινη δημιουργικότητα

Για την τεχνολογία η χρονιά που μας πέρασε σημαδεύτηκε από «την εμφάνιση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης που φαίνεται να ανιχνεύουν τα εξωτερικά όρια της ανθρώπινης δημιουργικότητας». Εφαρμογές δημιουργίας εικόνων, όπως το Stable Diffusion και το DALL-E 2, που ξεκίνησαν τη λειτουργία τους το 2022, μετατρέπουν σήμερα προτροπές κειμένου σε πλούσιες εικονογραφήσεις. Επίσης, μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όπως το ChatGPT, μπορούν να απαντήσουν σε πολύπλοκες ερωτήσεις, να γράψουν στίχους τραγουδιών, ακόμη και να δημιουργήσουν, «ομολογουμένως μέτρια» γράφει ο Thompson, δοκίμια στο ύφος γνωστών συγγραφέων.

iStock

2. Η δύναμη να αντιστρέψουμε τον θάνατο (κατά κάποιο τρόπο)

Το 2022 οι επιστήμονες απέδειξαν ότι ίσως μπορούμε να φέρουμε πίσω στη ζωή όργανα ανθρώπων ή ζώων. Για την ακρίβεια, ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Yale κατάφεραν να αναστήσουν όργανα σε νεκρούς χοίρους, κάνοντας τις καρδιές των ζώων να χτυπούν ξανά! Οι επιστήμονες το πέτυχαν αυτό αντλώντας μια πειραματική ουσία στις φλέβες και τις αρτηρίες ζώων που βρίσκονταν νεκρά για μία ώρα. «Οι ερευνητές έμειναν άναυδοι», έγραψε το περιοδικό Nature.

Ωστόσο, όπως δήλωσε στους New York Times ο Stephen Latham, βιοηθικολόγος στο Πανεπιστήμιο του Yale, η τεχνολογία αυτή «απέχει πολύ από τη χρήση στον άνθρωπο». Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές ελπίζουν ότι η έρευνά τους θα μπορούσε να βοηθήσει τους γιατρούς να διατηρήσουν τα όργανα των πρόσφατα αποθανόντων για χρήση σε μεταμοσχεύσεις.

3. Η δύναμη να δημιουργήσουμε ζωή (κατά κάποιο τρόπο)

Το καλοκαίρι του 2022 επιστήμονες ανέπτυξαν σε εργαστήριο ένα έμβρυο ποντικιού χωρίς τη χρήση σπέρματος, ωαρίων, ή μήτρας. Ειδικότερα, μια ερευνητική ομάδα του Ινστιτούτου Επιστημών Weizmann στο Ισραήλ χρησιμοποιώντας μόνο βλαστοκύτταρα δημιούργησε ένα ον με καρδιά που χτυπούσε και το οποίο εμφάνισε ακόμη και τις απαρχές ενός εγκεφάλου. Τα εντυπωσιακά αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Cell.

Μπορεί οι επιστήμονες να μην βρίσκονται κοντά στο να εφαρμόσουν αυτή την τεχνολογία στον άνθρωπο, ωστόσο ο δημοσιογράφος Thompson θεωρεί ότι η εργασία αυτή υποδηλώνει ένα σημαντικό άλμα αναφορικά με την ικανότητά μας να αναπτύσσουμε συνθετικά όργανα και να ερευνούμε στενότερα τη σχέση μεταξύ εμβρυϊκών μεταλλάξεων και αναπτυξιακών ασθενειών.

iStock

4. Το 2022 χρονολογία ορόσημο για τις εξελίξεις στα εμβόλια

Τη χρονιά που μας πέρασε, νέα εμβόλια για την ελονοσία και όλα τα στελέχη γρίπης φάνηκαν να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Η ελονοσία, η οποία σκοτώνει περισσότερους από 400.000 ανθρώπους κάθε χρόνο, δεν προκαλείται από ιό, αλλά μάλλον από το πλασμώδιο, ένα γένος παρασιτικών πρωτοζώων το οποίο μέχρι στιγμής είχε διαφύγει από τις ευρείες προσπάθειες εμβολιασμού. Ωστόσο, ένα εμβόλιο που αναπτύχθηκε από επιστήμονες του πανεπιστημίου της Οξφόρδης φάνηκε να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Ειδικότερα, μια δοκιμή στην οποία συμμετείχαν 450 παιδιά στη Μπουρκίνα Φάσο διαπίστωσε ότι τρεις δόσεις του εμβολίου, καθώς και μια αναμνηστική ένεση, ήταν έως και 80% αποτελεσματικές στην πρόληψη της λοίμωξης.

Επιπλέον, τον Νοέμβριο του 2022 ένα πειραματικό εμβόλιο κατά της γρίπης βρέθηκε να προκαλεί προστατευτική ανοσολογική απόκριση κατά όλων των γνωστών τύπων γρίπης σε ζώα. Αυτή η ανακάλυψη, η οποία χρησιμοποιεί την τεχνολογία mRNA, δεν θα αποτρέψει όλες τις λοιμώξεις από γρίπη αλλά ίσως μπορέσει να αυξήσει το επίπεδο ανοσολογικής προστασίας των ασθενών, μετριάζοντας τη σοβαρότητα των εποχικών γριπών και καθησυχάζοντας τους φόβους των επιστημόνων ότι η επόμενη παγκόσμια πανδημία θα μπορούσε να είναι ένα στέλεχος γρίπης με θνησιμότητα υψηλότερη από αυτή του ιού της Covid-19.

5. Ένα στιγμιότυπο από την απαρχή του χρόνου

Τον Ιούλιο του 2022 το τηλεσκόπιο James Webb της NASA έστειλε πίσω στη Γη τις πρώτες εικόνες αρχαίου φωτός από όλο το σύμπαν. Το τηλεσκόπιο κατέγραψε –για πρώτη φορά με τόση καθαρότητα– νεφελώματα, οροσειρές από κόκκινο χρώμα, μακρινούς γαλαξίες και φωτεινά αστέρια. Όπως φαίνεται παρακάτω, η εικόνα, η οποία μοιάζει με ένα θολό αποστεωμένο κεράσι, αποτυπώνει μια κόκκινη κηλίδα φωτός ηλικίας άνω των 13 δισεκατομμυρίων ετών, δίνοντάς μας το αρχαιότερο στιγμιότυπο του «νηπιακού σύμπαντος».

Οι ονειρικές εικόνες του James Webb θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν σε νέες αποκαλύψεις στον τομέα της κοσμολογίας, φέρνοντάς μας ακόμα και πιο κοντά στην ιστορία της απαρχής του σύμπαντος.

6. Πρωτοφανείς εξελίξεις στη θεραπεία του καρκίνου

Το 2022 υπήρξαμε μάρτυρες αποτελεσματικών θεραπειών για τον καρκίνο! Πριν από μερικούς μήνες, γιατροί στο Κέντρο Καρκίνου Memorial Sloan Kettering της Νέας Υόρκης κατάφεραν να εξαφανίσουν τους καρκινικούς όγκους σε 18 ασθενείς με καρκίνο του ορθού, χορηγώντας μονοκλωνικά αντισώματα ως ανοσοθεραπεία.

Μήνες αργότερα, μια δοκιμή ενός νέου φαρμάκου για τον μεταστατικό καρκίνο του μαστού έδωσε παρόμοια θαυμαστά αποτελέσματα. Οι επιστήμονες ανέπτυξαν μια θεραπεία με μονοκλωνικό αντίσωμα που στόχευε τα καρκινικά κύτταρα με μια μεταλλαγμένη πρωτεΐνη, την HER2. Τα φάρμακα κατέστρεψαν τα κύτταρα που διέθεταν τη μετάλλαξη με τέτοια ακρίβεια που η ζωή πολλών ασθενών παρατάθηκε κατά περισσότερο από έξι μήνες.

Παράλληλα, ένας νέος τύπος στοχευμένου φαρμάκου είχε εντυπωσιακά οφέλη για ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο του μαστού σε μια μεγάλη κλινική δοκιμή φάσης ΙΙΙ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ακόμη, μια άλλη γενετική μετάλλαξη που συνδέεται συνήθως με διάφορους καρκίνους είναι η μετάλλαξη στο γονίδιο KRAS. Θεωρείτο μη θεραπεύσιμη, αλλά το 2022 αναφέρθηκε ότι ένα χάπι για τον καρκίνο του πνεύμονα που στοχεύει στη μετάλλαξη, λειτούργησε πιο αποτελεσματικά από μια κοινή χημειοθεραπεία σε μια μελέτη προχωρημένου σταδίου.

Στα επιτεύγματα του 2022 στον τομέα της αντιμετώπισης του καρκίνου συμπεριλαμβάνεται και ένα τεστ αίματος που ονομάζεται Galleri, μέσω του οποίου μπορεί να ανιχνευτούν, σύμφωνα με τις δύο πρώτες εκθέσεις, 50 τύποι καρκίνου με ποσοστό ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων κάτω του 1%. Το τεστ δεν είναι φθηνό ούτε έχει πάρει ακόμη έγκριση, αλλά αποτελεί τουλάχιστον μια αρχή.

7. Ένα νέο φάρμακο κατά της παχυσαρκίας με εντυπωσιακά αποτελέσματα

Τους τελευταίους μήνες έχει συντελεστεί μια επανάσταση στη φαρμακευτική αγωγή για την απώλεια βάρους. Ενώ η παχυσαρκία, ένα από τα πιο συχνά προβλήματα υγείας της σύγχρονης εποχής, μοιάζει να παίρνει διαστάσεις πανδημίας, ένα νέο φάρμακο έρχεται να δώσει ελπίδα. Η ουσία του ονομάζεται τιρζεπατίδη, χορηγείται σε ενέσιμη μορφή και εγκρίθηκε στα μέσα του 2022 από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA).

Παρόλο που το φάρμακο δεν έχει λάβει ακόμα έγκριση για χρήση στην Ευρώπη και την Ελλάδα, τα νέα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Στη χώρα μας αυτή τη στιγμή χορηγείται η σεμαγλουτίδη, τόσο ως αντιδιαβητικό σκεύασμα, όσο και ως σκεύασμα κατά της παχυσαρκίας.

iStock

8. Πιο κοντά στην ακριβή αιτία που προκαλεί σκλήρυνση κατά πλάκας

Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια χρόνια αυτοάνοση νευρολογική πάθηση. Σήμερα υπολογίζεται ότι περίπου 2,8 εκατ. άνθρωποι παγκοσμίως ζουν με σκλήρυνση κατά πλάκας, ωστόσο η ακριβής αιτία ήταν μέχρι στιγμής άγνωστη. Φέτος, μια ομάδα επιστημόνων που μελέτησε μια μεγάλη ομάδα στρατιωτικών ανέφερε ισχυρές ενδείξεις ότι ο ιός Έπσταϊν Μπαρ (EBV), ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός για την πρόκληση λοιμώδους μονοπυρήνωσης, είναι η κύρια αιτία της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Η μόλυνση με τον EBV αύξησε τις πιθανότητες εμφάνισης πολλαπλής σκλήρυνσης ή σκλήρυνσης κατά πλάκας κατά περισσότερο από τριάντα φορές. Ωστόσο, ακόμη κι αν η υπόθεση δεν επιβεβαιωθεί, η μελέτη θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη κατά του EBV και τη δημιουργία εμβολίων.

9. Καινοτομίες αναφορικά με νέους κανόνες

Επίσης, το 2022 υπήρξε η χρονιά που ο FDA έδωσε άδεια σε μια εταιρεία της Καλιφόρνια να παράγει κοτόπουλο εργαστηριακής καλλιέργειας, θεωρώντας το ασφαλές για κατανάλωση. Πρόκειται για το πρώτο προϊόν καλλιεργούμενου κρέατος που περνάει αυτό το «βασικό ρυθμιστικό εμπόδιο». Αυτό δεν σημαίνει ότι το προϊόν είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει στην αγορά, αφού θα πρέπει να εγκριθεί και από το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ, αλλά θεωρείται μια αρχή.

Το γεγονός αναφέρεται ως μια σημαντική εξέλιξη, καθώς δεδομένου ότι η διαθέσιμη ποσότητα κρέατος κοτόπουλου ανά άτομο έχει εξαπλασιαστεί τον τελευταίο αιώνα, τίθενται ηθικά ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα και το μέλλον των ζώων. Από την άλλη πλευρά, δεν ξέρουμε τι κατάληξη μπορεί να έχει μια τέτοια προσπάθεια για τη διατροφή αλλά και τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου.

Unsplash Courtesy of NASA

10. Επανάσταση και στον τομέα της ενέργειας

Νέες σημαντικές ανακαλύψεις συνέβησαν και στον τομέα της ενέργειας αυτή τη χρονιά. Αφενός, βρεθήκαμε ένα βήμα πιο κοντά στην παραγωγή άφθονης καθαρής ενέργειας, έπειτα από ένα ένα ιστορικό πείραμα στο Lawrence Livermore National Laboratory, στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Αν και οι ειδικοί εκτιμούν ότι χρειάζονται τουλάχιστον 10 χρόνια για να επιβεβαιωθεί η αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος, αυτό δεν παύει να αποτελεί μια λαμπρή εξέλιξη στον τομέα της επιστήμης.

Τέλος, το 2022 μια νεοφυής επιχείρηση γεωθερμικής ονόματι Quaise Energy, ξεκίνησε να εργάζεται πάνω σε μια τεχνολογία γεώτρησης, λαμβάνοντας χρηματοδότηση 63 εκατομμυρίων δολαρίων. Σκοπός της είναι η απελευθέρωση τεράστιων ποσών ενέργειας σε κλίμακα που θα μπορούσε να ικανοποιήσει την ανθρώπινη ενεργειακή κατανάλωση για εκατομμύρια χρόνια. Μένει να δούμε αν και αυτό το φιλόδοξο εγχείρημα θα μπορέσει να εφαρμοστεί στην πράξη.