ΤΕΛΙΚΑ ΩΦΕΛΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΣΟΓΙΑ;

Τελικά κάνει κακό ή καλό η σόγια; Καθώς πολλά γράφονται και λέγονται για την ασφάλειά της, επιχειρήσαμε να βρούμε την αλήθεια ανάμεσα σε επιστημονικές έρευνες και δηλώσεις ειδικών.

Να φας ή να μη φας σόγια; Τα τελευταία χρόνια έχουμε ακούσει τις πιο αντικρουόμενες συμβουλές σε σχέση με την κατανάλωσή της, πράγμα που την καθιστά μία από τις πιο αμφιλεγόμενες τροφές.

Διότι, ναι μεν είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά που έχουν συσχετιστεί με συγκεκριμένα οφέλη στην υγεία, αλλά έχουν ακουστεί και πολλά για τη γενετικά τροποποιημένη σόγια και την πιθανή σχέση της με ορισμένους τύπους καρκίνου, τα οποία δικαίως μας μπερδεύουν.

Προτού επιχειρήσουμε να τα ξεμπερδέψουμε, καλό είναι να θυμάσαι ότι:

• δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο στη διατροφή,
• τα επεξεργασμένα τρόφιμα δεν είναι ό,τι καλύτερο όσο ωφέλιμα συστατικά κι αν περιέχουν,
• τα συμπληρώματα δεν είναι το ίδιο με τις φυσικές τροφές και
• ο κάθε οργανισμός είναι διαφορετικός.

Τι είναι η σόγια και σε ποιες μορφές θα τη βρεις

Η σόγια ανήκει στην οικογένεια των οσπρίων και είναι μια καλή πηγή φυτικών πρωτεϊνών με χαμηλά κορεσμένα λιπαρά και μεγάλη δόση φυτικών ινών. Είναι εγγενής στην Ανατολική Ασία και καλλιεργείται για τα βρώσιμα φασόλια της. Μπορεί να καταναλωθεί είτε ολόκληρη, βραστή, είτε ως edamame (είναι η ανώριμη σόγια μέσα στον λοβό, που συχνά μαγειρεύεται στον ατμό και σερβίρεται με αλάτι), ενώ μπορεί να υποβληθεί σε επεξεργασία για δίνοντας μια ποικιλία προϊόντων διατροφής, όπως:

• το τόφου, που παρασκευάζεται με πήξη γάλακτος σόγιας,
• το miso, μια παραδοσιακή γιαπωνέζικη πάστα καρυκευμάτων που παρασκευάζεται με ζύμωση σόγιας,
• το tempeh, που παρασκευάζεται με ζύμωση ολόκληρων σπόρων σόγιας και έχει μορφή κέικ,
• το γάλα σόγιας, που διατίθεται και σε άλλες εναλλακτικές γαλακτοκομικών προϊόντων, όπως το γιαούρτι.

iStock

Από σόγια παρασκευάζονται επίσης μεταποιημένα προϊόντα ψεύτικου κρέατος, αλεύρι σόγιας, σογιέλαιο, λεκιθίνη σόγιας (χρησιμοποιείται ως γαλακτωματοποιητής σε πολλά τρόφιμα) και σάλτσα σόγιας, για να αναφερθούμε στα πιο συνηθισμένα.

Η σόγια είναι μια φυσική πηγή πολυφαινολών, ενός τύπου αντιοξειδωτικού που μπορεί να βοηθήσει στην προστασία του σώματος από βλάβες των κυττάρων, ενώ είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ισοφλαβόνες, ενώσεις με πολύ παρόμοια χημική δομή με τα οιστρογόνα, η δράση των οποίων στον γυναικείο οργανισμό μελετάται εντατικά τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Η δημοφιλής σόγια της εμμηνόπαυσης

Ακριβώς λόγω της παρόμοιας χημικής δομής των ισοφλαβόνων με τα οιστρογόνα, η σόγια συχνά συστήνεται ως βοηθητικό συμπλήρωμα για τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, τις εξάψεις, αλλά και τη μείωση της οστικής πυκνότητας που συν τω χρόνω οδηγεί σε οστεοπόρωση. Η αποτελεσματικότητά της επιβεβαιώθηκε το 2019, χάρη σε μια συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση από ερευνητές του Mackay Memorial Hospital της Ταϊβάν.

Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, κάποια έρευνα σε ζώα έδειξε ότι οι ισοφλαβόνες διεγείρουν την ανάπτυξη όγκου του μαστού και αναστέλλουν την αποτελεσματικότητα αρκετών φαρμάκων για τον καρκίνο του μαστού.

Από τότε, πολλαπλές μελέτες στις οποίες συμμετείχαν γυναίκες με καρκίνο του μαστού, γυναίκες με υψηλό κίνδυνο καρκίνου του μαστού και υγιείς γυναίκες έδειξαν ότι η κατανάλωση σόγιας και ισοφλαβονών δεν επηρέασε τους δείκτες κινδύνου καρκίνου του μαστού.

Είναι καρκινογόνα;

Οργανισμοί όπως η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο, το Παγκόσμιο Ταμείο Έρευνας για τον Καρκίνο και η Καναδική Αντικαρκινική Εταιρεία επιβεβαιώνουν ότι η σόγια μπορεί να καταναλωθεί με ασφάλεια από γυναίκες με καρκίνο του μαστού.

Η διαιτολόγος-διατροφολόγος Δήμητρα Παπαμίχου PhD(c), MSc, υποστηρίζει ότι η σόγια μάλλον έχει ευεργετικά οφέλη και στον καρκίνο και εξηγεί: «Τα φυτοοιστρογόνα της σόγιας δεσμεύονται στους υποδοχείς οιστρογόνων στο σώμα μας επιλεκτικά, δηλαδή αυξάνουν τη δράση τους σε ιστούς όπως είναι τα οστά και μειώνουν τη δράση των οιστρογόνων σε ιστούς όπως οι μαστοί. Πιθανόν αυτός είναι ο λόγος που μειώνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης αλλά και υποτροπής του καρκίνου του μαστού».

Στην αξιόπιστη ιστοσελίδα της Mayo Clinic αναφέρεται: «Οι ισοφλαβόνες που βρίσκονται στη σόγια είναι φυτικά οιστρογόνα. Τα υψηλά επίπεδα οιστρογόνων έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Ωστόσο, η σόγια ως τροφή δεν περιέχει αρκετά υψηλά επίπεδα ισοφλαβονών, τα οποία θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού».

Αντίθετα, «τα συμπληρώματα διατροφής με σόγια ή ισοφλαβόνες περιέχουν υψηλότερα επίπεδα ισοφλαβονών και μερικές μελέτες έχουν υπογραμμίσει μια σύνδεση μεταξύ των συμπληρωμάτων αυτών και του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του μαστού σε γυναίκες με ιστορικό ή με προβλήματα λειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα».

Καρκίνος στους άντρες

Καθώς οι ισοφλαβόνες θα μπορούσαν ενδεχομένως να επηρεάσουν τα επίπεδα τεστοστερόνης στους άντρες, μερικές έρευνες έχουν συνδέσει τη σόγια με το ενδεχόμενο της ανάπτυξης καρκίνου του προστάτη, ενώ άλλες με το ακριβώς αντίθετο. Τα στοιχεία είναι αντιφατικά, οπότε απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Και πάλι όμως, οι τροφές που περιέχουν σόγια, αν καταναλώνονται με μέτρο θεωρούνται ασφαλείς για τους ασθενείς που ανησυχούν για την ανάπτυξη καρκίνου του προστάτη.

Σόγια και θυρεοειδής

«Όσον αφορά στο θυρεοειδή, η κατανάλωση σόγιας φαίνεται να έχει ελάχιστη επίδραση στη λειτουργία του σε υγιή άτομα. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι τα φυτοοιστρογόνα της σόγιας σε υψηλή δόση (κυρίως με τη μορφή συμπληρωμάτων διατροφής) μπορεί να εμποδίσουν σε κάποιο βαθμό την απορρόφηση θυρεοειδικών ορμονών σε ασθενείς με υποθυρεοειδισμό», αναφέρει η κ. Παπαμίχου.

Γενικά όσοι έχουν υποθυρεοειδισμό δεν χρειάζεται να αποφεύγουν τη σόγια εντελώς, αλλά θα πρέπει να παίρνουν κάποιες προφυλάξεις. «Μετά τη λήψη του πρωινού φαρμάκου για τον θυρεοειδή, περιμένετε 1-2 ώρες προτού φάτε ή πιείτε οτιδήποτε περιέχει σόγια», αναφέρει η ενδοκρινολόγος Σοφία Γραμματικού. Φυσικά, καθώς κάθε περίπτωση ασθενούς είναι διαφορετική, το πρώτο που πρέπει να κάνεις είναι να συμβουλευτείς τον δικό σου γιατρό.

Συνολικά πάντως, από τα στοιχεία προκύπτει ότι σε μέτριες ποσότητες η σόγια και οι ισοφλαβόνες είναι απίθανο να έχουν σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στη λειτουργία του θυρεοειδούς.

Είναι τα προϊόντα σόγιας γενετικά τροποποιημένα;

Άλλος θόρυβος έχει γίνει με τα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα που καλλιεργούνται σε ορισμένες χώρες, καθώς η σόγια αποτελεί μία από τις πιο συχνές καλλιέργειες. Η σόγια που καταναλώνουν οι άνθρωποι στην Ευρώπη (γάλα, τόφου, φασόλια, κιμάς, σάλτσα σόγιας, κ.λπ.) κατά κανόνα δεν είναι γενετικά τροποποιημένη, ενώ σε περίπτωση που είναι, θα το καταλάβουμε από τη χώρα προέλευσής της, η οποία επιβάλλεται από τη νομοθεσία να αναγράφεται στην ετικέτα του προϊόντος», μας είπε η διατροφολόγος Θάλεια Ντάμαρη. 

iStock

Ο μόνος γενετικά τροποποιημένος (ΓΤ) σπόρος που έχει εγκριθεί από την ΕΕ για καλλιέργεια σε εδάφη της είναι μία ποικιλία καλαμποκιού. Ωστόσο, κάθε χώρα έχει τη δική της στάση για το αν επιτρέπει να καλλιεργηθούν ΓΤ σπόροι στην επικράτειά της. Η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Τσεχία, η Μολδαβία, και η Ρουμανία επιτρέπουν τις ΓΤ καλλιέργειες (εν προκειμένω μόνο της συγκεκριμένης ποικιλίας). Οι υπόλοιπες χώρες τις έχουν απαγορεύσει.

Συνεπώς, αν η χώρα προέλευσης του προϊόντος είναι ευρωπαϊκή, δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Αν όμως η σόγια προέρχεται από χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, η Αργεντινή και η Παραγουάη, όπου πάνω από το 90% της παραγωγής σόγιας γίνεται με ΓΤ σπόρους, τότε καλύτερα να την αποφύγεις. 

Ποια σόγια να προτιμήσεις;

«Όπως συμβαίνει με όλες τις τροφές, η οδηγία είναι να μην το παρακάνουμε. Σκοπός της διατροφής μας πρέπει να είναι η ποικιλία», τονίζει η Δήμητρα Παπαμίχου. Βεβαίως, τα οφέλη από την κατανάλωση σόγιας εξαρτώνται και από την ικανότητα της μικροβιακής μας χλωρίδας να τη μεταβολίζει αποτελεσματικά. Αυτό δεν είναι το ίδιο σε κάθε άνθρωπο, αλλά ακόμη κι όσοι δεν έχουν τα κατάλληλα βακτήρια, φαίνεται πως μπορούν να έχουν κάποια οφέλη από τη σόγια, έστω και μειωμένα.

Η κ. Παπαμίχου προτιμάει τη βιολογική σόγια, γιατί εκτός από τον περιορισμό σε συνθετικά φυτοφάρμακα, χημικά λιπάσματα κ.λπ., δεν μπορεί να είναι γενετικά τροποποιημένη. Τονίζει επίσης ότι πρέπει να επιλέγουμε προϊόντα λιγότερο επεξεργασμένα, όπως το γάλα και το τόφου, ή προϊόντα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως το tempeh και το miso, που είναι καλύτερα για τη μικροβιακή μας χλωρίδα.

Απόφυγε τις πιο επεξεργασμένες τροφές, όπως είναι τα μπιφτέκια σόγιας και όσα έχουν πρόσθετα, και φρόντισε το γάλα σου να περιέχει ιδανικά μόνο σόγια και νερό. Τέλος, προτού πάρεις οποιοδήποτε συμπλήρωμα διατροφής, συμβουλεύσου τον γιατρό σου, για την ακρίβεια, όλους τους γιατρούς που σε παρακολουθούν. Επειδή στα συμπληρώματα οι ποσότητες της συγκέντρωσης είναι μεγαλύτερες, ένα σκεύασμα που θα σε βοηθήσει δυνητικά στις εξάψεις της εμμηνόπαυσης μπορεί να σε βλάψει αν έχεις υποθυρεοειδισμό ή οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού.

Τέλος, καθώς η σόγια είναι μία από τις πιο αλλεργιογόνες τροφές, αν νιώσεις οποιοδήποτε αλλεργικό σύμπτωμα, όπως φαγούρα στο λαιμό, καταρροή, ναυτία, διάρροια ή και δυσκολία στην αναπνοή μετά την κατανάλωση κάποιου προϊόντος, διάβασε προσεκτικά τα συστατικά της ετικέτας του. Η λεκιθίνη σόγιας χρησιμοποιείται ως πρόσθετο σε πάρα πολλά τρόφιμα.