ΑΠΟ ΠΟΙΑ ΗΛΙΚΙΑ ΔΙΝΟΥΜΕ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ ΖΑΧΑΡΗ – ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΑΠΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Μια παιδίατρος-γαστρεντερολόγος απαντάει στα βασικά ερωτήματα για το τι πρέπει να τρώνε τα μικρά παιδιά και τι όχι, και μας προτείνει απλά tips για να κάνουμε τη βρεφική διατροφή πιο ευχάριστη αλλά και πιο υγιεινή.

Στην ουρά για το ταμείο στο σούπερ μάρκετ, στέκομαι δίπλα στις βρεφικές κρέμες και διαλέγω να διαβάσω τα συστατικά μίας που έχει την επισήμανση «Χωρίς Προσθήκη Ζάχαρης» στην ετικέτα (διότι για τις άλλες με τη ζάχαρη δεν χρειάζεται, ξέρω). Εκτός από το ποσοστό 10,6% στην κατηγορία «Υδατάνθρακες εκ των οποίων σάκχαρα», διαβάζω επίσης «κραμβέλαιο», «λάδι καρύδας» και διάφορα άλλα σπορέλαια...

Γιατί να δώσεις σε ένα μωρό 6 μηνών κραμβέλαιο και τόση ζάχαρη; Τα τελευταία 10 χρόνια μαθαίνω πολλά για τη βρεφική διατροφή και, επειδή από τη μία ακούω για «κεχρί ανακατεμένο με μητρικό γάλα», ενώ από την άλλη βλέπω γονείς και γιατρούς να δίνουν τροφές τυποποιημένες με την ατάκα «κι εμείς που τα φάγαμε, τι πάθαμε;» (παρεμπιπτόντως, νομίζω ότι δεν πάθαμε και λίγα), μίλησα με την Κατερίνα Κακοτρίχη, εξειδικευμένη παιδίατρο στην παιδογαστρεντερολογία και την ηπατολογία.

«Έχουμε αύξηση σε νοσήματα του γαστρεντερικού, πολλά αυτοάνοσα, διαβήτη, καρδιαγγειακά νοσήματα αργότερα, και πολλά άλλα. Γνωρίζουμε πλέον για το μικροβίωμα του εντέρου, τα “καλά” και τα “κακά” μικρόβια και τον πιθανό συσχετισμό τους με παθήσεις στο μέλλον. Προσπαθούμε να βρούμε φάρμακα που θα περιορίσουν όλα αυτά τα προβλήματα, μα ξεχνάμε ποσό σημαντικό ρόλο μπορεί να παίζει η διατροφή ως έξτρα μέτρο πρόληψης και αντιμετώπισης. Δεν γίνεται να μην αλλάζουμε το τι τρώμε και να λέμε ότι θελουμε να εξαλείψουμε ή να ελέγξουμε αυτές τις νόσους για τα παιδιά μας», είπε.

– Ποια βασικά συστατικά πρέπει να παίρνει ένα βρέφος από τον 6ο μήνα κι έπειτα;

Για τη σωστή ανάπτυξη, τα βρέφη χρειάζονται και θερμίδες και θρεπτικά συστατικά. Χρειάζονται πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια, ιχνοστοιχεία, βιταμίνες... τα πάντα. Δεν χρειάζονται όμως «άδειες θερμίδες», τροφές δηλαδή που δεν προσφέρουν τίποτε από τα παραπάνω παρά μόνο θερμίδες. 

Η κυρία πηγή τροφής του βρέφους για το πρώτο έτος ζωής πρέπει να είναι το γάλα. Το μητρικό γάλα (αλλά και η φόρμουλα για τις μητέρες που δεν θηλάζουν) είναι η βασική τροφή, ενώ μετά τον 6ο μήνα ξεκινούν οι συμπληρωματικές τροφές.

Τα τελευταία χρόνια εκδόθηκε ο Εθνικός Διατροφικός Οδηγός, που είναι σύμφωνος με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα και θα πρέπει να τον συμβουλευόμαστε σε συνεργασία πάντα με τον παιδίατρο και ανάλογα με τις ανάγκες κάθε παιδιού. Κάνει ξεκάθαρο ότι η κατανάλωση ζάχαρης και αλατιού δεν συνιστώνται τα πρώτα έτη της ζωής.

Εκείνο που είναι σημαντικό να πούμε είναι ότι δεν πρέπει να εστιάζουμε στην ποσότητα αναφορικά με τις συμπληρωματικές τροφές. Το κάθε παιδί είναι διαφορετικό και έχει διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και αποδοχής των καινούργιων τροφών.

iStock

– Ελέγχει κάποιος τις βρεφικές τροφές;

Υπάρχουν πολλές και διάφορες συστάσεις και guidelines για συγκεκριμένες θεματικές ενότητες για τη διατροφή των βρεφών και των παιδιών, από οργανισμούς όπως οι American Academy of Paediatrics, National Institute for Health and Care Excellence (UK), European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition, αλλά ο Εθνικός Διατροφικός Οδηγός είναι εξίσου πλήρης.

Οι κατευθυντήριες οδηγίες από τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία ορίζουν ως στόχο πρόσληψης λίπους 30-40% των θερμίδων στην πρώιμη παιδική ηλικία και 25-35% μετά τα 4 έτη, διατηρώντας τα κορεσμένα λιπαρά οξέα κάτω του 10% των συνολικών θερμίδων.

– Γιατί δεν θέλουμε τη ζάχαρη στη βρεφική διατροφή;

Μπορεί σχεδόν όλοι να ξέρουμε ότι ένα παιδί μέχρι την ηλικία των 2 ετών απαγορεύεται να φάει ζάχαρη, οι περισσότεροι όμως αγνοούμε ότι υπάρχει και «κρυφή ζάχαρη» και πως, όταν οι συσκευασμένες τροφές αναγράφουν «χωρίς προσθήκη ζάχαρης», τις περισσότερες φορές εννοούν χωρίς λευκή ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο.

Πλην όμως, σάκχαρα επιβλαβή υπάρχουν και στο σιρόπι καλαμποκιού, στους συμπυκωμένους χυμούς φρούτων (οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι έτοιμοι χυμοί περιέχουν πολλή επιπλέον ζάχαρη ανά μερίδα ή σιρόπια), στη μελάσα, στην ιμβερτοποιημένη ζάχαρη και σε οτιδήποτε τελειώνει σε -όζη (δεξτροζη, φρουκτόζη, μαλτόζη, σακχαρόζη κ.ά.).

Τα παιδικά επιδόρπια γιαουρτιών, επίσης, τα γλυκά της αρτοποιίας και τα διάφορα συσκευασμένα μπισκότα, ακόμη κι αν αναφέρουν ότι προορίζονται ειδικά για βρέφη, συνήθως περιέχουν πρόσθετα σάκχαρα.

Γιατί δεν τα θέλουμε όλα αυτά στη βρεφική διατροφή; Εάν τα μικρά παιδιά χορταίνουν με πολλές «άδειες» θερμίδες (με την έννοια ότι δεν περιέχουν θρεπτικά συστατικά) με ζάχαρη, δεν αφήνεται αρκετός «χώρος» για τα θρεπτικά. Τέτοιες πρακτικές οδηγούν σταδιακά σε παιδική παχυσαρκία, τερηδόνα, σακχαρώδη διαβήτη κ.ά. Η Ελλάδα έχει από τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας στην Ευρώπη.

Το τι θα φάμε στην ηλικία 0-24 μηνών και ως νήπια καθοριζει το κριτήριο της γεύσης για αργότερα. Tα μωρά γεννιούνται με μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη αίσθηση γεύσης. Οι γευστικοί τους κάλυκες είναι περίπου 10 χιλιάδες, ενώ ως ενήλικας θα φτάσεις να έχεις από 2 ως 8 χιλιάδες και κάποιοι δεν θα λειτουργούν στον ίδιο βαθμό.

Για τα παιδιά, η δοκιμή μιας νέας γεύσης είναι μεγαλύτερη εμπειρία. Δεν χρειάζεται ένα μωρό να συνηθίσει μόνο στη γλυκιά γεύση. Και για τις θηλάζουσες μητέρες, είναι βέβαιο ότι το μητρικό γάλα «παίρνει τη γεύση» από τις τροφές που τρώει η μητέρα, έτσι το βρέφος συνηθίζει πιο εύκολα και σε άλλες γεύσεις και αρώματα.

Πιστεύεται ότι υπάρχει μια έμφυτη τάση προς τη γλυκιά (ίσως και την αλμυρή) γεύση, επειδή δημιουργούσε αποθέματα λίπους και κρατούσε τους προγόνους μας προστατευμένους από την πείνα, όταν τα τρόφιμα σπάνιζαν. Τώρα, δεν είναι έτσι τα πράγματα. Τα παιδιά μπορούν να μάθουν να δέχονται πικρές και ξινές γεύσεις, λιγότερο γλυκιές, ακόμη και πιο «άγευστες» για τα δικά μας δεδομένα τροφές, με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά, όπως τα λαχανικά, εάν τους προσφέρονται επανειλημμένα στη βρεφική ηλικία.

– Τι συμβαίνει με τα πρόσθετα σπορέλαια των βρεφικών τροφών;

Το κραμβέλαιο είναι μια ποικιλία της ελαιοκράμβης με λιγότερο από 2% ερουκικό οξύ (το οποίο είναι τοξικό). Τα δεδομένα για το κραμβέλαιο είναι αντικρουόμενα έως τώρα. Υπάρχουν έρευνες που το κατατάσσουν στα ασφαλή τρόφιμα και άλλες που το θεωρούν επιβλαβές ή πιθανώς επιβλαβές. Είναι προϊόν γενετικής μηχανικής τροποποίησης της ελαιοκράμβης, για να αφαιρεθούν οι τοξίνες, αλλά αποτελεί πηγή καλών λιπαρών οξέων και χρησιμοποιείται στον εμπλουτισμό των τροφών.

iStock

Υπάρχουν όμως διάφορες ανησυχίες όσον αφορά τον τρόπο παραγωγής του. Συνήθως η διαδικασία γίνεται σε υψηλές θερμοκρασίες, που οδηγεί στον εκφυλισμό των ωφέλιμων συστατικών. Άλλοτε η επεξεργασία του γίνεται με χρήση εξανίου. Είναι επίσης διαφορετικό να προέρχεται από βιολογικές καλλιέργειες και να έχει παραχθεί με ψυχρή έκθλιψη, πράγμα που θεωρητικά το καθιστά πιο ποιοτικό, πλην όμως πόσο εύκολο είναι να μπεις σε τέτοιες λεπτομέρειες, διαλέγοντας ένα προϊόν από το ράφι;

Επιπλέον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το κατατάσσει στις τροφές που δυνητικά περιέχουν επιβλαβή τρανς λιπαρά, τα οποία έστω και σε μικρές ποσότητες έχουν σχετιστεί με καρδιαγγειακή νόσο. Σε κάποιες χώρες παίρνει την έγκριση ως Generally Recognized as Safe σε μικρές ποσότητες, αλλά δεν υπάρχει έρευνα για τα μακροπρόθεσμα οφέλη ή προβλήματα σε βρέφη.

Το φοινικέλαιο είναι σημαντική πηγή κορεσμένων λιπαρών οξέων, τα οποία καθίστανται επιβλαβή όταν καταναλώνονται σε μεγάλες ποσότητες και έχουν συσχετιστεί με καρδιαγγειακή νόσο. Δεν υπάρχουν όμως πολλές έρευνες που να εστιάζουν στην παιδική διατροφή και στη μακροχρόνια επίδραση της κατανάλωσης φοινικέλαιου στην ενήλικη ζωή.

Το 2016, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την ασφάλεια των τροφίμων (EFSA) συνέταξε έγγραφο με τους κινδύνους που σχετίζονται με την κατανάλωση όλων των εξευγενισμένων φυτικών ελαίων, ειδικά για αυτά που κατά την επεξεργασια τους υφίστανται μερική υδρόλυση σε υψηλές θερμοκρασίες, καθώς μπορεί να σχηματίζονται τοξικά μόρια. Το φοινικέλαιο ήταν μέσα σε αυτά που περιείχαν τέτοια μόρια.

Τips για σωστές συνήθειες στη βρεφική διατροφή

• Πηγές καλών λιπαρών οξέων που μπορεί να λάβει το βρέφος και το παιδί προσχολικής ηλικίας είναι τα αβγά, το βούτυρο, τα γαλακτοκομικά, το παρθένο ελαιόλοδο. Τα ω-3 θα τα λάβουν από το μητρικό γάλα, τα δημητριακά, τα ψάρια (σολομός, σαρδέλες, σκουμπρί κ.ά.) τους σπόρους, τα λαχανικά και φυσικά τους ξηρούς καρπούς. Γιατί να τα πάρουν από επεξεργασμένες τροφές;
• Πρέπει να έχουμε κατά νου την επαναλαμβανόμενη κατανάλωση αυτών των μικρών σε ποσότητα –αρχικά– συστατικών, που όμως δρουν αθροιστικά, γιατί τα χρησιμοποιούμε καθημερινά χωρίς σκέψη. Για παράδειγμα, έτοιμη βρεφική κρέμα καθημερινά, παιδικά μπισκότα, κέτσαπ στο εστιατόριο αργότερα κ.ά.
• Αποφεύγετε τα κεντρικά ράφια των σούπερ μάρκετ όταν τα επισκέπτεστε με παιδιά και κατευθυνθείτε στους πάγκους με τα φρούτα, τα λαχανικά, τα φρέσκα γαλακτοκομικά. Θα τους τραβήξουν την προσοχή σίγουρα και να έχετε πάντα μαζί σας μια πιο υγιεινή επιλογή: ένα φρούτο, λίγους ξηρούς καρπούς, ένα σπιτικό μπισκότο με βρόμη, μπανάνα, κανέλα.
• Το φαγητό θέλουμε να είναι μια ευχάριστη διαδικασία για τα παιδιά, όχι πίεση, ούτε άγχος. Φυσικά και θα δώσουμε ένα έτοιμο μπισκότο κάποια στιγμή, όταν δεν προλαβαίνουμε. Στόχος μας όμως πρέπει να είναι να μη μας γίνει συνήθεια. Να προσπαθούμε να φτιάχνουμε από πριν στα παιδιά κάποιο σνακ, χωρίς να χρησιμοποιήσουμε συσκευασμένα και επεξεργασμένα προϊόντα.
• Φάτε μαζί με τα παιδιά, όσο μικρά κι αν είναι, και φάτε απ’ όλα. Αν δεν δουν εσάς να τρώτε σαλάτα, δεν θα φάνε ποτέ.
• Μην φοβάστε να προσφέρετε ξανά και ξανά κι άλλες γεύσεις, πικρές και ξινές, δοκιμάστε περισσότερες από 15 φορές.
• Διαβάζετε προσεκτικά τις ετικέτες, αποφεύγετε τα επεξεργασμένα προϊόντα, μην χρησιμοποιείτε πολλή ζάχαρη στο σπίτι και στα γλυκά σας, περιορίστε την κατανάλωση των έτοιμων τροφών, γιατί περιέχουν όλες ζάχαρη, κάντε τα παιδιά μέρος της προετοιμασίας του φαγητού. Ακόμη και ένα βρέφος στο καρεκλάκι του μπορεί να σας παρακολουθεί να μαγειρεύετε.