ΔΕΣ ΤΙΣ ΑΝΕΠΑΝΑΛΗΠΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ NELLY’S ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Η φωτογράφος Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη πέρασε στην ιστορία με την καλλιτεχνική της υπογραφή: Nelly’s. Είκοσι πέντε χρόνια μετά τον θάνατό της, το Μουσείο Μπενάκη αναδεικνύει γνωστές και άγνωστες πτυχές της καριέρας της, σε μια αναδρομική έκθεση γεμάτη ανεπανάληπτες εικόνες.

Η μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση της κορυφαίας Ελληνίδας φωτογράφου που έγινε γνωστή με την υπογραφή Nelly’s φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη, 25 χρόνια μετά τον θάνατό της. Μας προσκαλεί να δούμε τον κόσμο της, από την Ακρόπολη ως τους πρόσφυγες απ’ τη Μικρά Ασία, και από τους αγρότες της ελληνικής υπαίθρου ως τους νεόδμητους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης.

Ο σχεδόν μισός αιώνας της αδιάλειπτης φωτογραφικής δράσης της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη χώρεσε σε μια έκθεση-φόρο τιμής, που δεν μπορεί  παρά να μας παρασύρει μέσα στις ιστορίες των εικόνων που απαθανάτισε.

Οι θρυλικές φωτογραφίες της Nelly’s

Νοέμβριος του 1930. Η χορεύτρια Ελισαβέτα Νικόλσκα περνάει το κατώφλι ενός μικρού φωτογραφικού στούντιο στην οδό Ερμού, στο κέντρο της Αθήνας. Ζητάει από τη φωτογράφο να την φωτογραφίσει με φόντο την Ακρόπολη.

Μέλη του χορού των Ωκεανίδων ποζάρουν στο αρχαίο θέατρο των Δελφών, 1927. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Η Ρωσίδα καλλιτέχνιδα εκτελεί ένα χορευτικό άλμα πλάι στους κίονες του Παρθενώνα. Τα αραχνοΰφαντα πέπλα της ανεμίζουν. Η φωτογράφος που απαθανατίζει τη σκηνή είναι η Nelly’s. Μια iconic φωτογραφία έχει γεννηθεί.

Άποψη της έκθεσης «Nelly’s», στο Μπενάκη Πειραιώς. © Μενέλαος Μυρίλλας / Μουσείο Μπενάκη

Είχε προηγηθεί και η γυμνή φωτογραφία της μπαλαρίνας Μόνα Πάεβα, επίσης στον ιερό λόφο, που τάραξε τότε τα νερά, και λίγο έλειψε να στοιχίσει στη Nelly’s την καριέρα της. Υπέφερε πολύ από τις αντιδράσεις, όπως είχε δηλώσει, αλλά δεν το μετάνιωσε.

Ο αθλητής Δημήτρης Καραμπάτης στην Ακρόπολη, αρχές 1925. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Αφήνοντας πίσω της το Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας, όπου γεννήθηκε το 1899, βρέθηκε στη Δρέσδη, όπου σπούδασε, στην Αθήνα, όπου διακρίθηκε, στη Νέα Υόρκη, όπου έμεινε και εργάστηκε για 27 χρόνια, και πίσω στην Αθήνα, για να κλείσει τον κύκλο της ζωής της το 1998. Η Nelly’s με τον αστείρευτο δυναμισμό της φωτογράφιζε όσα την συγκινούσαν. Το 1984, εμπιστεύθηκε στο Μουσείο Μπενάκη το σύνολο του έργου της.

Άποψη της έκθεσης, με πορτρέτο της φωτογράφου. © Μενέλαος Μυρίλλας / Μουσείο Μπενάκη

Η έκθεση «Nelly’s» στο Μπενάκη

Μπαίνοντας στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς, τίποτα δεν μας έχει προϊδεάσει για το πλήθος των φωτογραφικών καρέ που πρόκειται να μας κατακλύσουν και, κυρίως, για το εύρος, την ποικιλία και τη δυναμική της θεματολογίας.

Η κυρία Φραντζή, 1928. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Η έκθεση «Nelly’s», την οποία επιμελήθηκε η Αλίκη Τσίργιαλου, υπεύθυνη των Φωτογραφικών Αρχείων του Μουσείου, σφύζει από τη ζωή της φωτογράφου ανά τον κόσμο. Από την μία αίθουσα στην άλλη, θα απολαύσουμε 350 πρωτότυπες εκτυπώσεις και ακόμα άλλα 150 ψηφιακά τυπώματα από αρνητικά της.

Χορεύτριες της Σχολής Mary Wigman στη Σαξονική Ελβετία, 1922-23. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Μας καλωσορίζουν τα πρώτα της βήματα στη Δρέσδη, όπου αρχίζει ως μαθητευόμενη να ασχολείται με τη φωτογραφία χορού. Στο βάθος, σαν να μας γνέφουν η Νικόλσκα, η Πάεβα και οι άλλες χορεύτριες. Πλησιάζοντας, στη μεγάλων διαστάσεων προβολή των φωτογραφιών από την Ακρόπολη, κάτι μοιάζει να... κινείται. Πράγματι, με τη συνδρομή της τεχνολογίας, το πέπλο της Νικόλσκα ανεμίζει στη μια εικόνα, τα χέρια της διαγράφουν μια ανεπαίσθητη κίνηση σε μια άλλη. Μια προσθήκη απολύτως ταιριαστή, που μας βοηθάει να μετέχουμε κι εμείς νοερά, δίπλα στη Nelly’s, στη φωτογράφιση.

Το πλούσιο ταλέντο της ξεδιπλώνεται τώρα σε όλες αυτές τις εικόνες που ακολουθούν, οι οποίες, αν και πολυπληθείς, μόλις που συμπυκνώνουν το έργο της κατά την παραμονή της στην Ελλάδα.

Τμήμα του περιστυλίου του ναού του Ηφαίστου, 1925-39. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Από το 1924, οπότε και φθάνει, έως το 1939 φωτογραφίζει τους Αθηναίους και τις Αθηναίες του μεσοπολέμου. Τα στενά της Πλάκας. Ηθοποιούς που μεσουρανούν, διανοούμενους, πολιτικούς και εστεμμένους. Τις Δελφικές εορτές. Τους πρόσφυγες από την Μικρά Ασία.

Ο Κωστής Παλαμάς φωτογραφημένος από τη Nelly’s, σε πορτρέτο με ιδιόχειρη αφιέρωση του ποιητή. © Μενέλαος Μυρίλλας / Μουσείο Μπενάκη

Βγαίνει στην ελληνική ύπαιθρο – και λόγω της συνεργασίας με τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Αποτυπώνει αγροτικές εργασίες. Καθημερινές οικογενειακές σκηνές. Στη μοναδική σειρά «Παραλληλισμοί» θα βρούμε μια χωριατοπούλα πλάι σε έναν αρχαιοελληνικό κούρο, ένα βοσκό δίπλα σε ένα άγαλμα. Μ’ αυτή την προσωπογραφική σπουδή, στόχος της ήταν να καταδείξει την φυλετική συνέχεια των Ελλήνων.

Ηπειρώτισσες στις θημωνιές κοντά στα Ιωάννινα, 1937/38. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Η αντίληψή της για το πορτρέτο και η ξεχωριστή ματιά της είναι που κάνουν τις φωτογραφίες της διαχρονικές, εικόνες που θέλουμε να παρατηρούμε ξανά και ξανά. Μας ωθούν να ταξιδέψουμε εκεί που εκείνη φωτογράφισε, να γνωρίσουμε τους ανθρώπους.

Προθήκη με φωτογραφικές μηχανές της Nelly’s. © Μενέλαος Μυρίλλας / Μουσείο Μπενάκη

Οι φωτογραφικές της μηχανές, που «ποζάρουν» κι αυτές στην έκθεση, μας καθοδηγούν. Πλησιάζοντας για να δούμε καλύτερα αυτά τα –υπερμεγέθη, για τα σημερινά δεδομένα– μηχανήματα, μοιάζει λες και τη βλέπουμε να κρατάει μία στα χέρια και να τραβάει κάτω από τον καυτό ήλιο στα χωράφια της ελληνικής υπαίθρου. Ή μια άλλη, για να φωτογραφίσει τη Νέα Υόρκη μέσα από το πλοίο , έχοντας μόλις φτάσει εκεί.

Μουσικοί στην Κρήτη, 1939. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Το πέρασμα στη Νέα Υόρκη

Οι δύο πρώτες πόλεις-σταθμοί της διαδρομής της ζωής της, η Δρέσδη και η Αθήνα, έχουν καταλάβει τη μεγάλη αίθουσα του δεύτερου ορόφου. Για να περάσουμε στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, αρκεί να μπούμε τώρα στην ξεχωριστή, μικρότερη αίθουσα. Ο σχεδιασμός της έκθεσης από την Ναταλία Μπούρα ιδιαίτερα εύστοχος και σε αυτό το σημείο της έκθεσης.

Από τη σειρά «Constructions and Buildings in New York», Απρίλιος 1956. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Στους κοσμοπολίτικους ρυθμούς της μητρόπολης των ΗΠΑ, η Nelly’s θα ζήσει για τρεις σχεδόν δεκαετίες, χωρίς ίσως να αγγίξει το σημείο της επαγγελματικής αναγνώρισης που επιθυμούσε. Αποτυπώνει στιγμιότυπα της κοινωνικής ζωής της ελληνικής παροικίας. Πετυχαίνει τους ουρανοξύστες στα σκαριά. Παρουσιάζει τους «Παραλληλισμούς» στο ελληνικό περίπτερο της Διεθνούς Έκθεσης της Νέας Υόρκης, ως ένα γιγαντιαίο κολάζ, εντυπωσιάζοντας.

Από τη σειρά «Easter Parade», Απρίλιος 1956. © Μουσείο Μπενάκη/Φωτογραφικά Αρχεία

Και, λίγο πριν αποχωρήσουμε, μας περιμένει μια ακόμα πτυχή του ταλέντου της Nelly’s, η ζωγραφική σε κεραμικά.

«Αγαπώ την Ακρόπολη και την ύπαιθρο, τους ανθρώπους της υπαίθρου», είχε πει σε συνέντευξη της. Πράγματι, από το πλήθος των εικόνων της που κουβαλάμε μαζί μας, έχοντας κατέβει στο αίθριο του Μουσείο Μπενάκη, μαζί με τις διάσημες πόζες των χορευτριών στον Παρθενώνα, κρατάμε τώρα και τις αγρότισσες που θερίζουν στα χωράφια. Εκ διαμέτρου αντίθετες θεματικά, μα τραβηγμένες με την ίδια ευαισθησία από μια φωτογράφο που αξίζει να ανακαλύψουμε από την αρχή.

Η έκθεση «Nelly’s» θα διαρκέσει έως τις 23/7/2023. Περιλαμβάνει την προβολή επεισοδίου της σειράς Μονόγραμμα (διαθέσιμου και online), από το αρχείο της ΕΡΤ, με θέμα τη ζωή και το έργο της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη.