ΟΤΑΝ ΤΟ ΤΡΑΥΜΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΝΗΜΕΙΟ

Συνήθως έχουμε στο μυαλό μας ότι πονάνε μόνο όσοι χάνουν κάποιον δικό τους σε τραυματικά γεγονότα. Τι συμβαίνει όμως αν ανήκεις σε αυτούς που έχουν σωθεί; Πώς διαχειρίζεσαι το τραύμα, το πένθος, τις ενοχές;

Το πένθος είναι μια διαδικασία που όλοι είμαστε αναγκασμένοι να περάσουμε κάποια στιγμή στη ζωή μας, αν και προφανέστατα κανένας από εμάς δεν θα το επέλεγε.

Το πένθος σχετίζεται με ψυχοπιεστικά γεγονότα, με τη βίωση τραυματικών καταστάσεων. Ίσως από τα πλέον δύσκολα χαρακτηριστικά του πένθους είναι ότι αφορά γεγονότα που συχνά δεν περιμένουμε, για τα οποία δεν είμαστε προετοιμασμένοι, και που –ακόμα και αν προετοιμαζόμαστε– ουσιαστικά ποτέ δεν είμαστε πλήρως έτοιμοι.

Τις περισσότερες φορές έχουμε στο μυαλό μας ότι πονάνε μόνο όσοι χάνουν κάποιον δικό τους σε τραυματικά γεγονότα. Τι συμβαίνει όμως αν κάποιος ανήκει σε αυτούς που έχουν σωθεί; Φέρει το τραύμα του; Φέρει ακόμα και τις ενοχές του;

Διάβαζα με μεγάλο ενδιαφέρον ένα εξαιρετικό άρθρο στην εφημερίδα Καθημερινή, με τίτλο Όταν το «έγκαυμα» γίνεται μνημείο. Αφορμή η ιστορία της Χρύσας Γερακάκη, που ήταν 22 ετών όταν συνέβη η τραγωδία στο Μάτι. Ήταν εκεί η οικογένειά της, που κατάφερε να σωθεί.

Εικόνα από το Μάτι, έναν μήνα μετά τη φωτιά. © 2018 Petros Giannakouris /AP Photo

Όταν η ίδια έφυγε στη Γερμανία για μεταπτυχιακό στην αρχιτεκτονική, μια Κυριακή την κάλεσαν για ΒΒQ στο πάρκο. Εκεί ξαφνικά ένιωσε πως δεν μπορεί να βρεθεί κοντά στη φωτιά. Ακόμη και η μυρωδιά τής προκαλούσε πανικό.

«Συνειδητοποίησα πως δεν είχα έρθει καθόλου σε επαφή με τα συναισθήματά μου όσον αφορά τη φωτιά. Δεν ήθελα να παραδεχθώ ότι κουβαλάω οποιοδήποτε βάρος και αυτό γιατί εμείς ήμασταν “τυχεροί” αφού είχαμε επιβιώσει. Δεν επιτρεπόταν να μην είμαστε καλά».

Και εκεί μάλλον ξεκίνησαν όλα.

Η καμένη ακτογραμμή στο Μάτι, δέκα μέρες μετά την τραγωδία. © 2018 Thanassis Stavrakis / AP Photo

Στο πλαίσιο της πτυχιακής της, η Χρύσα Γερακάκη σχεδίασε ένα μνημείο για το Μάτι. Φαντάστηκε τέσσερις κήπους που καταλήγουν στη θάλασσα, όπου εκατοντάδες άνθρωποι αναζήτησαν καταφύγιο για να γλιτώσουν από τις φλόγες. Το μνημείο ολοκληρώνεται με ένα κέντρο πληροφόρησης τοποθετημένο κάτω από την επιφάνεια της γης – ως απάντηση στην κατάρρευση του συστήματος εκείνη την ημέρα.

Όταν οκτώ μήνες μετά τον πρώτο σχεδιασμό ήρθε η ημέρα να παρουσιάσει την αρχιτεκτονική της πρόταση στο Πανεπιστήμιο Μπαουχάουζ, δεν είχε καμία αγωνία ή άγχος. «Δεν με ένοιαζε καν τι θα μου έλεγαν οι καθηγητές ή τι βαθμό θα έπαιρνα. Αυτή η πτυχιακή ήταν η δική μου ψυχοθεραπεία», εξήγησε στο άρθρο. Ένιωθε σαν να είχε η ίδια περπατήσει μέσα από το μνημείο που είχε σχεδιάσει, τους τέσσερις κήπους που συμβολίζουν τα στάδια της φωτιάς:

• Τον κήπο του παρελθόντος, με βλάστηση πυκνή και έντονη, παρόμοια με αυτή που υπήρχε πριν από την 23η Ιουλίου.
• Τον κήπο της φωτιάς, μια δαιδαλώδη διαδρομή με φαινομενικά καμένη βλάστηση, που συμβολίζει όλα τα συναισθήματα πανικού όταν ο κόσμος δεν ήξερε ποιον δρόμο να ακολουθήσει.
• Τον κήπο του κενού, με μαύρη γη και πέτρα σαν κάρβουνο, που συμβολίζει το κενό και την πλήρη απουσία συναισθημάτων το πρώτο διάστημα.
• Τον κήπο της απουσίας, κάτω από τη γη, με 103 κενά καθίσματα, ένα για κάθε άνθρωπο που έχασε τη ζωή του.

Στο τέλος, αυτής της βιωματικής εμπειρίας η διαδρομή σε οδηγεί προς τα έξω, προς το φως. Εκεί, σε ένα χώρο που σε αγκαλιάζει, το βλέμμα οδηγείται στον ορίζοντα.

Ερείπια στο Μάτι, 22 Αυγούστου 2018. © 2018 Petros Giannakouris / AP Photo

Διαβάζοντας το άρθρο αυτό και τη συγκεκριμένη αποτύπωση του τραύματος, σκεφτόμουν τη διαχείριση του πένθους:

• Στάδιο άρνησης
• Στάδιο θυμού
• Στάδιο διαπραγμάτευσης
• Στάδιο θλίψης
• Στάδιο αποδοχής

Τα στάδια εναλλάσσονται, άλλοτε γρήγορα, ενώ άλλοτε μπορεί να νιώθουμε ότι εμμένουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κάποιο.

Όμως πάνω από όλα αυτό που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας δεν είναι τα στάδια, όσο το γεγονός ότι θα πρέπει να αποδεχτούμε και να συμφιλιωθούμε με την ιδέα αυτών που δεν μπορούμε εμείς να ορίσουμε, αυτών που εμείς δεν μπορούμε να διαχειριστούμε, αυτών που δεν μπορούμε να ελέγξουμε.

Και, αν ξαναγυρνούσαμε στο άρθρο που υπήρξε η αφορμή για τις σκέψεις μου, θα έλεγα ότι κανένας τρόπος διαχείρισης του τραύματος δεν είναι καλύτερος από το να επικοινωνήσουμε τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας στους άλλους.

Στη διαχείριση του πένθους, στη διαχείριση της επιβάρυνσης που προκύπτει από την επιβίωση έπειτα από πρωτόγνωρα ψυχοπιεστικά γεγονότα, οι άνθρωποι καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε την απώλεια, τις συνέπειες και τον θάνατο που έχει προκύψει ως απόρροια των καταστροφών αυτών. Οι έρευνες δείχνουν ότι η ενδυνάμωση των θετικών μας χαρακτηριστικών, η ενασχόλησή μας με δραστηριότητες, η εκτόνωση, είναι συμπεριφορές που λειτουργούν βοηθητικά . .

Μα πάνω από όλα, αν μπορείτε, μοιραστείτε την ιστορία σας, ακούστε και μιλήστε. Απλά κάντε το με τους δικούς σας χρόνους. Και αναζητήστε το νόημα που μπορεί να δώσει σκοπό και κατεύθυνση στη δική σας ζωή.

Η Ελένη Σολταρίδου είναι ψυχολόγος, MSc, εξειδικευμένη στη διαχείριση των αγχωδών διαταραχών και στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία.