ΟΛΟΣ Ο ΒΕΡΜΕΕΡ ΣΕ ΜΙΑ ΕΚΘΕΣΗ
Η μεγαλύτερη αναδρομική έκθεση του αινιγματικού Γιοχάνες Βερμέερ, ενός καλλιτέχνη του 17ου αιώνα που άφησε πίσω του μόλις 37 έργα, προσελκύει στο Άμστερνταμ πλήθη από όλο τον κόσμο.
Μπορούν 28 μόλις έργα να συνθέσουν μια αναδρομική έκθεση που γίνεται sold-out πριν καν εγκαινιαστεί, με επισκέπτες να καταφθάνουν από όλο τον πλανήτη για να την επισκεφθούν και με τα διεθνή μέσα να μιλούν για μια σπάνια εικαστική στιγμή; Μπορούν, εφόσον ο δημιουργός τους δεν είναι άλλος από τον Γιοχάνες Βερμέερ. Ένας καλλιτέχνης-αίνιγμα, του 17ου αιώνα, παραγνωρισμένος τότε αλλά διάσημος στη σύγχρονη εποχή και –αναπάντεχα– σταρ της ποπ κουλτούρας.
Το Rijksmuseum, το Εθνικό Μουσείο της Ολλανδίας, «σπίτι» 8.000 έργων τέχνης, κατάφερε να ενορχηστρώσει αυτή τη μεγάλη έκθεση, που εγκαινιάστηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2023. Κάτω από την ίδια στέγη μπορεί κανείς να δει τα 28 από τα μόλις 37 έργα που άφησε πίσω του ο Ολλανδός ζωγράφος.
Μερικά βρίσκονταν ήδη εκεί, κάποια ταξίδεψαν από την διπλανή Χάγη, άλλα ήρθαν από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Από τις απουσίες, ηχηρή είναι εκείνη του Μαθήματος μουσικής, που κλάπηκε το 1990 από το μουσείο Isabella Stewart Gardner της Βοστώνης και δεν έχει ανακτηθεί ως σήμερα.
Καλλιτέχνης για τον οποίο γνωρίζουμε ελάχιστα, ο Γιοχάνες Βερμέερ γεννήθηκε το 1632 στην μικρή πόλη Ντελφτ, όπου και έζησε. Απέκτησε 11 παιδιά και πέθανε στα 43 του χρόνια, απένταρος και μέσα στα χρέη. Έφτιαχνε τα έργα του με χαρακτηριστικά αργό ρυθμό, δημιουργώντας ένα-δύο τη χρονιά. Ενδεικτικά, ας αναφέρουμε τον αριθμό των έργων που αποδίδονται στον έτερο ομότεχνό του της «Χρυσής Εποχής» της ολλανδικής ζωγραφικής, τον Ρέμπραντ: περισσότερα από 300!
Πώς κέρδισε τελικά το κοινό διεθνώς αυτός ο άσημος στην εποχή του ζωγράφος, έστω και με μερικούς αιώνες καθυστέρηση; Με την απλότητα, θα πουν κριτικοί της τέχνης. Το φως του ήλιου μπαίνει από ένα παράθυρο στα αριστερά και συλλαμβάνεται αριστοτεχνικά από τον καλλιτέχνη.
Μια νεαρή κοπέλα, συνήθως, είναι απορροφημένη στις σκέψεις ή στην ασχολία της. Θα γράφει ή θα διαβάζει ένα γράμμα. Θα ράβει μια δαντέλα. Θα παίζει μουσική. Πότε πότε θα συναντά κάποιον άντρα. Η σκηνή του κάθε πίνακα αποπνέει ηρεμία και γαλήνη. Οι λεπτομέρειες στην αποτύπωση πάντα συγκλονιστικές. Ο Βερμέερ φέρεται να ζωγράφισε τα περισσότερα έργα του μέσα σε ένα-δυο δωμάτια του σπιτιού του.
«Στα έργα του Βερμέερ, ο καθένας μπορεί να συμπληρώσει όσα δεν βλέπει», σημειώνει η Μαρτίνε Γκόσελινγκ, διευθύντρια του μουσείου Mauritshuis της Χάγης, το οποίο έχει στην κατοχή του, εκτός από το Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι και δύο ακόμα έργα του καλλιτέχνη. «Το υποσυνείδητο μας ερμηνεύει τα κομμάτια που λείπουν», συμπληρώνει.
Αφού άρχισε να γίνεται σιγά σιγά λόγος για τον Βερμέερ τον 19ο αιώνα, η φήμη του απογειώθηκε στα τέλη του εικοστού, οπότε και έλαβε χώρα η μεγαλύτερη ως τότε αναδρομική του –με 21 έργα–, στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον και στο Mauritshuis, στη Χάγη (1995-96). Η συνέχεια είναι αυτή που τον έφερε στα χέρια κάθε αναγνώστη, σε κάθε οθόνη (και τσάντα/ μπλούζα/κούπα κατ’ επέκταση, με την εμπορική εκμετάλλευση που ακολούθησε).
Το 1999 η Τρέισυ Σεβαλιέ έγραψε το μυθιστόρημα Το κορίτσι με το σκουλαρίκι, επινοώντας την ηρωίδα που πόζαρε για τον πίνακα, ενώ το 2003 ακολούθησε η ομότιλη ταινία, βασισμένη στο βιβλίο, με τον Κόλιν Φερθ ως Βερμέερ και τη Σκάρλετ Γιόχανσον ως «κορίτσι».
Σήμερα θέλει λίγο κόπο να ανακαλέσουμε τον κορυφαίο αυτό πίνακα του Βερμέερ και το πρόσωπο του «κοριτσιού» να μην είναι της Γιόχανσον αλλά το αυθεντικό. «Να τη, λοιπόν! Ένα μείγμα φαντασίας και πραγματικότητας», λέει αντικρίζοντας τον πίνακα ο Βρετανός κωμικός και συγγραφέας Στίβεν Φράι, ξεναγός της –πολύ καλής– online περιήγησης σε όλη την έκθεση που μπορούμε να βρούμε στην ιστοσελίδα του μουσείου. Με όρους μάρκετινγκ κινούμενη και η ξενάγηση, φθάνει στον διάσημο πίνακα λίγο πριν το τέλος. Το μουσείο στο οποίο ανήκει, το Mauritshuis της Χάγης, τον προσέφερε μεν, όχι για πολύ δε. Στις αρχές Απριλίου το έργο επιστρέφει στη βάση του, με την υπόλοιπη έκθεση να συνεχίζει χωρίς αυτό ως τις 4 Ιουνίου.
Κάπως δύσκολο, αντίστοιχα, είναι το να δούμε και μερικούς άλλους πίνακές του χωρίς ταυτόχρονα να «δούμε» τη λεζάντα των viral, χιουμοριστικών memes που κατακλύζουν το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βλέποντας το έργο Ο Χριστός στο σπίτι της Μάρθας και της Μαρίας, μάλλον θα θυμηθούμε τη λεζάντα με την οποία ταξιδεύει στο ίντερνετ: Βρείτε κάποιον που θα σας κοιτάζει όπως η Μαρία τον Ιησού.
Η έκθεση στο Rijksmuseum απλώνεται σε δέκα αίθουσες, και ξεκινάει με μια εισαγωγή. Στην πρώτη αίθουσα θα βρούμε την Άποψη του Ντελφτ και τον Μικρό δρόμο, έργα που μας καλωσορίζουν στη γενέτειρα του καλλιτέχνη. Μας καλούν να φανταστούμε πού μένει η διάσημη Γαλατού, Το κορίτσι με το κόκκινο καπέλο ή Η γυναίκα με τα μπλε που διαβάζει ένα γράμμα, που μας περιμένουν στη συνέχεια.
Οι ντόπιοι έχουν υποδεχθεί θερμά την έκθεση, χωρίς ωστόσο να παραλείπουν το σχόλιο πως από περιβαλλοντικής μέριμνας το όλο εγχείρημα δύσκολα σκοράρει υψηλά. Εκ των πραγμάτων, με τόσες μετακινήσεις απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί carbon zero event. Δεν λείπουν μάλιστα και οι εκτιμήσεις πως αυτή θα είναι μια από τις τελευταίες εκθέσεις αντίστοιχου βεληνεκούς διεθνώς, λόγω αναγκαιότητας συμμόρφωσης σε πολιτικές για το περιβάλλον.
Όσο ακριβώς διαρκεί η έκθεση του Βερμέερ, δύο ακόμα εκθέσεις εντός ολλανδικού εδάφους τη συμπληρώνουν τρόπον τινά. Στο μουσείο Prinsehof, στο Ντελφτ, μπορούμε να δούμε μια έκθεση που εστιάζει στην επιρροή που άσκησε η πόλη του στη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Το Mauritshuis, στη Χάγη, φιλοξενεί μια funky έκθεση, που αναδεικνύει τον Βερμέερ ως φαινόμενο της ποπ κουλτούρας. Παρουσιάζονται τα έργα που έφτιαξε το κοινό εμπνεόμενο από τον διάσημο πίνακα, έπειτα από το ανοιχτό κάλεσμα που είχε κάνει το μουσείο.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
