ΦΟΒΑΜΑΙ ΤΟ ΑΕΡΟΠΛΑΝΟ, ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΩ;

Η πετοφοβία κρατάει στο έδαφος πολλές ταξιδιάρες ψυχές, που δυσκολεύονται να μπουν στο αεροπλάνο. Ως μία από αυτές εξομολογούμαι τους φόβους μου και αναζητώ λύσεις.

Η πετοφοβία με συνοδεύει από το πρώτο μου κιόλας ταξίδι. Και δεν με έχει εγκαταλείψει ποτέ. Κάθε φορά που μπαίνω στο αεροπλάνο, η καρδιά μου χτυπά δυνατά. Κι αυτό το ψυχοσωματικό σύμπτωμα, δηλωτικό του φόβου, είναι η αρχή μιας καταιγίδας σημείων και τεράτων.

Τον περασμένο Σεπτέμβριο ήταν κανονισμένο: Θα πηγαίναμε με την κόρη μου ένα ολιγοήμερο ταξίδι με αεροπλάνο στο Παρίσι και θα μέναμε στον bon viveur νονό της, που ζει μόνιμα ως γιατρός στην πόλη του φωτός. Όλα εύκολα δηλαδή και τακτοποιημένα. Ακόμη και πρόγραμμα επισκέψεων είχαμε εκπονήσει, με κρατήσεις εισιτηρίων online για να μη φάμε τον χρόνο μας σε ουρές.

Tα μάγουλά μου έκαιγαν από ενθουσιασμό. Ώσπου ήρθε το μέιλ με τα στοιχεία του εισιτηρίου. Από εκείνη τη στιγμή ο φόβος για την πτήση δηλητηρίαζε αργά και σταθερά την ψυχή μου, που πλέον δεν φλεγόταν να ζήσει την παριζιάνικη νύχτα. Μια κρυφή επιθυμία να συμβεί κάτι και να αναβληθεί το αεροπορικό ταξίδι με κυρίευσε. Και το «κάτι» συνέβη: Ο SARS-CoV-2 με έριξε στο κρεβάτι. Το ταξίδι αναβλήθηκε και μέσα στον πυρετό μου παραμιλούσα: «Άγιο είχαμε…»

Ζώντας με την πετοφοβία

Πάντα φοβόσουν; Έλα μωρέ, πιο πολύ κινδυνεύεις πηγαίνοντας με αυτοκίνητο στο Βόλο. Το αεροπλάνο είναι το ασφαλέστερο μέσο μεταφοράς. Πάρε ένα ηρεμιστικούλι…

Τα κλισέ που εκτοξεύουν οι «θαρραλέοι» φίλοι είναι ανεξάντλητα, αλλά παγώνουν όταν σκάσει στα δελτία ειδήσεων το «τραγικό αεροπορικό δυστύχημα». Στους δέκτες προβάλλονται χάρτες όπου κόκκινες κουκίδες σημαδεύουν σε στεριά ή θάλασσα το πιθανό σημείο ;oπου έγινε η συντριβή ή τις συντεταγμένες όπου σημειώθηκε η απώλεια επικοινωνίας. Η παρουσιάστρια σχηματίζει τη θλίψη στα κόκκινα χείλη περιγράφοντας τις συνταρακτικές εικόνες με τους οικείους των αγνοουμένων /θυμάτων στο αεροδρόμιο απογείωσης, ενώ συνάδελφοι του πιλότου ορκίζονται στην ικανότητα και την εμπειρία του.

Ποιος ξεχνά την πτήση 370 της Malaysian Airlines, που εξαφανίστηκε κάπου στον Ινδικό Ωκεανό στις 8 Μαρτίου 2014 και σήμερα είναι δημοφιλές λήμμα στα κιτάπια της wikipedia; Εγώ πάντως όχι. Το τραγικό αυτό δυστύχημα μου έρχεται στο νου όταν το αεροπλάνο πετάει πάνω από θάλασσα. Κι ας είναι και η θάλασσα Κυθήρων.

iStock

Νοερές εικόνες καταστροφής

Οι εικόνες των αεροπορικών δυστυχημάτων σβήνουν γρήγορα στη μνήμη των «κανονικών» ανθρώπων, αλλά μένουν ανεξίτηλες σε εκείνη των ατόμων που υποφέρουν από τον φόβο για τις πτήσεις. Τα συντρίμμια, οι ευτυχισμένες ζωές που άφησαν πίσω τα θύματα, ένα παπούτσι ανάμεσα σε κατεστραμμένα αεροπορικά καθίσματα είναι τα καρέ της καταστροφής, που σφηνώνουν στο μυαλό μου όταν το πλήρωμα και ο κυβερνήτης με καλωσορίζουν στο σκάφος.

Αλλά η αγωνία, όπως προείπα, έχει ξεκινήσει μέρες ή εβδομάδες πριν. Παίζει ρόλο και ο βαθμός κάτω από τη βάση που μόνιμα με ακολουθούσε ως μαθήτρια στο μάθημα της φυσικής. Ακόμη και σήμερα δεν έχω κάνει κτήμα μου το κεφάλαιο «πτήση» και δεν μπορώ να χωνέψω πώς στέκεται με ασφάλεια στα δεκάδες χιλιάδες πόδια το αεροπλάνο, μία μηχανή που ζυγίζει τόνους. Αντίθετα, με ευκολία αναλύω τα διεθνή που αφορούν τρομοκρατικές ενέργειες και πολεμικές συρράξεις, γεγονότα που μπορεί να οδηγήσουν στην πτώση ενός αεροσκάφους με αμέρημνους επιβάτες. Εν ολίγοις, παραμονές του εκάστοτε ταξιδιού παραπαίω μεταξύ απλοϊκότητας και τρομολαγνείας, με μερικά διαλείμματα όπου παρακολουθώ τις προβλέψεις καιρού για την ημέρα της πτήσης μου.

Φοβάμαι το αεροπλάνο, είναι παράλογο;

Η πετοφοβία –ή αλλιώς, αεροφοβία– συγκαταλέγεται στους ειδικούς φόβους. Συνδυάζεται με άλλες φοβίες όπως η κλειστοφοβία, η αγοραφοβία και ο φόβος απώλειας ελέγχου. Μπορεί να φοβάται κανείς και όλα τα παραπάνω, ακόμη και τον ίδιο του το φόβο. Μου έχει συμβεί να σκεφτώ: Τι θα γίνει αν πανικοβληθώ και χάσω τον έλεγχο;

iStock

Ο φόβος για τις πτήσεις μπορεί να είναι τόσο έντονος, ώστε το άτομο να αποκλείσει από τη ζωή του τα ταξίδια με αεροπλάνο. Φίλος καλός ταξίδεψε πέρυσι στο Λονδίνο με αυτοκίνητο. Πέρασε διά θαλάσσης στην Ιταλία από την Πάτρα, διέσχισε τη Γαλλία και –καθώς δεν είναι κλειστοφοβικός αλλά "γνήσιος" αεροφοβικός– άντεξε να περάσει το τούνελ κάτω από τη Μάγχη και να οδηγήσει εντελώς αντίθετα από όλη την Ευρώπη στους βρετανικούς αυτοκινητόδρομους για να φτάσει στον προορισμό του. Κι αυτό ήταν μόνο το πήγαινε. Αλλά δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.

Όσο κι αν σήμερα με την πρόοδο της αεροναυπηγικής ο φόβος της πτήσης είναι παράλογος, στα μάτια όσων φοβούνται να μπουν σε αεροπλάνο είναι απόλυτα λογικός. Είναι στη φύση του ανθρώπου να βρίσκεται καθιστός ενώ ίπταται ανάμεσα σε σύννεφα και κεραυνούς; Αναρωτιέμαι. Και δεν είμαι η μόνη: Σε μελέτη του 2010 που χρηματοδοτήθηκε από τη Boeing το 17% των Αμερικανών παραδέχονται ότι έχουν φόβο πτήσης.

Ο φόβος στα 20.000 πόδια

Η πετοφοβία δεν απειλεί τη λειτουργικότητα του ατόμου σε καθημερινή βάση. Εκτός κι αν εμφανιστεί ξαφνικά σε άτομα που για λόγους επαγγελματικούς δεν μπορούν να αποφύγουν τα αεροπορικά ταξίδια. Για παράδειγμα, αν μία αεροσυνοδός στην πορεία της ζωής της αναπτύξει πετοφοβία και δεν τη διαχειριστεί αποτελεσματικά, θα χάσει τη δουλειά της.

Όσο με αφορά, είμαι μία αθεράπευτη φοβική επιβάτης. Στην κλίμακα της πετοφοβίας δεν αγγίζω την κορυφή: δεν παίρνω ηρεμιστικά σκευάσματα για το ταξίδι, δεν πίνω τρία ποτήρια ουίσκι για να μπω στο αεροπλάνο, δεν παραφέρομαι όταν η πόρτα σφραγίσει και το αεροπλάνο παίρνει θέση απογείωσης.

iStock

Η αλήθεια όμως είναι ότι οι παλάμες μου ιδρώνουν, η αναπνοή μου γίνεται πιο γρήγορη με ενδιάμεσους αναστεναγμούς και χασμουρητά και η καρδιά μου χτυπάει γρήγορα και δυνατά. Βυθίζομαι στις παρανοϊκές μου σκέψεις, ξαναβρίσκω τη χαμένη μου επαφή με τα θεία κάνοντας ασταμάτητα το σταυρό μου, λέω από μέσα μου τη βασκανία της γιαγιάς μου. Ο τρόπος που η αεροσυνοδός κινείται μου φαίνεται ύποπτος, όπως ύποπτος μου φαίνεται και ο μελαμψός μουσάτος που πλησιάζει την business class. Λες να πηγαίνει στο πιλοτήριο; (Την τελευταία φορά που υποπτεύτηκα μελαχρινό ψηλό κύριο, αποδείχτηκε παλιός μου συμμαθητής και νυν μεγαλοεπιχειρηματίας, που ταξιδεύει μόνο business. Αλίμονο!)

Αν δεν με ένοιαζε η εικόνα του εαυτού μου, είμαι βέβαιη πως σε κάποιες πραγματικά τρομακτικές αναταράξεις θα έχανα τον έλεγχο και ίσως και να έτρωγα και κανένα χαστούκι από κάποιο γιατρό συνεπιβάτη. Έχω βρεθεί μάρτυρας σε ανάλογη σκηνή, με τον οφθαλμίατρο του πίσω καθίσματος να συνεφέρει την εκτός εαυτού και σε υστερική κρίση επιβάτισσα χαστουκίζοντάς την μπροστά στα έντρομα μάτια όλων μας.

Με λίγη βοήθεια από την επιστήμη

Η ιδανική, σύμφωνα με τους ειδικούς προσέγγιση για την αντιμετώπιση της πετοφοβίας είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία (CBT), στην οποία το άτομο με τη βοήθεια του θεραπευτή εντοπίζει τις παράλογες σκέψεις και τις αντικαθιστά με ρεαλιστικές.

Ο Βρετανός καθηγητής ψυχολογίας και πιλότος ο ίδιος, Robert Bor, στο βιβλίο του «Ξεπεράστε τον φόβο της πτήσης» (Οvercome Υour Fear of Flying), ισχυρίζεται ότι οι φοβίες θεραπεύονται πιο εύκολα από οποιοδήποτε άλλο ψυχολογικό πρόβλημα και με οδηγό τη Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία συστήνει στους πάσχοντες:

1. Μην αποφεύγετε τα αεροπορικά ταξίδια. Το να αποφεύγει κανείς μία φοβική κατάσταση δεν συνιστά αντιμετώπιση του προβλήματος. Μπορεί να υποφέρετε γαντζωμένος από το μπράτσο του αεροπορικού καθίσματος, αλλά θα έχετε καταφέρει να πάτε στον τόπο των διακοπών σας, για παράδειγμα.
2. Εστιάστε στον προορισμό, όχι στο ταξίδι. Σκεφτείτε τους ψυχαγωγικούς, επαγγελματικούς,  οικογενειακούς ή άλλους λόγους για τους οποίους πετάτε και σκεφτείτε θετικά σε σχέση με αυτούς.
3. Συγκεντρώστε γνώσεις γύρω από το φοβικό αντικείμενο, δηλαδή το αεροπλάνο. Μάθετε για τις αναταράξεις και συνειδητοποιήστε με τη βοήθεια ειδικών ότι δεν απειλούν το αεροσκάφος.
4. Όταν νιώσετε ότι πλησιάζουν τα αρνητικά συναισθήματα και πριν σας πιάσει η δυσφορία επικεντρωθείτε στο εξωτερικό περιβάλλον: μιλήστε με τον διπλανό σας, παρακολουθήστε μία ταινία, διαβάστε ένα βιβλίο ή ακούστε ένα podcast.
5. Χρησιμοποιήστε την τεχνική χαλάρωσης με αναπνοές: Εισπνεύστε βαθιά από τη μύτη για πέντε δευτερόλεπτα και εκπνεύστε αργά από το στόμα για πέντε δευτερόλεπτα. Η απλή αυτή τεχνική ρίχνει τους καρδιακούς παλμούς και δημιουργεί σε ένα-δυο λεπτά το αίσθημα χαλάρωσης.
6. Μη διστάσετε να μιλήσετε στο πλήρωμα ακόμη και πριν ξεκινήσει η πτήση. Τα μέλη των πληρωμάτων καμπίνας είναι εκπαιδευμένα για να στηρίξουν επιβάτες που φοβούνται την πτήση και θα σας προσέχουν σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού.
7. Ενυδατωθείτε για να έχετε την ενέργεια που θα σας βοηθήσει να ανταπεξέλθετε στο στρες πίνοντας νερό και χυμούς αλλά όχι αλκοόλ. Το αλκοόλ μπορεί να λειτουργήσει για κάποια ώρα ως ηρεμιστικό, αλλά αφυδατώνει τον οργανισμό και τελικά τον καθιστά ευάλωτο στο άγχος. Πόσω μάλλον εν ώρα πτήσης, όπου ένα ποτήρι κρασί αντιστοιχεί με δύο ποτήρια στο έδαφος.
8. Αν ένα βιβλίο αυτοβοήθειας δεν σας βοηθήσει και θέλετε να απαλλαγείτε από τη φοβία σας που σχετίζεται με την πτήση επισκεφτείτε τον ειδικό ψυχικής υγείας, που ακολουθεί τη γνωσιακή συμπεριφορική μέθοδο και θα απαλλαγείτε δια παντός από τους φόβους σας.

Εικονικό αεροπλάνο

Η θεραπεία μέσω εικονικής πραγματικότητας (Virtual Reality) είναι εξαιρετικά χρήσιμη για τους ασθενείς με πετοφοβία και  χρησιμοποιείται ευρέως και από τις ίδιες τις αεροπορικές εταιρίες. Με τη βοήθεια των ειδικών γυαλιών ο ασθενής βιώνει μία αληθοφανή αλλά όχι πραγματική πτήση. Στη διάρκεια της συνεδρίας βλέπει και ακούει οτιδήποτε συμβαίνει σε μία πραγματική πτήση συμπεριλαμβανομένης της προσγείωσης και της απογείωσης που για πολλούς αποτελεί το πιο αγχογόνο μέρος της πτήσης. Έτσι, εξοικειώνεται με τις συνθήκες που τον τρομάζουν σε απόλυτα ασφαλείς συνθήκες και μέσω επαναλαμβανόμενης έκθεσης στο φοβικό ερέθισμα ξεπερνάει τελικά τον φόβο του.

Πάντως, είτε μέσω συνεδριών με έναν ειδικό ψυχικής υγείας είτε φορώντας τα γυαλιά της Εικονικής Πραγματικότητας το φάρμακο φαίνεται να είναι η ελεγχόμενη έκθεση στη φοβική κατάσταση. Ακόμη και χωρίς πλαίσιο στήριξης το να ξεκινήσει κανείς από μισάωρα εντός Ελλάδας αεροπορικά ταξίδια χρησιμοποιώντας απλώς τεχνικές χαλάρωσης μπορεί να τον βοηθήσει να νιώσει καλύτερα στο επόμενο πολύωρο ταξίδι του.

Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο

Σε ιστοσελίδες αεροπορικών εταιριών βρίσκει κανείς οδηγίες για την ανακούφιση από το άγχος της πτήσης ή και προγράμματα αντιμετώπισης του φόβου για τα αεροπορικά ταξίδια.

Ενδεικτικά, η  British Airways έχει το πρόγραμμα Flying with confidence και η Air France στηρίζει ψυχολογικά τους επιβάτες της μέσω της ιστοσελίδας της. Αλλά και ελληνικές εταιρίες δίνουν οδηγίες στους επιβάτες τους για διαχείριση του φόβου, όπως η Aegean.

Δεν είναι και λίγο να χάνεις τους επιβάτες από έναν τόσο δα φόβο.