«Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΟΥ, ΤΟ ΧΤΑΠΟΔΙ»: Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΕ ΕΝΑ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Η ταινία-ντοκιμαντέρ του Netflix «Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι», με ήρωες ένα θηλυκό χταπόδι και έναν εξουθενωμένο κινηματογραφιστή, μας θυμίζει ότι σπίτι μας είναι τελικά αυτός εδώ ο πλανήτης.

Τα ντοκιμαντέρ ποτέ δεν ήταν η αδυναμία μου. Τα ατέλειωτα πλάνα και οι γεμάτες επιστημονικότητα αφηγήσεις δεν κέρδισαν ποτέ το ενδιαφέρον μου. Αυτό μέχρι που το «My Octopus Teacher» («Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι») βρέθηκε στη λίστα με τα προτεινόμενα του Netflix. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι τίτλος παιδικού παραμυθιού ή ταινίας κινουμένων σχεδίων. Είναι, όμως, ντοκιμαντέρ και μάλιστα βραβευμένο με BAFTA και Όσκαρ.

Αποφάσισα να δω το τρέιλερ από περιέργεια. Μετά από μιάμιση περίπου ώρα, είχα γίνει μάρτυρας μιας παράξενης ιστορίας αγάπης, θαυμασμού και εκτίμησης, και με είχαν πάρει τα ζουμιά (θα σας πάρουν κι εσάς, γι’ αυτό μην βιαστείτε να με κρίνετε).

Ένα χταπόδι-δάσκαλος και ένα υποβρύχιο… love story

«Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» είναι ένα συγκινητικό ντοκιμαντέρ για την άγρια ζωή, αλλά και μια μοναδική ιστορία για τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν άντρα, ο οποίος βιώνει μια δύσκολη περίοδο στη ζωή του, και ένα χταπόδι.

Ήδη στα πρώτα λεπτά της ιστορίας γνωρίζουμε τον άνθρωπο-πρωταγωνιστή. Είναι ο Νοτιοαφρικανός κινηματογραφιστής Craig Foster, που μας μιλά για τις συνθήκες που τον έκαναν να επιστρέψει στην ακτή των παιδικών του χρόνων, κοντά στο Κέιπ Τάουν. Σωματικά και ψυχικά εξαντλημένος από τη δουλειά του, βαθιά αποκομμένος από το περιβάλλον και τον εαυτό του, και με την οικογενειακή του ζωή σε κρίση, αναζητά τρόπο να ανακτήσει τις δυνάμεις του και να βρει ξανά το πάθος και τον εαυτό του. «Έπρεπε να κάνω μια ριζική αλλαγή», λέει.

Στρέφεται στην ελεύθερη κατάδυση, που αγαπά από παιδί, και σε μια από τις υποθαλάσσιες βόλτες του στο δάσος κελπιών στο False Bay συναντά ένα θηλυκό χταπόδι που θα του αλλάξει τη ζωή. Η σύνδεση που νιώθει με το ευφυές κεφαλόποδο θα γεννήσει στο μυαλό του μια «τρελή ιδέα»: να την επισκέπτεται ανελλιπώς κάθε μέρα.

Για περισσότερο από έναν χρόνο ο Foster την παρακολουθεί να κυνηγά τα θηράματά της, να αποφεύγει τους θηρευτές της, να παίζει, να επουλώνει τις πληγές της, να θυσιάζεται για την επιβίωση των αβγών της. Καταγράφει ακόμα και τη στιγμή που ό,τι έχει απομείνει από το σώμα της γίνεται τροφή για έναν άλλο οργανισμό, κλείνοντας έτσι τον κύκλο της ζωής της (τα θηλυκά χταπόδια δεν εγκαταλείπουν τα αβγά τους, οπότε κατά τη διάρκεια της ωοτοκίας και της επώασης δεν τρέφονται, με αποτέλεσμα να πεθαίνουν αφού έχουν χάσει το 1/3 του βάρους τους).

«Μου επέτρεψε να μπω στον άγριο κόσμο της και ένιωσα σαν να μου είχε ανοίξει μια πόρτα προς τη φύση», αναφέρει ο ίδιος.

«ΤΟ ΧΤΑΠΟΔΙ ΜΟΥ ΔΙΔΑΞΕ ΝΑ ΝΙΩΘΩ ΜΕΡΟΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ, ΟΧΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΣ», CRAIG FOSTER.

Ο Foster, όμως, δεν είναι ένας τυπικός εξωτερικός παρατηρητής, που με ήρεμη φωνή περιγράφει όσα εξελίσσονται μπροστά του. Αναπτύσσει μια έντονη συναισθηματική σχέση με τον δάσκαλό του το χταπόδι και μιλά για τη θεραπευτική επίδραση που είχε πάνω του (το τι σκεφτόταν ή τι ένιωθε το χταπόδι δεν θα το μάθουμε ποτέ). Στην πραγματικότητα, παρακολουθούμε το δικό του ταξίδι προς την ίαση, την προσπάθειά του να κατανοήσει τον κόσμο του χταποδιού, παίρνοντας στην πορεία πολύτιμα μαθήματα.

Ο χρόνος που πέρασαν «παρέα» αναζωπύρωσε το πάθος του για τη φωτογραφία και τον ωκεανό, τον έμαθε να εκτιμά ακόμα και τον πιο μικρό οργανισμό, τον μετέτρεψε σε ένθερμο προστάτη του περιβάλλοντος, οδηγώντας τον στην ίδρυση του μη κερδοσκοπικού οργανισμού για την προστασία των ωκεανών Sea Change Project.

Με τη βοήθεια του χταποδιού, ο Foster ξαναέχτισε τη σχέση του με τον γιο του, βρήκε χαρά και σκοπό, ένιωσε επιτέλους μέσα στη φύση και όχι έξω από αυτήν. «Αυτό που μου δίδαξε είναι να νιώθω μέρος αυτού του τόπου. Όχι επισκέπτης. Και αυτή είναι μια τεράστια διαφορά», διηγείται.

Tom Foster

Ένα ντοκιμαντέρ διαφορετικά από τα άλλα

Σίγουρα το τεχνικό κομμάτι, η σκηνοθεσία και η φωτογραφία είναι λόγοι για να παρακολουθήσετε αυτό το ντοκιμαντέρ. Τις εντυπώσεις κλέβει και ο βαθμός δυσκολίας του εγχειρήματος, καθώς ο Foster αφιέρωσε ατέλειωτες ώρες αναπτύσσοντας ένα σύστημα υποθαλάσσιας ιχνηλάτησης, που του επέτρεπε να εντοπίσει τη «δασκάλα» του.

«Το να ακολουθείς ένα ζώο στην άγρια φύση, ιδιαίτερα στον ωκεανό, είναι εξαιρετικά σπάνιο», τόνισε ο David Edelman, νευροεπιστήμονας που μελετά μεταξύ άλλων την οπτική αντίληψη και τη γνωστική λειτουργία στα χταπόδια, κατά τη διάρκεια συζήτησης που διοργανώθηκε με την υποστήριξη της Διεπιστημονικής Πρωτοβουλίας Mind Brain Behavior του Harvard.

Η αλήθεια είναι ότι «Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» θυμίζει περισσότερο ταινία και λιγότερο ντοκιμαντέρ. Οι επιμορφωτικές πληροφορίες δεν κατέχουν κυρίαρχη θέση στην αφήγηση, η οποία είναι συναισθηματικά φορτισμένη και προσωπική. Γρήγορα, επίσης, γίνεται αντιληπτό ότι κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας δεν είναι το χταπόδι. Ουσιαστικά, παρακολουθούμε την ιστορία του ανθρώπου που το συνάντησε, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που του δημιούργησε η γνωριμία αυτή.

Βλέποντάς το, εστιάζεις στην επίδραση που η φύση μπορεί να έχει στον άνθρωπο, στην αξία του να είμαστε μέρος του συνόλου και όχι κυρίαρχοι, στην επιθυμία του σύγχρονου ανθρώπου να αποσυνδεθεί από τους εξαντλητικούς ρυθμούς και να επιστρέψει στα βασικά.

«Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» δεν παραθέτει αναλυτικά επιστημονικά δεδομένα για τα χταπόδια, όπως ίσως θα περίμενε κανείς από ένα ντοκιμαντέρ. Αποτυπώνει όμως τη δύναμη που έχει ο φυσικός κόσμος να μας μεταμορφώσει, να μας φέρει πιο κοντά στα άλλα είδη ώστε να τα υποστηρίξουμε, να μας κάνει να επαναπροσδιορίσουμε τη θέση μας στον πλανήτη-σπίτι μας.

«Αυτό που μου άρεσε σε αυτήν την ιστορία είναι η ελπίδα και η θετική αύρα της συνύπαρξης ανθρώπων και φυσικού κόσμου στο ίδιο μέρος. Ήταν μια ευκαιρία να διευρύνουμε την αντίληψη των ανθρώπων για το πώς μπορεί να είναι η σχέση μας με τη φύση», λέει η σκηνοθέτις Pippa Ehrlich.