ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ

Έχω δηλώσει ότι αποφεύγω την ψυχανάλυση. Την εχθρεύομαι. Και πιστεύω ότι το άστοχο ή καταστροφικό μιας επιλογής κρίνεται εκ των υστέρων, δεν υπάρχει λάθος.

«Νενικήκαμεν», φώναξα ενθουσιασμένος όταν κατάφερα –στην τρίτη απόπειρα!– να μπω επιτέλους σε μαγνητικό τομογράφο, για εξέταση που έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει. Ένας φίλος μου που είχε έρθει για συμπαράσταση χαμογέλασε και μου είπε ότι πρέπει να το λύσω το πρόβλημα της κλειστοφοβίας που μου δυναστεύει τη ζωή. Τον κοίταξα πλαγίως: «Μη μου πεις να καταφύγω σε ψυχαναλυτή. Ξέχασέ το. Αποφεύγω την ψυχανάλυση. Την εχθρεύομαι».

Αργότερα, ανάμεσα στα τσίπουρα και στα «Γεια μας» –ε, ναι, γιορτάζαμε το κατόρθωμα να μπω στον «μαγνήτη»– θεώρησα σκόπιμο να εξηγηθώ και άρχισα τον φιλιππικό μου εναντίον της ψυχανάλυσης, ανασύροντας από την φαρέτρα μου επιχειρήματα που έχω χιλιοπεί στις παρέες:

«Θεωρώ δεσμωτήριο την καταφυγή στην ψυχανάλυση. Δημιουργεί μέσα μας περισσότερους κόμπους απ’ όσους λύνει. Δημιουργεί μια χρόνια καθηλωτική εξάρτηση από τον ψυχαναλυτή και έχεις την ψευδαίσθηση ότι βρίσκεσαι σε μια ελευθερωτική διαδικασία, ενώ συμβαίνει το αντίθετο.

»Ουσιαστικά, αναχαιτίζει κάθε δική σου προσωπική προσπάθεια να καταλάβεις τον εαυτό σου, να δεις τις γωνίες και τα στραβά σου, να συμβιβαστείς με την ιδέα ότι υπάρχουν και να ζήσεις συμφιλιωμένος με αυτά, επιχειρώντας με τα χρόνια να τα αμβλύνεις. Μόνος σου! Με αρωγό την εμπειρία. Τις δοκιμασίες, τις ήττες, τις επιτυχίες, τη στωικότητα…

»Με εκνευρίζει ο προβολέας που δήθεν φωτίζει την πηγή των προβλημάτων (οι γονείς, το περιβάλλον, η εμφάνιση κ.λπ). Τα ξέρω, κύριε. Τα έχω υποστεί, αλλά τα άφησα πίσω μου. Τα έχω υπερβεί. Με αγάπη και τρυφερότητα πια προς τους γονείς μου, κι ας ήταν πιεστικοί ή αυταρχικοί –λέμε τώρα–, αγάπη που πηγάζει από την εννόηση και την κατανόηση της συμπεριφοράς τους».

Ο θρυλικός καναπές στον οποίο ξάπλωναν οι πρώτοι ψυχαναλυόμενοι του Φρόυντ στη Βιέννη. Το 1938 στάλθηκε στο Λονδίνο, όπου ο ίδιος κατέφυγε λόγω της ανόδου του ναζισμού. © Anne Purkiss / AP Photo

Κάποιους τους βοηθάει η ψυχανάλυση

Ο φίλος μου άκουγε προσεκτικά, αλλά με ύφος διακριτικά απορριπτικό. Και με διέκοψε. «Ξέρεις», μου είπε, «εμένα με βοήθησε πολύ η ψυχανάλυση. Ήμουν ράκος και κατόρθωσα να σταθώ στα πόδια μου. Γι’ αυτό, μην είσαι απόλυτος».

«Ένα λεπτό», είπα κάπως ενοχλημένος. «Αν με άφηνες να ολοκληρώσω τη σκέψη μου θα άκουγες το εξής: Δεν κακίζω τους ανθρώπους που ψάχνουν βοήθεια για να βγουν από τον εσωτερικό λαβύρινθο. Ο καθένας “το παλεύει όπως ξέρει και μπορεί” για να αντιμετωπίσει τις τρικυμίες του. Εκάς, λοιπόν, το απόλυτον».

Τι σημαίνει «λάθος»;

Τσουγκρίσαμε τα ποτήρια για πολλοστή φορά, είπαμε για τα ποδόσφαιρα, τον πόλεμο, την ακρίβεια και τον μαύρο χειμώνα που έρχεται, ώσπου δεν ξέρω πώς ήρθε η κουβέντα σε μια δική μου κρίσιμη επιλογή, την οποία ο φίλος μου την χαρακτήρισε «μεγάλο λάθος».

Ήταν σαν μπαλιά ακριβείας στην μικρή περιοχή η φράση του. Την αξιοποίησα αμέσως: «Σου το ’χω ξαναπεί. Δεν υπάρχει λάθος. Το άστοχο ή καταστροφικό μιας επιλογής κρίνεται εκ των υστέρων.

»Όμως όταν επιλέγεις κάτι, εκείνη τη στιγμή το Είναι σου –η συγκρότηση, οι ανάγκες σου, οι ευαισθησίες σου, αυτό που είσαι τέλος πάντων, και το οποίο διαμορφώνει τα κριτήριά σου– μονάχα τη συγκεκριμένη επιλογή θα μπορούσε να κάνει.

»Επομένως, δεν τίθεται θέμα λάθους ούτε έχει νόημα η αυτομαστίγωση για το “λάθος”. Πληρώνεις το τίμημα, πλουτίζεις από την οδυνηρή, μα πολύτιμη εμπειρία, και προχωρείς. Χωρίς κλάψες και αυτοοικτιρμούς. Τα λεγόμενα λάθη είναι οι αναβαθμοί στο προσωπικό σου οικοδόμημα».

Μάλλον δεν πείστηκε ο φίλος μου. Αλλά δεν πειράζει. Συμφωνήσαμε να τα ξαναπούμε για την Ψυχανάλυση, για το λάθος και για εκείνη την δική μου «λανθασμένη» κρίσιμη επιλογή.

Υψώσαμε για τελευταία φορά τα ποτήρια και αρχίσαμε τα δοξαστικά για το ηλιόλουστο φθινόπωρο, την μπάλα και το υπέροχο κίτρινο ντύμα του πεζόδρομου από τα πεσμένα φύλλα των δένδρων…