ΓΙΑΤΙ Ο «ΑΝΗΦΟΡΟΣ» ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΕΙΧΕ ΜΕΙΝΕΙ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΣΤΟ ΣΥΡΤΑΡΙ;

Εξήντα πέντε χρόνια αφότου πέθανε ο Νίκος Καζαντζάκης, οι εκδόσεις Διόπτρα παραδίδουν στο αναγνωστικό κοινό ένα ανέκδοτο μέχρι σήμερα μυθιστόρημά του και δεσμεύονται να διαδώσουν το έργο του μεγάλου συγγραφέα στο σήμερα και στις επόμενες γενιές. Ο εκδότης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος εξηγεί γιατί «Ο ανήφορος» δεν είχε κυκλοφορήσει μέχρι τώρα και πώς θα προσεγγίσει ακόμα και εκείνους που πιστεύουν ότι ο Καζαντζάκης είναι δύσκολος και απρόσιτος.

Σε έναν τοίχο στη Μυρτιά Ηρακλείου, το πατρογονικό χωριό του Νίκου Καζαντζάκη στην Κρήτη (που κάποτε λεγόταν Βαρβάροι), είναι ζωγραφισμένη η ασπρόμαυρη φιγούρα του μεγάλου λογοτέχνη και οι εξής φράσεις του γραμμένες με κόκκινη μπογιά: «Κι ένας ανήφορος έλαμψε μπροστά μου όλο πέτρα, και μια κόκκινη γραμμή κι ένας άνθρωπος που ανηφορίζει: απλό, λιγόγραμμο ιερογλυφικό και το γνώρισα. Ήταν η ζωή μου».

Ακριβώς 65 χρόνια από την ημέρα που άφησε την τελευταία του πνοή στη Γερμανία, στις 26 Οκτωβρίου 1957, μια κόκκινη γραμμή μαρκάρει το εξώφυλλο του μοναδικού έργου του που παρέμενε μέχρι τώρα ανέκδοτο: Ένα μυθιστόρημα με τίτλο «Ο ανήφορος».

Δεν μπορώ να φανταστώ τι σημαίνει για έναν σύγχρονο εκδότη όχι μόνο να αναλαμβάνει τα πνευματικά δικαιώματα ενός τέτοιου συγγραφέα, αλλά και να παραδίδει στο αναγνωστικό κοινό ένα βιβλίο του που γράφτηκε το 1946, ακριβώς μετά το «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Ο πιο αρμόδιος να λύσει την απορία μου είναι ο εκδότης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, των εκδόσεων Διόπτρα.

Ο Νίκος Καζαντζάκης.

«Ακούγεται τετριμμένο, αλλά ήταν συγκλονιστικό ότι συζητούσα για να έρθουν τα δικαιώματα του Νίκου Καζαντζάκη στη Διόπτρα», μου λέει. «Είναι από εκείνες τις στιγμές της ζωής μου που ένιωθα ότι βρισκόμουν μπροστά σε κάτι μεγαλύτερο από μένα. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό: Έμαθα ότι υπάρχει και ένα ανέκδοτο μυθιστόρημά του, και μάλιστα τέτοιο, που στέκεται με άνεση δίπλα στα άλλα αριστουργήματά του!»

Γιατί ο «Ανήφορος» δεν κυκλοφόρησε όσο ζούσε ο Νίκος Καζαντζάκης

«Ο Ανήφορος αποτελεί ένα έργο πρωτοποριακό από πολλές απόψεις, όπως φυσικά είναι και η καζαντζακική Αναφορά στον Γκρέκο», διαβάζω στο επίμετρο του βιβλίου. «Στον απόηχο της βαρβαρότητας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και έναν χρόνο πριν κυκλοφορήσει η Πανούκλα του Καμύ, ο Καζαντζάκης τολμά, θα λέγαμε, να θίξει αρκετά άμεσα σημαίνοντα θέματα του πολέμου, όπως η φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης και η ατομική βόμβα, αλλά και να βάλει σε πρώτο πλάνο την αντίσταση των συμπατριωτών του στην Κρήτη και τις θηριωδίες που υπέστησαν».

Στις 2 Ιουνίου του 1946 ο Καζαντζάκης είχε φύγει για την Αγγλία, όπου εγκαταστάθηκε στο Κέιμπριτζ. Εκεί άρχισε να γράφει τον «Ανήφορο».

Ο Καζαντζάκης στην Αγγλία, σε στούντιο του BBC.

Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, από τις σελίδες του περιοδικού Life and Letters, απηύθυνε έκκληση στους διανοούμενους ολόκληρου του κόσμου να ιδρύσουν μια «Διεθνή του Πνεύματος», προβάλλοντας την αγωνία του για τις συνέπειες του πολέμου αλλά και τον φόβο του για την τύχη του πολιτισμού ύστερα από την κόλαση στη Χιροσίμα.

Ένα απόσπασμα από τον «Ανήφορο» είχε δοθεί για δημοσίευση στο περιοδικό Νέα Εστία, το 1947. Όμως το σύνολο του έργου φυλασσόταν σε χειρόγραφα στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, στη Μυρτιά, ως ένα από τα τεκμήρια της μόνιμης έκθεσής του.

Ο εκδότης Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος στην παρουσίαση του «Ανήφορου» στο Μουσείο Μπενάκη.

Γιατί δεν είχε εκδοθεί ποτέ μέχρι σήμερα; «Μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν», απαντά ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος. «Ένας λόγος είναι ότι ο Καζαντζάκης θέλησε να το εκδώσει στο εξωτερικό για να απευθυνθεί στο παγκόσμιο κοινό. Ήθελε, αγωνιούσε, πάλευε να σώσει τον άνθρωπο. Πάσχιζε ώστε να μπορεί να απαντηθεί θετικά το ερώτημα της Πολωνοεβραίας Νοεμή, της βασικής του ηρωίδας, αν πρέπει να φέρνουμε παιδιά σε αυτό τον κόσμο. Όμως, δεν προχώρησε γρήγορα η μετάφραση του έργου.

»Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η “Διεθνής του Πνεύματος” που θέλησε να δημιουργήσει τον απογοήτευσε, πράγμα που φαίνεται και στο βιβλίο του. Αυτά όλα μπορεί να επέδρασαν στον ίδιο. Εμείς όμως θεωρήσαμε χρέος μας να δώσουμε στον Έλληνα αναγνώστη, στον ελληνικό λαό, ένα ολοκληρωμένο, πρωτότυπο και υπέροχο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη. Με τεράστια ιστορική, φιλολογική, οπωσδήποτε λογοτεχνική και τελικά πολιτιστική αξία».

Καζαντζάκης: Ένας από τους μεγάλους κλασικούς

Εξηγώντας τι σήμαινε για τον ίδιο το έργο του Καζαντζάκη πριν ακόμα υπάρξει το ενδεχόμενο να αναλάβει τα δικαιώματα ως εκδότης, ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος αναφέρει δυο λέξεις: Θαυμασμός και δέος.

«Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με το έργο του, με τον Ζορμπά, ήταν στιγμή αποκάλυψης», εξηγεί. «Διάβαζα κάτι που, αν και φαινομενικά εύκολο, έσκαβε μέσα μου σε μονοπάτια απάτητα: Τι είναι ευτυχία; Πού βαδίζω τώρα; Πού κρύβεται η χαρά; Ο Καζαντζάκης δεν είναι απλώς ο μεγαλύτερος Έλληνας συγγραφέας. Τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε τόσες γλώσσες, αλλά είναι το εύρος γραφής του που τον καθιστά έναν από τους μεγάλους κλασικούς συγγραφείς του 20ού αιώνα και όχι μόνο. Στέκεται δίπλα στα μεγάλα διαχρονικά ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο Καμύ, ο Τζόις ή ο Κάφκα, και διαβάζεται από πολλές γενιές. Από το 1988, μάλιστα, υπάρχει η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, που είναι εξαιρετικά ενεργή, με 9.000 χιλιάδες μέλη σε 131 χώρες και με δραστηριότητες όλον τον χρόνο».

Ο Νίκος Καζαντζάκης πρωτοετής φοιτητής στην Αθήνα, το 1902.

Τον ρωτάω αν ο «Ανήφορος» πρόκειται να εκδοθεί σε άλλες γλώσσες. «Είμαι απόλυτα σίγουρος», απαντάει. «Έχοντας κυκλοφορήσει σε 52 χώρες μέχρι τώρα, ο Καζαντζάκης αποτελεί διαχρονικό πόλο έλξης για όσους αναζητούν να βρουν τον δικό τους δρόμο μέσα από τα μονοπάτια της λογοτεχνικής έκφρασης».

Ο ΑΝΗΦΟΡΟΣ

Εκδόσεις Διόπτρα

Αγόρασέ το

Dioptra.gr

Ο Καζαντζάκης στον 21ο αιώνα

Σε ένα ράφι της βιβλιοθήκης μου υπάρχουν ήδη τα περισσότερα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη από προηγούμενες εκδόσεις, κάτι που φαντάζομαι ότι συμβαίνει σε πολλά ελληνικά σπίτια. Ρωτάω τον Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο αν είναι μια παράμετρος που τον προβλημάτισε ως προς την επανακυκλοφορία των έργων του συγγραφέα. «Όπως ανέφερα, η πρόκληση του να είσαι ο εκδότης του Καζαντζάκη μπορεί να ξεπερνάει το όποιο μέγεθος έχει εκείνος που αναλαμβάνει το έργο», απαντάει. «Δεν μας απασχόλησε αυτό το γεγονός, καθώς ο δικός μας προσανατολισμός είναι να φέρουμε τον μεγάλο στοχαστή και το έργο του στον 21ο αιώνα. Θέλουμε οι νέοι να τολμήσουν να διαβάσουν το έργο του, να μη φοβηθούν ότι δεν είναι για την εποχή τους».

Τα εξώφυλλα των βιβλίων που θα κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Όπως εξήγησε και στη μεγάλη παρουσίαση του όλου εγχειρήματος, που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη, δόθηκε μεγάλη προσοχή στο καθετί. Ως προς τα εξώφυλλα, που θα έχουν μια ενιαία αισθητική, εξηγεί ότι ο ίδιος ο Καζαντζάκης έδειξε τον δρόμο: «Στην Ασκητική γράφει: “Θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες”. Κι έτσι προέκυψαν δημιουργίες που είναι τόσο λιτές, μα συνάμα περιγραφικές για το κάθε βιβλίο, μέσα από μια λεπτή κόκκινη γραμμή, που υλοποίησε με πάθος αλλά και σεβασμό ο Γιάννης Καρλόπουλος. Δημιουργήσαμε επίσης μια καινούρια γραμματοσειρά, που για πρώτη φορά θα εμφανιστεί στα έργα του».

Ο συγγραφέας το 1937.

Πέρα από το φαίνεσθαι, μεγάλη σημασία δόθηκε και στο περιεχόμενο των βιβλίων που θα εκδοθούν προοδευτικά τους επόμενους μήνες. «Έχουμε μαζί μας μια επιστημονική επιτροπή από ακαδημαϊκούς αλλά και κριτικούς λογοτεχνίας και συγγραφείς, που ανέθεσαν ή έγραψαν οι ίδιοι εισαγωγικό σημείωμα και επίμετρο σε κάθε έργο», τονίζει ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος. «Και αυτά επίσης επιτελούν έναν συγκεκριμένο σκοπό: Στην εισαγωγή βλέπουμε σε ποια φάση της πνευματικής του εξέλιξης βρίσκεται ο Καζαντζάκης όταν γράφει το έργο, ενώ στο επίμετρο απαντάται η ερώτηση γιατί το έργο αυτό είναι διαχρονικό και με ποιον τρόπο το κείμενο συνηγορεί σε αυτό».

Ποιος φοβάται τον Καζαντζάκη;

Στα φιλόδοξα σχέδια των εκδόσεων Διόπτρα είναι και η διασκευή δύο εμβληματικών έργων του Καζαντζάκη για νέους, που θα κυκλοφορήσουν το 2023: Ο Soloúp (Αντώνης Νικολόπουλος) μεταφέρει σε graphic novel το «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» και ο Pan Pan (Παναγιώτης Πανταζής) τον «Καπετάν Μιχάλη», σε συνεργασία με τον Γιώργο Γούση ως editor. Ακόμα, ετοιμάζεται προσαρμογή του Ζορμπά για παιδιά 9-12 ετών και εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία.

«Αλλά απευθυνόμαστε και σε όλους εκείνους που κάποτε ήρθαν αντιμέτωποι με μια διαδεδομένη σκέψη, ότι ο Καζαντζάκης είναι δύσκολος, απρόσιτος», λέει κλείνοντας ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος. «Σκοπός μας είναι καταδείξουμε ότι είναι πάντα εδώ, με την υπέροχη γραφή του, με τον βαθύ στοχασμό του.

»Ακόμα κι εκείνοι λοιπόν που έχουν στην κατοχή τους αντίτυπα από προηγούμενες εκδόσεις θα θελήσουν να σκύψουν πάνω από αυτή τη νέα οπτική, πάνω από τις νέες εκδόσεις, που σε προκαλούν να τις πάρεις στα χέρια σου. Κι εκεί θα νιώσουν, θα ακούσουν τον χτύπο της ψυχής του, που δεν έχει ηλικία, που είναι πάντα νέα και πάντα αναζητά απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα, σε όποια δεκαετία κι αν την ακούσεις».