ΓΙΑΤΙ ΠΑΘΑΙΝΟΥΜΕ «DEJA VU» ΚΑΙ ΝΟΜΙΖΟΥΜΕ ΟΤΙ ΕΧΟΥΜΕ ΞΑΝΑΖΗΣΕΙ ΚΑΤΙ

Πού μπορεί να οφείλεται αυτό το περίεργο συναίσθημα που ονομάζουμε déjà vu ή κατά το ελληνικότερο «προμνησία»; Μια επιστήμονας προσπαθεί να δώσει απαντήσεις μέσα από την έρευνά της.

Έχει συμβεί σε όλους μας. Αυτό το περίεργο αίσθημα ότι έχουμε ζήσει και στο παρελθόν την ίδια κατάσταση που βιώνουμε αυτή τη στιγμή. Νιώθουμε ότι έχουμε ήδη κάνει στο παρελθόν την ίδια συζήτηση. Ότι έχουμε ξαναβρεθεί σε ένα μέρος όπου πηγαίνουμε για πρώτη φορά. Πρόκειται για το γνωστό «déjà vu», που στα γαλλικά σημαίνει «ήδη ιδωμένο», ενώ στα ελληνικά ο όρος που χρησιμοποιείται είναι «προμνησία».

«Ξεκινώντας από τα τέλη του 1800, άρχισαν να εμφανίζονται πολλές θεωρίες σχετικά με το τι μπορεί να προκαλέσει déjà vu. Σκέφτηκαν ότι ίσως πηγάζει από κάποια ψυχική δυσλειτουργία ή κάποιο πρόβλημα του εγκεφάλου. Ή ίσως ένα προσωρινό… κόλλημα της μνήμης στην κατά τα άλλα φυσιολογική λειτουργία της. Ωστόσο, μόλις πρόσφατα το ζήτημα άρχισε να μελετάται επιστημονικά», λέει η Anne Cleary, καθηγήτρια Γνωστικής Ψυχολογίας στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο.

Εγκαταλείποντας τις μεταφυσικές ερμηνείες

Εκείνος που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην επιστημονική έρευνα γύρω από την «προμνησία» ήταν ο ερευνητής Alan Brown από το Τμήμα Ψυχολογίας του Southern Methodist University. Το 2003, πραγματοποίησε ανασκόπηση όλων των μελετών που είχαν γραφτεί μέχρι τότε για το déjà vu. Από την έρευνά του, ο Brown μπόρεσε να βγάλει μερικά βασικά συμπεράσματα:

• Περίπου το 60% του πληθυσμού έχει βιώσει déjà vu κάποια στιγμή στη ζωή του και η συχνότητά του μειώνεται με την ηλικία.
• Η «προμνησία» φαίνεται να σχετίζεται με το άγχος και την κούραση, και δείχνει μια θετική σχέση με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο και την εκπαίδευση.
• Το πιο κοινό ερέθισμα του déjà vu είναι μια σκηνή ή ένα μέρος. Το επόμενο, μια συζήτηση.
• Υπαινίχθηκε πιθανή συσχέτιση μεταξύ déjà vu και ορισμένων τύπων επιληπτικής δραστηριότητας στον εγκέφαλο.

iStock

Το déjà vu μπαίνει στο εργαστήριο

Με αφετηρία το έργο του Brown, η ομάδα της Cleary έκανε πειράματα με σκοπό να ελέγξει την ορθότητα υποθέσεων που σχετίζονταν με πιθανούς μηχανισμούς του déjà vu. «Ερευνήσαμε μια παλιά υπόθεση, σύμφωνα με την οποία η “προμνησία” μπορεί να συμβεί όταν υπάρχει χωρική ομοιότητα μεταξύ μιας τρέχουσας σκηνής και μιας σκηνής που δεν ανακαλείται στη μνήμη. Πρόκειται για τη λεγόμενη υπόθεση της “Οικειότητας” ή της “Συγγένειας” Gestalt (Gestalt familiarity hypothesis)», εξηγεί. Τι σημαίνει αυτό;

Φανταστείτε, για παράδειγμα, ότι επισκέπτεστε έναν χώρο όπου δεν έχετε ξαναπάει, αλλά παρ’ όλα αυτά τον νιώθετε οικείο. Αιτία μπορεί να είναι το γεγονός ότι η διάταξη των αντικειμένων μοιάζει με τη διάταξη σε μια διαφορετική σκηνή που έχετε βιώσει στο παρελθόν. Εάν δεν σας έρχεται στο μυαλό εκείνη η προηγούμενη κατάσταση, τότε μπορεί να μείνει ένα έντονο αίσθημα οικειότητας για την τρέχουσα.

iStock

Δοκιμές με εικονική πραγματικότητα

Για να εξετάσει τη συγκεκριμένη ιδέα, η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε την εικονική πραγματικότητα, ώστε να τοποθετήσει ανθρώπους μέσα σε διαφορετικές σκηνές. Ορισμένες μοιράζονταν την ίδια χωρική διάταξη, ενώ άλλες διέφεραν. Αποτέλεσμα; Οι επιστήμονες δεν έπεσαν έξω στις προβλέψεις τους. Το déjà vu ήταν πιθανότερο να συμβεί όταν οι συμμετέχοντες βρίσκονταν σε μια σκηνή που περιείχε την ίδια χωρική διάταξη στοιχείων με μια προηγούμενη που είδαν αλλά δεν θυμόντουσαν.

Η χωρική ομοιότητα, επομένως, μπορεί να είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στο déjà vu. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι είναι ο μοναδικός, γι’ αυτό και η έρευνα στον τομέα συνεχίζεται.