ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΠΙΟ ΣΥΧΝΗ ΣΤΟΥΣ ΑΘΛΗΤΕΣ;

Μετά την ανάρτηση του αθλητή του άλματος επί κοντώ, Εμμανουήλ Καραλή, και με τα περιστατικά ψυχικής υγείας στον κόσμο του αθλητισμού να πληθαίνουν, αναρωτιόμαστε αν οι αθλητές, λόγω των πιεστικών συνθηκών που υφίστανται, παθαίνουν πιο συχνά κατάθλιψη.

Αν και όλοι έχουμε βρεθεί κατά καιρούς υπό συνθήκες έντονης πίεσης (π.χ. έχει χρειαστεί να ζορίσουμε τον εαυτό μας για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα σε κάποιες εξετάσεις), έχουμε προσπαθήσει να δείχνουμε καλά, ενώ μέσα μας είμαστε κομμάτια, έχουμε νιώσει ότι δεν αντέχουμε το άγχος από μια ανατρεπτική κατάσταση στη ζωή μας, μάλλον θεωρούσαμε δεδομένη την ψυχική ανθεκτικότητα των αθλήτων.

«Για πρώτη φορά φέτος έζησα μια σοβαρή κρίση πανικού που με βύθισε στη συνέχεια στην κατάθλιψη και το άγχος για αρκετό καιρό. Πίεσα πολύ τον εαυτό μου να αντιστρέψω την κατάσταση, αλλά αυτό απλά έκανε τα πράγματα χειρότερα και δυστυχώς ο “κακός” Manolo πήρε το πάνω χέρι. Ζορίστηκα να συνεχίσω τη σεζόν και να προσπαθώ να είμαι θετικός και να απολαμβάνω κάθε αγώνα, αλλά ένιωσα σχεδόν χαμένος και χωρίς κίνητρα. Νιώθω κουρασμένος, εντελώς εξαντλημένος. Εδώ τελειώνει η σεζόν μου. Χρειάζομαι ξεκούραση, έχω ανάγκη να αφοσιωθώ για λίγο στην ψυχική υγεία μου. Έχω ανάγκη να κάνω ένα βήμα πίσω και να πάρω μια ανάσα για να ξαναβρώ το χαμόγελό μου». H πρόσφατη ανάρτηση του Έλληνα αθλητή του άλματος επί κοντώ, Εμμανουήλ Καραλή, από το Μόναχο, φέρνει ξανά στο προσκήνιο το τεράστιο θέμα της ψυχικής υγείας στον αθλητισμό.

Κατάθλιψη στους αθλητές: Μόδα είναι (θα περάσει);

Πριν από περίπου έναν χρόνο, η 24χρονη πρωταθλήτρια του τέννις, Naomi Osaka, γνωστοποίησε την απόφασή της να αποσυρθεί από το γαλλικό τουρνουά τένις Όπεν, επικαλούμενη λόγους ψυχικής υγείας. Ακολούθησε ένα κύμα ανάλογων «εξομολογήσεων» από διάφορους συναθλητές της σε εκείνη, που την έκαναν να σιγουρευτεί ότι «όλοι, είτε αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας είτε ξέρουν κάποιον που αντιμετωπίζει. Νομίζω ότι μπορούμε πια όλοι να συμφωνήσουμε ότι είμαστε άνθρωποι και ως άνθρωποι κυριευόμαστε από συναισθήματα», έγραφε στο περιοδικό Time.

iStock

Τα περιστατικά κατάθλιψης στον αθλητικό στίβο δεν είναι λίγα. Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα ψυχικών δυσκολιών που δεν είναι απαραίτητα νόσοι (όπως η κατάθλιψη): το άγχος των επιδόσεων, η μελαγχολία μετά από μια ήττα ή έναν σοβαρό τραυματισμό που βγάζει έναν αθλητή ή μια αθλήτρια εκτός συναγωνισμού, το burnout από την εξαντλητική προπόνηση και τις σχέσεις με προπονητές και συναθλητές... Οι αθλητές είναι άνθρωποι που ζουν σε πολύ πιεστικές συνθήκες καθόλη τη διάρκεια της καριέρας τους – και μάλιστα από πολύ μικρή ηλικία. Πώς είναι δυνατόν να τους έχουμε στο μυαλό μας ως ατρόμητους και πάντα λαμπερούς;

Οι αθλητές είναι σταρ χωρίς προβλήματα

Το θέμα της ψυχικής υγείας στον αθλητισμό δεν έχει λάβει αρκετή προσοχή στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, σύμφωνα με μια σχετική έρευνα του 2014. Πολλές φορές τα συμπτώματα που αντιμετωπίζουν οι αθλητές ερμηνεύονται λανθασμένα από τον κοινωνικό περίγυρο ως χαρακτηριστικά του πρωταθλητισμού. Έτσι λοιπόν, η απώλεια κιλών μπορεί να ερμηνεύεται ως τήρηση αυστηρής δίαιτας κι όχι ως συμπτώματα νευρικής ανορεξίας, η κούραση και η κοινωνική απόσυρση ως απομόνωση λόγω της ανάγκης συγκέντρωσης στον εαυτό για καλύτερη επίδοση ή ακόμη και υπεροψία ή σνομπισμός – έτσι δεν δίνεται η πρέπουσα σημασία.

Η αλήθεια είναι ότι έχουμε την τάση να εξιδανικεύουμε τους πρωταθλητές. Μοιάζει σα να έχουμε αποδεχτεί σιωπηρά ότι δεν δικαιούνται να βιώνουν τέτοιου είδους συναισθήματα, ότι τουλάχιστον σε μια νικηφόρα αθλητική πορεία, όλα είναι αγγελικά πλασμένα, πράγμα που φυσικά δεν ισχύει. 

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι αθλητές;

 «Ο αθλητισμός –και ειδικά ο πρωταθλητισμός– είναι δύσκολος, όχι επειδή ο αθλητής ακολουθεί ένα αυστηρό πρόγραμμα προπονήσεων, διατροφής και άλλων περιορισμών για να πετύχει τον στόχο σου, αλλά κυρίως επειδή έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά καταστάσεων που θεωρούνται πιεστικές για τον ψυχισμό. Όπως η νίκη και η ήττα, οι προσδοκίες του προπονητή και του κόσμου, το βάρος που προκύπτει από τις πιθανές χορηγίες... Το θέμα με τους αθλητές είναι ότι πρέπει να λειτουργούν ως υπεράνθρωποι, ενώ δεν είναι και το ξέρουμε όλοι ότι δεν είναι», μας λέει η Φρόσω Πατσού, Ph.D. ψυχολόγος, με ειδίκευση στην Αθλητική Ψυχολογία και επιστημονική συνεργάτιδα της εθνικής ομάδας στίβου, που υπήρξε και η ίδια αθλήτρια του στίβου.

iStock

Μια έρευνα του 2017 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Psychology πιστοποίησε ότι περίπου 1 στους 5 αθλητές πάσχουν από κατάθλιψη και το ποσοστό αυξάνεται καθώς πλησιάζει το τέλος της καριέρας τους. Μήπως λοιπόν οι αθλητές παθαίνουν πιο συχνά κατάθλιψη από τον υπόλοιπο πληθυσμό; Ή έστω είναι πιο πιθανό να την παρουσιάσουν λόγω των δυσκολιών που προαναφέρθηκαν; Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν επαρκή ερευνητικά δεδομένα που να υποστηρίζουν κάτι τέτοιο. Η ποσοτικοποίηση των περιστατικών κατάθλιψης στον χώρο του αθλητισμού παραμένει ακόμη πρόκληση για τους επιστήμονες.

Δείτε το επίσημο trailer του ντοκιμαντέρ «The Weight of Gold» (2020) σχετικά με την ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία στον χώρου του αθλητισμού.

Δεν είναι όλα τα περιστατικά καταθλιπτικά επεισόδια

Δεν είναι όμως όλα τα προβλήματα κατάθλιψη. Ούτε κάθε περιστατικό θλίψης συνιστά καταθλιπτικό επεισόδιο. Σύμφωνα με άλλη έρευνα της Fifpro, της Διεθνούς Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών, το 23% των ενεργών ποδοσφαιριστών αναφέρουν ότι πάσχουν από διαταραχές του ύπνου, ενώ το 9% αντιμετώπισε προβλήματα κατάθλιψης και το 7% άγχος. «Οι αθλητές αντιμετωπίζουν διάφορα περιστατικά θλίψης ή μελαγχολίας μετά από μια κακή επίδοση στους αγώνες ή αν εισπράττουν πίεση από τον τρόπο που δουλεύει μαζί τους ο προπονητής τους ή μετά από έναν τραυματισμό. Αυτά δεν είναι περιστατικά κατάθλιψης σε καμία περίπτωση. Και πρέπει να ξέρουμε ότι δεν κάνουν έναν αθλητή μη λειτουργικό. Οι αθλητές είναι λειτουργικοί βιώνοντας τέτοια μεμονωμένα περιστατικά».

»Αν όμως δεν αντιμετωπιστούν, μπορεί να οδηγήσουν σε δυσθυμία ή συσσωρευμένη μελαγχολία και να επηρεάσουν σημαντικά τις επιδόσεις τους ή ακόμη και την απόφασή τους να συνεχίσουν τον αθλητισμό. Δεδομένων αυτών των συνθηκών, θα λέγαμε ότι οι αθλητές είναι πιο επιβαρυμένοι. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οδηγούνται σε κατάθλιψη συχνότερα», εξηγεί η κ. Πατσού, τονίζοντας παράλληλα την ανάγκη υποστήριξης όλων των αθλητών στις ομοσπονδίες από ειδικό εξειδικευμένο στην αθλητική ψυχολογία.

Είναι πιο συχνή σήμερα η κατάθλιψη στους αθλητές;

Γιατί όμως τώρα ακούμε πιο συχνά τέτοια περιστατικά; «Νομίζω ότι πάντα υπήρχαν προβλήματα ψυχικής υγείας ή τουλάχιστον δεν μπορούμε να ξέρουμε ότι δεν υπήρχαν. Παλιότερα όμως δεν μπορούσαμε να μιλήσουμε γι' αυτά, ήταν πιο έντονο το στίγμα της ψυχικής υγείας. Πώς να μιλήσει για κάτι τέτοιο ένας άντρας αθλητής, ειδικά αν έκανε κάποιο ομαδικό άθλημα; Ίσως να κινδύνευε να μείνει εκτός ομάδας. Σίγουρα η εποχή με την υπερέκθεση και τα social media, όσο βοηθητική είναι (στο να βρεθούν χορηγοί, να γίνει γνωστός στο κοινό ένας αθλητής ή ακόμη και ένα άθλημα), άλλο τόσο επιβαρυντική είναι για την ψυχική υγεία», αναφέρει η κ. Πατσού.

Είναι θέμα αδύναμου χαρακτήρα;

Και για να βάλουμε τα πράγματα στη θέση τους, καθώς μερικές φορές λέγεται ότι η εκδήλωση τέτοιου είδους προβλημάτων είναι ένδειξη «αδύναμου χαρακτήρα»: «Η κατάθλιψη δεν είναι θέμα αδύναμου χαρακτήρα. Σίγουρα παίζει ρόλο η προσωπικότητά μας και οι καταστάσεις στις οποίες έχουμε εκτεθεί από την παιδική μας ηλικία, αλλά αυτό δεν υποδεικνύει κάποιου είδους αδυναμία».

»Ίσα ίσα πιο δυνατός είναι εκείνος που αναγνωρίζει ότι δεν νιώθει καλά, ότι αυτό είναι κάτι ανθρώπινο και φυσιολογικό και ζητάει βοήθεια, από εκείνον που προσπαθεί να κρύψει τα συναισθήματά του, θεωρώντας ότι είναι δυνατός. Μάλιστα, ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστεί ένα τέτοιο περιστατικό είναι να μιλήσει ο αθλητής, να το διαχειριστεί και να επιστρέψει στην καριέρα του», τονίζει η ειδικός.