ΓΙΑΤΙ ΤΟ «ΔΟΥΛΕΨΕ ΣΚΛΗΡΑ ΚΑΙ ΘΑ ΠΕΤΥΧΕΙΣ» ΔΕΝ ΙΣΧΥΕΙ

Μπορεί αρκετοί γονείς να υποστηρίζουν ότι ο δρόμος για την επίτευξη ενός στόχου είναι στρωμένος με σκληρή δουλειά και ιδρώτα, αλλά μήπως στέλνουν λάθος μηνύματα στα παιδιά τους;

«Δούλεψε σκληρά και θα πετύχεις». Σε έναν κόσμο που τον χαρακτηρίζει η συστημική ανισότητα, η σκληρή δουλειά μπορεί να μην είναι αρκετή για να πετύχουμε τους στόχους μας. Έρευνα από το Harvard Business School δείχνει πως μια ειλικρινής κουβέντα για τα όσα ισχύουν εκεί έξω και τα εμπόδια που θέτει η ίδια η κοινωνία μπορεί να ενδυναμώσει τα παιδιά.

Η επίκουρη καθηγήτρια Ashley Whillans, που συμμετείχε στην έρευνα, αναφέρει ξεκάθαρα ότι τα μαθήματα που δίνουμε στα παιδιά μπορεί να επηρεάσουν τις πεποιθήσεις τους για τους άλλους ανθρώπους. Αν, δηλαδή, τους έχουμε μάθει ότι η σκληρή δουλειά οδηγεί στην επιτυχία, τότε μπορεί να υποθέσουν ότι άνθρωποι που έχουν λιγότερα από εμάς απλά δεν προσπάθησαν αρκετά. Έτσι, όμως, παραβλέπουμε τα εμπόδια που θέτουν οι θεσμοί και τα συστήματα.

Μέσα από μια σειρά πειραμάτων, η Whillans μαζί με τις Antonya Gonzalez, επίκουρη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Western Washington University, και Lucia Macchia, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Harvard Kennedy School of Public Policy, εξέτασαν πώς το βάρος που δίνουμε στη δύναμη της θέλησης, το θάρρος και την αναπτυσσόμενη αντίληψη (growth mindset) και η αντίληψη ότι η ευφυΐα καλλιεργείται μπορεί να επηρεάσει τα παιδιά. «Μπορεί να δίνεται έμφαση στην προσπάθεια και στον έλεγχο που τα παιδιά μπορούν να έχουν στη διαδικασία μάθησης και στην καλλιέργεια των ικανοτήτων τους, αλλά δεν είναι εύκολο για όλους να ξεπεράσουν ορισμένες προκλήσεις», τονίζει η Gonzalez.

Είναι η επιτυχία θέμα τύχης;

Γιατί ένας άνθρωπος, όμως, είναι πιο επιτυχημένος από έναν άλλο; Για να απαντήσουν στο ερώτημα και στην επίδραση των μηνυμάτων περί προσπάθειας και επιτυχίας, οι ερευνήτριες έλαβαν υπόψη τρεις πιθανές εξηγήσεις:

1. Ο λόγος μπορεί να είναι περιστασιακός, να σχετίζεται π.χ. με το πού μεγάλωσε, την οικογένειά του, τις ευκαιρίες εκπαίδευσης που είχε. Με άλλα λόγια, μπορεί να είναι θέμα τύχης.
2. Ο λόγος μπορεί να είναι ατομικός, αλλά να σχετίζεται με παράγοντες που δεν μπορεί κανείς να ελέγξει, όπως το αν κατέχει αθλητικές δεξιότητες. Στην περίπτωση αυτή, μιλάμε για ικανότητα.
3. Ο λόγος μπορεί να είναι και πάλι ατομικός, αλλά να σχετίζεται με παράγοντες που ελέγχονται, όπως η σκληρή δουλειά και η επιμονή, οπότε μιλάμε για προσπάθεια.

Unsplash Carolyn Christine

3 πειράματα αποκαλύπτουν την απάντηση

Οι ερευνήτριες, αφού παρουσίασαν μια φανταστική ιστορία με δύο εξωγήινα είδη, που διέφεραν ως προς τον πλούτο, το μορφωτικό επίπεδο, το εργασιακό κύρος ή την ιεραρχία, ζήτησαν από γονείς να φανταστούν πώς θα εξηγούσαν στα παιδιά τους μια διαφορά στα επιτεύγματα των δύο ειδών, αποδίδοντάς τη στην τύχη, την ικανότητα ή την προσπάθεια. Περίπου το 41% των γονιών επέλεξαν να αποδώσουν τα χαμηλότερα επίπεδα επιτυχίας στην έλλειψη προσπάθειας, σε σύγκριση με το 34% που τα απέδωσε στην τύχη.

Στο δεύτερο πείραμα, οι ερευνητές ζήτησαν από γονείς και παιδιά να συμπληρώσουν ξεχωριστά ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την παραπάνω ιστορία. Διαπίστωσαν ότι το 60% των παιδιών απέδωσε την άνιση κατάσταση των εξωγήινων στην έλλειψη προσπάθειας, σε σύγκριση με το 21% που επέλεξε την τύχη.

Στο τέλος, οι ερευνητές έδωσαν στα παιδιά ένα νόμισμα και τους ζήτησαν να το δώσουν είτε σε έναν εξωγήινο που ήδη είχε χρήματα είτε σε έναν που δεν είχε, αφού δόθηκαν διαφορετικές εξηγήσεις για την ύπαρξη της ανισότητας αυτής (αποδίδοντάς την και πάλι στην τύχη, την ικανότητα ή την προσπάθεια). Στις περιπτώσεις που οι εξωγήινοι είχαν χρήματα λόγω προσπάθειας ή ικανότητας, μόλις το ⅓ τρίτο των παιδιών επέλεξαν να διορθώσουν την ανισότητα. Όταν, όμως, η ανισότητα οφειλόταν στην τύχη, το 75% των παιδιών επέλεξαν να μην τη διαιωνίσουν.

iStock

Ο αντίκτυπος των λόγων μας

Από τα παραπάνω πειράματα, οι ειδικοί συμπεραίνουν ότι αυτό που λένε οι γονείς στα παιδιά τους έχει πραγματικά αντίκτυπο στις πεποιθήσεις των τελευταίων. Επίσης, οι γονείς είναι πιο πιθανό να αποδώσουν την επιτυχία στην προσπάθεια και τα παιδιά τους είναι πιο πιθανό να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. «Θέλουμε τα παιδιά μας να πιστέψουν ότι δουλεύοντας σκληρά, θα προοδεύσουν, αλλά ο κόσμος δεν λειτουργεί πάντα έτσι. Η επιτυχία συχνά καθορίζεται εν μέρει από ανεξέλεγκτους παράγοντες», αναφέρουν οι ερευνήτριες.

Επιπλέον, «η πεποίθηση ότι η προσπάθεια είναι το κλειδί της επιτυχίας θα μπορούσε να επηρεάσει τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τους εργαζόμενους, ιδιαίτερα σε χαμηλόμισθες θέσεις, θεωρώντας ότι δεν αξίζουν καλύτερη αμοιβή ή συνθήκες εργασίας», προειδοποιεί η Whillans.

Τα ευρήματα οφείλουν να μας προβληματίσουν, καθώς συστημικά ζητήματα καθιστούν την επιτυχία λιγότερο πιθανή για άτομα με συγκεκριμένο υπόβαθρο ή εκείνους που γεννιούνται με λιγότερο πλούτο ή προνόμια.