ΜΑΤΙΑ, ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΟΚΙΜΟ ΖΩΗΣ: ΕΝΑΣ ΑΠΡΟΣΜΕΝΟΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ

Νόμιζες πως τα μάτια είναι μόνο για να βλέπουμε; Ίσως όχι! Εργαστηριακές μελέτες –προς το παρόν σε μύγες– αποκαλύπτουν ότι μπορεί να επηρεάζουν το πόσα χρόνια θα ζήσουμε, ενώ η διατροφή παίζει τον ρόλο της και σε αυτή τη σχέση.

Υπάρχουν μελέτες που έχουν δείξει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των οφθαλμικών διαταραχών και της κακής υγείας στους ανθρώπους. Η τελευταία δημοσιεύτηκε το 2021. Σε αυτήν, μεταξύ άλλων αναφέρεται πως πάνω από μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως είναι τυφλοί ή έχουν προβλήματα μακρινής όρασης. Η τύφλωση και η διαταραχή της όρασης είναι πιο συχνές μεταξύ των ενηλίκων ηλικίας 50 ετών και άνω, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεγαλύτερο του 80% των ατόμων με απώλεια όρασης.

«Καθώς οι πληθυσμοί συνεχίζουν να γερνούν, ο επιπολασμός της διαταραχής όρασης και της τύφλωσης προβλέπεται να υπερδιπλασιαστεί τα επόμενα 30 χρόνια», αναφέρουν τα ευρήματά της. «Οι επιπτώσεις της διαταραχής όρασης και της τύφλωσης είναι ευρείες, συμπεριλαμβανομένου αυξημένου κινδύνου πτώσεων, γνωστικής εξασθένησης και άνοιας, κατάθλιψης, αναπηρίας και απώλειας της ανεξαρτησίας. Ορισμένες μελέτες έχουν αναφέρει ότι η διαταραχή της όρασης και η τύφλωση σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας».

Η όραση «βλέπει» το μέλλον μας

Η πιο πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στις αρχές Ιουνίου 2022, είναι η πρώτη που συνδέει τον κιρκάδιο ρυθμό (βλ. βιολογικό ρολόι), τη διατροφή και το προσδόκιμο ζωής με την υγεία των ματιών μας. Η έρευνα έγινε σε δροσόφιλα (μύγες) και αποκάλυψε πως διεργασίες στο μάτι της μύγας που φαίνεται να οδηγούν τη διαδικασία γήρανσης.

«Η μελέτη μας υποστηρίζει ότι πρόκειται για κάτι περισσότερο από συσχετισμό: η δυσλειτουργία του ματιού μπορεί πραγματικά να προκαλέσει προβλήματα σε άλλους ιστούς», δήλωσε ο Pankaj Kapahi, ανώτερος συγγραφέας και καθηγητής του Ινστιτούτου Buck, PhD,.

Σημείωση: Το Iνστιτούτο Buck είναι πρωτοπόρο στην έρευνα για τη γήρανση. Πρόκειται για το πρώτο ίδρυμα βιοϊατρικής έρευνας του πλανήτη που αφιερώθηκε αποκλειστικά στη μελέτη της βιολογίας της γήρανσης. Υπάρχει 20 χρόνια και ό,τι κάνει περιστρέφεται «γύρω από τη δέσμευση μας να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να ζήσουν καλύτερα και περισσότερο».

Unsplash Julia Mihailov

Το εργαστήριο του Dr. Kapahi έχει δείξει εδώ και χρόνια ότι η νηστεία και ο θερμιδικός περιορισμός μπορούν να βελτιώσουν πολλές λειτουργίες στο σώμα. «Τώρα δείχνουμε ότι όχι μόνο βελτιώνει την όραση η νηστεία, αλλά το μάτι παίζει ουσιαστικά ρόλο στον καθορισμό της διάρκειας ζωής».

Ο επικεφαλής συγγραφέας, Brian Hodge, PhD, ο οποίος έκανε τις μεταδιδακτορικές του σπουδές στο εργαστήριο του Dr. Kapahi, πρόσθεσε ότι «η διαπίστωση ότι το ίδιο το μάτι μπορεί να ρυθμίσει άμεσα τη διάρκεια ζωής, τουλάχιστον στη μύγα των φρούτων, ήταν μια έκπληξη για εμάς».

Η διατροφή περνάει από τα... μάτια

Κατά τους επιστήμονες, η εξήγηση για αυτή τη σύνδεση βρίσκεται στο κιρκάδιο «ρολόι» ή αλλιώς τον μοριακό μηχανισμό που υπάρχει σε κάθε κύτταρο κάθε οργανισμού και έχει εξελιχθεί για να προσαρμόζεται στις προκλήσεις της καθημερινότητας (π.χ. αλλαγές στο φως και τη θερμοκρασία που προκαλούνται από την ανατολή και τη δύση του ηλίου). Οι κιρκάδιοι ρυθμοί επηρεάζουν πολύπλοκες συμπεριφορές στα ζώα, από αλληλεπιδράσεις αρπακτικών-θηραμάτων και κύκλους ύπνου-αφύπνισης, έως τη λεπτή χρονική ρύθμιση των μοριακών λειτουργιών της μεταγραφής γονιδίων και της μετάφρασης πρωτεϊνών.

Το 2016, το εργαστήριο του Dr. Kapahi δημοσίευσε μελέτη στο Cell Betabolism που δείχνει ότι οι μύγες των φρούτων, σε περιορισμένη δίαιτα, είχαν σημαντικές αλλαγές στους κιρκάδιους ρυθμούς και παράταση στη διάρκεια ζωής.

Unsplash Jony Αriadi

Όταν έγινε μέλος του εργαστηρίου, ο Dr. Hodge θέλησε να κάνει περαιτέρω μελέτη, ώστε να κατανοήσει ποιες διαδικασίες από αυτές που ενισχύουν τις κιρκαδικές λειτουργίες επηρεάστηκαν από την αλλαγή της δίαιτας και εάν απαιτούνταν κιρκαδικές διαδικασίες για τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής που παρατηρείται με διατροφικούς περιορισμούς.

«Η μύγα έχει τόσο μικρή διάρκεια ζωής, που την καθιστά ένα πραγματικά όμορφο μοντέλο που μας επιτρέπει να ελέγχουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα», εξήγησε ο Dr. Hodge, η μελέτη του οποίου άρχισε με μια ευρεία έρευνα για να δει ποια γονίδια ταλαντώνονται με κιρκαδικό τρόπο. Σύγκρινε όσα συνέβαιναν σε μύγες που ακολουθούσαν διατροφή χωρίς περιορισμούς, με εκείνες που τρέφονταν μόνο με το 10% της πρωτεΐνης.

Ο επιστήμονας παρατήρησε ότι πολλά γονίδια ανταποκρίνονταν στη δίαιτα. Επίσης, παρουσίαζαν σκαμπανεβάσματα σε διαφορετικά χρονικά σημεία (ή «ρυθμικά»). Ακολούθως, ανακάλυψε ότι τα ρυθμικά γονίδια που ενεργοποιούνταν περισσότερο με διατροφικούς περιορισμούς φαινόταν να προέρχονται από το μάτι. Συγκεκριμένα από φωτοϋποδοχείς, δηλαδή τους εξειδικευμένους νευρώνες στον αμφιβληστροειδή του ματιού που ανταποκρίνονται στο φως.

Τα μάτια δεν τα έχουμε μόνο για να βλέπουμε

Το εύρημα οδήγησε σε σειρά πειραμάτων που σχεδιάστηκαν για να κατανοήσουν πώς η λειτουργία των ματιών ταιριάζει στο αφήγημα ότι ο διατροφικός περιορισμός μπορεί να παρατείνει τη διάρκεια ζωής. Το επόμενο βήμα αφορούσε βιοπληροφορική που θα απαντούσε στο ερώτημα: Επηρεάζουν τη διάρκεια ζωής τα ρυθμικά γονίδια του ματιού που ανταποκρίνονται στους διατροφικούς περιορισμούς ή όχι; Η απάντηση ήταν πως επηρεάζουν.

«Πάντα σκεφτόμαστε το μάτι ως κάτι που μας εξυπηρετεί για την όραση. Δεν το σκεφτόμαστε ως κάτι που πρέπει να προστατεύεται, προκειμένου να προστατεύεται ολόκληρος ο οργανισμός», εξήγησε ο Dr. Kapahi. Πρόσθεσε ότι, δεδομένου πως τα μάτια είναι εκτεθειμένα στον έξω κόσμο, οι ανοσοποιητικές άμυνες είναι εξαιρετικά ενεργές. Γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή. Όταν αυτή υπάρχει για μεγάλες χρονικές περιόδους, μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει ποικιλία κοινών χρόνιων παθήσεων.

Επιπλέον, το φως από μόνο του μπορεί να προκαλέσει εκφυλισμό των φωτοϋποδοχέων, κάτι που μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή.

«Το να κοιτάμε τις οθόνες των υπολογιστών και των τηλεφώνων, και η έκθεση στη φωτορύπανση τη νύχτα είναι συνθήκες πολύ ανησυχητικές για τα κιρκαδικά ρολόγια. Είναι συνήθειες που βλάπτουν την προστασία των ματιών και μπορεί να έχει συνέπειες και σε άλλες λειτουργίες, πέραν της όρασης. Μπορούν να βλάψουν το υπόλοιπο σώμα και τον εγκέφαλο».

Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν κατανοητά, σχετικά με τον ρόλο που παίζουν τα μάτια στη συνολική υγεία και τη διάρκεια ζωής ενός οργανισμού. Όπως το πώς ρυθμίζουν τη διάρκεια ζωής και φυσικά, αν το αποτέλεσμα που διαπιστώθηκε στις μύγες ισχύει και σε άλλους οργανισμούς.

Σε ό,τι αφορά τα θηλαστικά –άρα και τον άνθρωπο– το μεγάλο ερώτημα είναι αν ισχύει για τους ανθρώπους πως οι φωτοϋποδοχείς επηρεάζουν τη μακροζωία.

Σε πρώτη φάση, ο Dr. Hodge εκτίμησε πως «πιθανώς όχι όσο τις μύγες των φρούτων», στις οποίες η πλειοψηφία όσων κάνουν εξαρτάται από το μάτι. Επειδή, όμως, οι φωτοϋποδοχείς είναι εξειδικευμένοι νευρώνες, «θα υποστήριζα πως ο ισχυρότερος σύνδεσμος (με τους ανθρώπους) είναι ο ρόλος που παίζει η κιρκαδική λειτουργία στους νευρώνες γενικά και ειδικότερα με διατροφικούς περιορισμούς – μαζί με το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διατηρηθεί η νευρωνική λειτουργία κατά τη διάρκεια της γήρανσης».

Ο Dr. Hodge διευκρίνισε ότι μόλις οι ερευνητές κατανοήσουν πώς «δουλεύουν» αυτές οι διαδικασίες, θα μπορούν να αρχίσουν να μελετούν πώς το μοριακό ρολόι μπορεί να επιβραδύνει τη γήρανση. Έως τότε, «οι άνθρωποι μπορούμε να διατηρήσουμε την όρασή μας, ενεργοποιώντας τα ρολόγια μέσα στα μάτια. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω της διατροφής, φαρμάκων ή αλλαγής στον τρόπο ζωής. Έχουμε μπροστά μας πολύ ενδιαφέρουσες έρευνες».