3 ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΕΝΑΣΤΡΗ ΝΥΧΤΑ» ΤΟΥ ΒΑΝ ΓΚΟΓΚ

Η «Έναστρη Νύχτα» του Βίνσεντ Βαν Γκογκ έχει αιχμαλωτίσει το κοινό για πάνω από έναν αιώνα. Γνωρίζετε, όμως, όλα της τα μυστικά;

Στον 5ο όροφο του MOMA, του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στη Νέα Υόρκη, εκτίθεται ο διάσημος πίνακας του Βίνσεντ Βαν Γκογκ (Vincent van Gogh), η «Έναστρη Νύχτα». Όταν πριν χρόνια επισκέφτηκα το μουσείο, πέρασα σε αυτό τόσες ώρες, που κατέληξα να χάσω την παρέλαση στην 5η Λεωφόρο για την Ελληνική Ημέρα Ανεξαρτησίας. Έχοντας στο μυαλό όσα είχα διαβάσει στα μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης που κάναμε στο πανεπιστήμιο, δεν είχα σκοπό να αφήσω την ευκαιρία να πάει χαμένη.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για έναν από τους διασημότερους πίνακες στον κόσμο, που μπορεί πλέον να βρει κανείς ακόμα και σε τσάντες, κάδρα και ρούχα, υπάρχουν μερικά πράγματα που ίσως δεν γνωρίζουμε και αφορούν κυρίως τις συνθήκες γύρω από τη δημιουργία του.

Καταρχάς, ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε την «Έναστρη Νύχτα» τον Ιούνιο του 1889, στο άσυλο Saint-Paul στο Saint-Rémy, όπου είχε εισαχθεί οικειοθελώς μετά από ένα μανιακό επεισόδιο, κατά το οποίο ακρωτηρίασε το αυτί του. Στο ίδιο μέρος ζωγράφισε και τις «Ίριδες». Αν και τα σενάρια γύρω από το συγκεκριμένο αριστούργημα είναι πολλά, πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας από τις πιο παραγωγικές περιόδους της καριέρας του.

Unsplash Stale Grut

Αποτέλεσμα πρωινής εργασίας

Πολλοί πιστεύουν ότι ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε το έργο κοιτώντας το βράδυ έξω από το παράθυρο του δωματίου του στο άσυλο. Πρόκειται για μια συνηθισμένη παρανόηση. Στην πραγματικότητα, ο καλλιτέχνης είχε ένα ξεχωριστό στούντιο ζωγραφικής στο Saint-Paul-de-Mausole, όπου εργαζόταν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μάλιστα, ο χώρος αυτός δεν είχε παράθυρα. Έκανε, ωστόσο, σκίτσα, κοιτώντας έξω από το παράθυρο της κρεβατοκάμαράς του, γι’ αυτό στην «Έναστρη Νύχτα» βλέπουμε τους χαμηλούς λόφους των βουνών Alpilles.

Η σκηνή που αποτυπώνει είναι μια σύνθεση πραγματικών και φανταστικών χαρακτηριστικών. Ορισμένες λεπτομέρειες είναι ιστορικά ακριβείς, όπως η φωτεινή σφαίρα στο κέντρο και αριστερά, που έχει αναγνωριστεί από τους αστρονόμους ως ο πλανήτης Αφροδίτη, ο οποίος θα ήταν ιδιαίτερα φωτεινός το καλοκαίρι του 1889. Αστερισμοί, επίσης, όπως της Κασσιόπης και του Πήγασου ήταν τοποθετημένοι σωστά. Από την άλλη, η απεικόνιση του χωριού και η φάση της ημισελήνου ήταν αποτέλεσμα του δημιουργικού μυαλού του καλλιτέχνη.

ALAMY/ VISUALHELLASGR

Οπτική ψευδαίσθηση

Μπορεί ο Βαν Γκογκ να απεικονίζεται συχνά ως ένας μοναχικός καλλιτέχνης, αλλά κάθε άλλο παρά αποκομμένος ήταν από τις συζητήσεις για τις εξελίξεις στις τέχνες. Στις επιστολές του προς τους φίλους του Paul Gauguin και Émile Bernard μιλά για τις τελευταίες θεωρίες χρωμάτων, ανάμεσα σε αυτές είναι και οι αρχές των χρωματικών αντιθέσεων.

Για τον Βαν Γκογκ, το χρώμα ήταν ένα όχημα έκφρασης συναισθημάτων. Η ένταση του φωτός στα χρώματα δίνει στην «Έναστρη Νύχτα» τη μοναδική της λάμψη. Οι αντιθέσεις δημιουργούν ένα οπτικό εφέ, στο οποίο ο εγκέφαλος βιώνει δύο ταυτόχρονες και ανταγωνιστικές αισθητηριακές παρορμήσεις. Ένα μέρος του εγκεφάλου εστιάζει στο φως και την κίνηση, ενώ ένα άλλο αντιλαμβάνεται κάθε χρώμα της αντίθεσης. Οι πινελιές του Βαν Γκογκ δημιουργούν την περίεργη αίσθηση του πίνακα, που μας φαίνεται ότι κάτι τρεμοπαίζει.

ALAMY/VISUALHELLAS.GR

Η ιαπωνική τέχνη ως έμπνευση

Πολλοί ιστορικοί τέχνης πιστεύουν ότι ο Βαν Γκογκ εμπνεύστηκε την «Έναστρη Νύχτα» από το έργο του ιάπωνα καλλιτέχνη Katsushika Hokusai, The Great Wave Off Kanagawa (Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάβα). Οι ομοιότητες μεταξύ των παλιρροϊκών κυμάτων και των στροβιλισμών στον ουρανό είναι εύκολο να εντοπιστούν. Ο Βαν Γκογκ, μάλιστα, έγραψε με μια αίσθηση δέους στον αδερφό του Theo για το συγκεκριμένο έργο, «Αυτά τα κύματα είναι νύχια, η βάρκα έχει πιαστεί μέσα τους, μπορείς να το νιώσεις». Αν και ο Δανός καλλιτέχνης δεν είχε μαζί του κάποιο αντίγραφο του έργου, ο ιστορικός Μάρτιν Μπέιλι πιστεύει ότι ήταν χαραγμένο στη μνήμη του.