ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΣ: «Ο ΒΥΘΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΥΝΟΡΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ»

Ο δύτης και φωτογράφος Στέφανος Κόντος μιλά για τη μαγεία του βυθού, την εικαστική αποτύπωσή του και τον σκοπό της δουλειά του.

Τον είδα πρώτη φορά στο φετινό TEDxΑthens. Πάνω στο κόκκινο χαλί και με φόντο εντυπωσιακές φωτογραφίες του, ο Στέφανος Κόντος μίλησε για την τεχνική της «μιας ανάσας», δηλαδή της κατάδυσης χωρίς τη χρήση αναπνευστικού εξοπλισμού («single breath»), και την ομάδα του «On a single Breath». Η δουλειά τους παντρεύει την ελεύθερη κατάδυση με τον πολιτισμό, αναδεικνύοντας την ομορφιά και την αξία του ελληνικού βυθού.

Το 2018, μας χάρισε την «The Underwater Gallery», την πρώτη έκθεση φωτογραφίας στον κόσμο σε ένα υποβρύχιο σπήλαιο στην Αμοργό. Η τοποθέτηση των έργων έγινε με ελεύθερη κατάδυση, ενώ ο μόνος τρόπος για να την απολαύσει κάποιος ήταν είτε με ελεύθερη είτε με αυτόνομη κατάδυση (με αναπνευστικό εξοπλισμό).

Σήμερα, εκτός των άλλων, συγκεντρώνει φωτογραφίες από σύγχρονα και αρχαία ναυάγια που βρίσκονται στα ελληνικά νερά, με σκοπό να δημιουργηθεί μια σχετική έκθεση, ενώ συνεργάζεται με την εφορεία εναλίων αρχαιοτήτων και είναι μέλος του Ινστιτούτου «Κορσεαί», που δημιουργήθηκε τον χειμώνα 2016/2017 από τη διευθύνουσα ομάδα της ενάλιας αρχαιολογικής έρευνας Φούρνων σε σύμπραξη με εκπροσώπους του Δήμου Φούρνων.

Ο Στέφανος Κόντος.

Λίγο πριν ο Στέφανος Κόντος ανέβει στη σκηνή, είχα προλάβει να συνομιλήσω μαζί του και να αντιληφθώ πώς ο βυθός είναι το δεύτερό του σπίτι.

Η ελεύθερη κατάδυση με εικαστική ματιά

Πώς χαρακτηρίζει ο ίδιος τον εαυτό του; Δύτη, φωτογράφο ή κινηματογραφιστή; Εξερευνητή ή καλλιτέχνη; «Στην πραγματικότητα το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου. Έκανα καταδύσεις και η φωτογραφία και το βίντεο προέκυψαν σαν μια προσπάθεια να μεταφέρω στην επιφάνεια αυτά που έβλεπα στον βυθό. Είναι ο δικός μου τρόπος να αφηγηθώ τι νιώθω εκεί κάτω. Η φωτογραφία μου δίνει τη δυνατότητα να εκφράσω συναισθήματα, επιτρέποντας ταυτόχρονα στον θεατή να πάει εκεί που θέλει αυτός. Η φωτογραφία σε αφήνει να ταξιδέψεις. Το βίντεο, από την άλλη, είναι ένα μέσο πιο “κλειστό”, παρουσιάζει μια δουλειά πιο ολοκληρωμένη και σε πάει εκεί που θέλει αυτό».

Καταλαβαίνω από την κουβέντα μας ότι υπάρχουν δύο στόχοι που προσπαθεί να εκπληρώσει μέσα από τη δουλειά του. Ο ένας είναι καλλιτεχνικός. Θέλει να προσδώσει στην υποβρύχια φωτογράφιση μία πιο εικαστική ματιά.

Άποψη από την πρώτη υποβρύχια έκθεση φωτογραφίας στον κόσμο, The Underwater Gallery, με θέμα τον ελληνικό βυθό, που φιλοξενήθηκε στην Αμοργό από τις 19 έως και τις 22 Σεπτεμβρίου 2018.

«Ο τρόπος με τον οποίο εκφράζομαι εικαστικά είναι πολλές φορές αφηρημένος και συμβολικός. Χωρίς να το έχω επιδιώξει, με κατέταξαν ως καλλιτέχνη στο κίνημα του μαγικού ρεαλισμού. Αυτό που ενδιαφέρει εμένα, ωστόσο, είναι να φτιάξω περιεχόμενο το οποίο είναι μέσα από τη θάλασσα, αλλά ξεφεύγει και από τα όριά της, να παρουσιάσω μία εικαστική δουλειά που ο καθένας μπορεί να προσλάβει όπως θέλει».

Στον βυθό της Μακρονήσου, Ιούνιος 2021.

Υπάρχει, λοιπόν, κάποια φωτογραφία ή κάποια βουτιά που ο ίδιος να ξεχωρίζει; «Έχω κάνει χιλιάδες βουτιές. Σε μία μέρα μπορεί να βουτήξω περισσότερες από 50 φορές, να μπω σε ναυάγια, σε σπήλαια. Μου είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μία φωτογραφία ή μία βουτιά. Κάθε βουτιά είναι μια ξεχωριστή περιπέτεια και κάθε κατάδυση είναι μοναδική. Σαν κατηγορία, ωστόσο, τα ναυάγια και τα σπήλαια έχουν μία ιδιαίτερη δυναμική. Το ναυάγιο είναι σαν μία χρονομηχανή. Σε ταξιδεύει, σε πάει σε μία ιστορία, σε συνδέει με ένα γεγονός. Στο σπήλαιο νιώθεις ότι συνδέεσαι με τη μήτρα της Γης».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ, ΓΙΑΤΙ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΜΑΣ.

Η επαφή μας με τον βυθό

Ο δεύτερος στόχος που θέλει να εκπληρώσει συνδυάζοντας την ελεύθερη κατάδυση με τη φωτογραφία αφορά το θαλάσσιο περιβάλλον και την προστασία του. «Από πλευράς περιβάλλοντος, κινούμαι σε δύο άξονες. Από τη μία, έχω συνεργαστεί με το National Geographic στο πλαίσιο εκστρατείας για την προστασία των θαλασσών από το πλαστικό και έχω συμμετάσχει σε δράσεις ενημέρωσης γύρω από τη μόλυνση που εμείς οι άνθρωποι προκαλούμε. Από την άλλη, παρουσιάζοντας την ομορφιά, την ιδιαιτερότητα, την αξία του υποθαλάσσιου οικοσυστήματος, καλλιεργείται η ανάγκη προστασίας του. Πολλοί δεν γνωρίζουν τον υποβρύχιο κόσμο μας, γι’ αυτό δεν κινητοποιούνται. Όταν, όμως, τους τον παρουσιάσεις, τους προσφέρεις κίνητρο να τον προστατέψουν».

Αναμενόμενο να τον στεναχωρεί η «κακή» σχέση που έχουμε οι Έλληνες με το θαλάσσιο περιβάλλον. «Κοντά στις πόλεις υπάρχει μεγάλη μόλυνση και στην ουσία έχουμε… σκοτώσει τον βυθό. Πέρα, όμως, από αυτό, υπάρχει και το ζήτημα της υπεραλίευσης, καθώς και των παράνομων μεθόδων αλίευσης. Υπάρχουν, για παράδειγμα, ακόμα άνθρωποι που ψαρεύουν με δυναμίτη. Αυτό σε μία χώρα πολιτισμένη θα ήταν αδιανόητο. Είναι σαν να θες να μαζέψεις ένα καφάσι πορτοκάλια και να καταστρέφεις ολόκληρη την πορτοκαλιά».

Ίσως η μικρή ή μεγάλη αδιαφορία μας για τον βυθό και τη ζωή που φιλοξενεί να οφείλεται στην περιορισμένη γνώση που έχουμε για αυτόν. «Ακούγεται λίγο τετριμμένο, αλλά γνωρίζουμε περισσότερα για την επιφάνεια της Σελήνης από ό,τι για τους βυθούς μας. Ο βυθός παραμένει στο μεγαλύτερο ποσοστό ανεξερεύνητος. Η μαγεία του αγνώστου έχει πλέον χαθεί στην ξηρά, κάτι που δεν ισχύει κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Εκεί δεν υπάρχει GPS, δεν υπάρχει κινητό, δεν σε “βλέπει” δορυφόρος, δεν σε ακούει κανείς. Εκεί είσαι ελεύθερος. Ο βυθός είναι το τελευταίο σύνορο ελευθερίας στον πλανήτη».

Θαλάσσια χελώνα μέσα σε κοπάδι ψαριών στο Οίτυλο.

Και ο λόγος που δεν είμαστε εξοικειωμένοι με αυτόν; Γιατί απαιτούνται πολλές προϋποθέσεις για να μπορέσουμε να τον εξερευνήσουμε. Πρόκειται για μια δραστηριότητα δύσκολη, επικίνδυνη και ακριβή, που απαιτεί χρόνο. Μέχρι πρότινος δεν υπήρχε καν η κατάλληλη τεχνολογία. «Φυσικά μιλάμε για τα πιο ρηχά στρώματα, γιατί όσον αφορά τα βαθύτερα, εκεί οι προκλήσεις είναι αντίστοιχης δυσκολίας με αυτές της εξερεύνησης του διαστήματος».

Ένας επικίνδυνος κόσμος;

Πολλοί έχουμε συνδέσει τον βυθό με το σκοτάδι, τον κίνδυνο και τον φόβο που προκαλεί ο άγνωστος αυτός κόσμος. «Η ελεύθερη κατάδυση είναι μία δραστηριότητα με δυσκολίες, προκλήσεις και κινδύνους, γι’ αυτό απαιτείται η κατάλληλη προετοιμασία. Ο βυθός μπορεί να γίνει επικίνδυνος εάν δε γνωρίζουμε τι κάνουμε και εάν υπερεκτιμήσουμε τις δυνατότητές μας. Πρέπει, λοιπόν, να έχουμε δουλέψει αρκετά, ώστε να φτάσουμε στο σημείο να μην πανικοβαλλόμαστε. Δεν είναι, επομένως, μια δραστηριότητα που κάποιος κάνει ευκαιριακά.

Ο Στέφανος Κόντος.

Χρειάζεται καλή φυσική κατάσταση, για να μπορέσεις να καταδυθείς και να αναδυθείς χωρίς την χρήση αναπνευστικών συσκευών. Για εμένα, που κάνω πολλές κινήσεις, μπαίνω σε σπήλαια, μεταφέρω κάμερες και καταναλώνω περισσότερο οξυγόνο, η δραστηριότητα αυτή είναι απαιτητική. Προπονούμαι τόσο στην ξηρά όσο και σε πισίνα, κάνοντας άπνοια, ώστε να συνηθίζει ο οργανισμός μου και να αποκτήσει αντοχή στο διοξείδιο του άνθρακα και σε συνθήκες άπνοιας και υποξίας.

»Η ελεύθερη κατάδυση, όμως, πέρα από άσκηση αθλητικών ικανοτήτων, είναι και άσκηση ψυχικής δύναμης, γιατί ερχόμαστε αντιμέτωποι με φόβους μας. Μάλιστα, όσο βαθύτερα πάμε τόσο ενισχύονται τα συναισθήματά μας. Το ίδιο συμβαίνει και κατά την εμπειρία της νυχτερινής κατάδυσης. Ο δύτης βιώνει πολύ έντονα και μοναδικά συναισθήματα».