ΤΑ ΘΗΛΥΚΑ ΚΟΥΝΟΥΠΙΑ ΝΑ ΦΟΒΑΣΑΙ

Δεν έχουν όλα τα κουνούπια σκοπό της ζωής τους να σε τσιμπήσουν. Τη φασαρία την κάνουν τα θηλυκά, λένε οι επιστήμονες, συγκεντρώνοντας όλο και περισσότερα ερευνητικά δεδομένα για το θέμα.

Τα κουνούπια είναι και πάλι κοντά μας, ανάμεσα μας – αν και υπάρχουν πολλές μαρτυρίες πως ουσιαστικά δεν έλειψαν ποτέ από πέρυσι το καλοκαίρι. Πρόσφατη έρευνα εξήγησε τον τρόπο που στο μυαλό τους, οι άνθρωποι είμαστε η καλύτερη δυνατή τροφή. Για να φτάσουμε στην τελευταία ανακάλυψη, είναι χρήσιμο να δούμε όσες προηγήθηκαν.

Ας ξεκινήσουμε από το γιατί βουίζουν τα κουνούπια. Αυτό που εμείς ακούμε ως βουητό είναι το χτύπημα των φτερών τους. Όπως μας πλησιάζουν, χτυπούν τα φτερά τους περίπου 500 φορές το δευτερόλεπτο, σε συχνότητα 450 με 500 hertz. Είναι αυτή που «πιάνουν» οι ορχήστρες όταν «κουρδίζουν» τα όργανα τους, πριν μια συναυλία.

Ο ήχος που παράγεται από το χτύπημα των φτερών δεν έχει μεγάλη εμβέλεια. Γι’ αυτό τον αντιλαμβανόμαστε όταν είναι κοντά στα αυτιά μας. Δηλαδή, υπάρχει και όταν τα κουνούπια είναι στα πόδια μας ή οπουδήποτε αλλού πάνω μας. Αλλά μόνο όταν είναι κοντά στα αυτιά μας λαμβάνουμε το σήμα.

Γιατί μας τσιμπούν τα κουνούπια

Οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως το ενοχλητικό βουητό παράγεται από τα θηλυκά κουνούπια. «Τα αρσενικά και τα θηλυκά κουνούπια ζουν πολύ διαφορετικές ζωές», εξηγεί στο Live Science ο Michael Riehle, καθηγητής εντομολογίας στο University of Arizona.

«Tα αρσενικά συνήθως κυκλοφορούν κοντά σε φυτά και ρουφάνε το νέκταρ τους. Δεν νοιάζονται για τους ανθρώπους. Τα θηλυκά είναι αυτά που χρειάζονται το αίμα, μετά τη συνεύρεση με τα αρσενικά, ώστε να αποκτήσουν την ενέργεια που χρειάζονται για να παράξουν αβγά».

Unsplash Τheodor Vasile

Όπως εξηγεί ο καθηγητής, τα θηλυκά κουνούπια διαθέτουν μοναδικά «εργαλεία» για να βρίσκουν το επόμενο θύμα τους: «Από απόσταση τα θηλυκά κουνούπια “ενημερώνονται” για το διοξείδιο του άνθρακα που εκπνέουμε. Είναι αυτό που τα διεγείρει, ώστε να αρχίσουν να αναζητούν το θύμα, πετώντας από και προς αυτό, μέχρι να εντοπίσουν την πηγή – που είναι το κεφάλι μας.

»Όπως πλησιάζουν τα θηλυκά κουνούπια στη θερμότητα του σώματος μας, ανιχνεύουν το διοξείδιο του άνθρακα που εκπνέουμε και βρίσκουν τον στόχο τους. Χρησιμοποιούν αισθητήρες γεύσης που έχουν στα πόδια τους, για να προσδιορίσουν αν ο άνθρωπος ή άλλο ζώο με αίμα επαρκεί για να γίνει το επόμενο “γεύμα” τους».

Ποιους προτιμούν τα κουνούπια

Όσοι έχουν ομάδα αίματος Ο είναι οι αγαπημένοι των κουνουπιών, και εκείνοι με ομάδα αίματος Α οι λιγότεροι συμπαθείς. Πώς καταλαβαίνουν τι ομάδα αίματος έχουμε; Το 85% των ανθρώπων εκκρίνουν στα σωματικά υγρά ένα χημικό συστατικό που τον υποδηλώνει.

Eπίσης, τα κουνούπια αγαπούν:

• Όσους έχουν αυξημένα επίπεδα χοληστερίνης (που εκκρίνουν όσοι έχουν γρήγορο μεταβολισμό).
• Όσους καταναλώνουν αλκοόλ.
• Όσους έχουν μικρόβια που προκαλούν δυσάρεστες οσμές στα πόδια.
• Όσους παίρνουν μεγαλύτερες αναπνοές, γιατί απελευθερώνουν μεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα το οποίο ανιχνεύουν τα έντομα από απόσταση 50 μέτρων. Στην κατηγορία αυτή είναι και οι έγκυες, που έχουν μεγάλες ανάσες, ενώ οι κοιλιές τους είναι πιο «ζεστές», λόγω της εγκυμοσύνης.
• Όσους φορούν σκούρα χρώματα.
• Όσους ιδρώνουν πολύ (και ως εκ τούτου παράγουν μυρωδιές γαλακτικού οξέος, ουρικού οξέος και αμμωνίας).

Γιατί τα κουνούπια προτιμούν τους ανθρώπους από τα ζώα;

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature, ανακαλύφθηκε ο τρόπος που τα κουνούπια διαχωρίζουν τους ανθρώπους από τα ζώα – κάτι που ήταν άγνωστο μέχρι πρότινος.

Ερευνητές του Princeton University έγραψαν πως τα κουνούπια Aedes aegypti (λειτουργούν ως φορείς ιών όπως ο Ζίκα, ο Δάγκειος πυρετός και ο κίτρινος πυρετός) έχουν εξελιχθεί για να τσιμπούν τους ανθρώπους, βασιζόμενα αποκλειστικά στα μόρια μυρωδιάς που είναι διαφορετικά από αυτά που εκπέμπουν άλλα πλάσματα στο περιβάλλον.

Unsplash Presley Roozenburg

Η προσέγγιση των μελετητών ήταν η απεικόνιση του εγκεφάλου των κουνουπιών σε πολύ υψηλή ανάλυση, ώστε να μελετηθεί το πώς τα ενοχλητικά έντομα αναγνωρίζουν τα επόμενα θύματα τους.

Οι καθ’ ύλην αρμόδιοι δημιούργησαν γενετικά τροποποιημένα κουνούπια, προκειμένου ο εγκέφαλος τους να φωτίζεται όταν είναι ενεργός. Ακολούθως, τα εξέθεσαν σε αέρα με «γεύση» ανθρώπου και «γεύση» ζώων, με τρόπο που θα επέτρεπε στα κουνούπια να τις ανιχνεύσουν ενώ βρίσκονταν μέσα στον ειδικά κατασκευασμένο εξοπλισμό απεικόνισης της ομάδας.

«Ξεκινήσαμε να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε πώς αυτά τα κουνούπια διακρίνουν τη μυρωδιά των ανθρώπων και των ζώων, από την άποψη της ανθρώπινης μυρωδιάς που προκαλείται, και από το μέρος του εγκεφάλου τους που τους επιτρέπει να εντοπίζουν αυτά τα σήματα», ενημέρωσε η Carolyn McBride, επίκουρος καθηγήτρια οικολογίας και εξελικτικής βιολογίας. «Κατά μία έννοια, κάναμε “βουτιά” στον εγκέφαλο του κουνουπιού και ρωτήσαμε: Tι μπορείς να μυρίσεις; Tι φωτίζει τον εγκέφαλο του, τι ενεργοποιεί τους νευρώνες και πώς ενεργοποιείται διαφορετικά ο εγκέφαλος στη μυρωδιά του ανθρώπου και τη μυρωδιά των ζώων».

Οι επιστήμονες συνέλεξαν δείγματα μαλλιών, γούνας και μαλλιού και χρησιμοποίησαν μυρωδιές από 16 ανθρώπους, δύο αρουραίους, δύο ινδικά χοιρίδια, δύο ορτύκια, ένα πρόβατο και τέσσερα σκυλιά.

Για την ιστορία, οι άνθρωποι έδωσαν δείγμα με τον εξής τρόπο: Δεν έκαναν ντους για λίγες ημέρες και ακολούθως ξάπλωσαν γυμνοί σε μια επιφάνεια από τεφλόν (υλικό που δεν αλλοιώνει τα δεδομένα). Μετά πέρασαν τις μυρωδιές από αεροσήραγγα (σε απλά μείγματα ή μεμονωμένες ενώσεις) και τσέκαραν πώς αντιδρά ο εγκέφαλος των κουνουπιών.

«Διαπιστώσαμε πως ο τρόπος που έχουν τα κουνούπια για να διακρίνουν τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα είναι πολύ πιο απλός από ό,τι πιστεύαμε. Έχουν αναπτύξει έναν εκπληκτικά απλό μηχανισμό».

Ο εγκέφαλος των κουνουπιών έχει 60 νευρικά κέντρα (ονομάζονται σπειράματα). «Υποψιαστήκαμε πως ίσως τα περισσότερα θα βοηθούσαν τα έντομα να βρουν την αγαπημένη τους τροφή. Διαπιστώσαμε ότι τελικά, εμπλέκονται μόνο δυο σπειράματα». Το ίδιο προέκυψε και μετά τις δοκιμές με περισσότερους ανθρώπους και περισσότερα ζώα.

Unsplash Vladislav Balakshii

Όταν πια είχαν τα νέα δεδομένα, οι επιστήμονες μελέτησαν τι ανίχνευαν αυτά τα σπειράματα.

Ανακάλυψαν ότι τα κουνούπια χρησιμοποιούν αυτά τα κέντρα του εγκεφάλου για να εντοπίσουν δύο χημικές ουσίες: το decanal και το undecanal. Είναι ουσίες που έχουν μια κάποια μυρωδιά εσπεριδοειδών και είναι εμπλουτισμένες με ανθρώπινη οσμή.

«Κατ’ εμάς, πρόκειται για μια εξελικτική ιστορία: Αν δημιουργούσαμε μια στατιστική δοκιμή για να διαφοροποιήσουμε την ανθρώπινη μυρωδιά, θα ήταν κάτι πολύ περίπλοκο. Ωστόσο, το κουνούπι κάνει κάτι εξαιρετικά απλό που λειτουργεί πολύ καλά», δήλωσε η Dr. McBride.

Οι μηχανισμοί που δημιούργησαν οι ερευνητές για τη μελέτη απέφεραν δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που ελπίζουν πως θα βοηθήσει σε «παγίδες» κουνουπιών και απωθητικά που θα μας σώσουν. Έως τότε, ας δούμε κάποιους μύθους για τα μέσα που προτείνονται ως «κατασταλτικά».

Μύθοι και αλήθειες για τα αντικουνουπικά

Το μεγάλο ερώτημα είναι τι μπορούμε να κάνουμε για νύχτες χωρίς κουνούπια. Υπάρχουν αναφορές που θέλουν την προσθήκη ορισμένων φυτών στον κήπο ή το μπαλκόνι να βοηθούν να κρατήσουμε μακριά τα κουνούπια. Ως λύση έχει προταθεί και το γρασίδι με σιτρονέλα. Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του Texas A&M AgriLife Extension Service, «ό,τι φέρει το λάδι σιτρονέλας πρέπει να συνθλιβεί για να το “βγάλει” και μετά θα πρέπει να τρίψουμε στο δέρμα μας αυτό το έλαιο».

Το Υπουργείο Υγείας και Περιβαλλοντικού Ελέγχου της Νότιας Καρολίνας (South Carolina Department of Health and Environmental Control) ενημέρωσε τον λαό πως είναι μύθος ότι βοηθούν οι ηλεκτρικές παγίδες (σκοτώνουν κυρίως ωφέλιμους σκόρους, σκαθάρια και άλλα αβλαβή έντομα που πετούν τη νύχτα), ενώ οι συσκευές με υπερηχητικά κύματα επίσης δεν λειτουργούν. Όπως δεν λειτουργεί η κατανάλωση σκόρδου. Τι κάνει δουλειά;

Το εντομοαπωθητικό είναι ο καλύτερος τρόπος, για να προστατευτούμε από τα τσιμπήματα των κουνουπιών. Συνιστώνται προϊόντα που περιέχουν έλαιο Ευκαλύπτου Λεμονιού (Eucalyptus citriodora), αλλά όχι σε ηλικίες κάτω των 3 ετών, πικαριδίνη, DEET (δεν συνιστάται για παιδιά κάτω των 2 μηνών) και IR3535. Δεν πρέπει να εφαρμόζουμε σε χέρια, πρόσωπο και ερεθισμένο δέρμα ή κάτω από τα ρούχα.

Είναι χρήσιμο να φοράμε ανοιχτόχρωμα αντί για σκούρα χρώματα και, αν είμαστε σε περιοχή όπου γίνεται χαμός, να βάζουμε τις κάλτσες πάνω από το παντελόνι.

Για την προστασία των βρεφών, προτείνεται η λευκή κουνουπιέρα από βαμβάκι ή νάιλον.

Οι κίτρινοι λαμπτήρες ή τα πορτοκαλί φωτάκια ατμού νατρίου συνιστώνται για εξωτερικό φωτισμό.

Για προσωρινή ανακούφιση σε εξωτερικούς χώρους, υπάρχουν και ψεκαστικά που είναι ειδικά σχεδιασμένα για τον έλεγχο των κουνουπιών, όταν όμως έχει αέρα δεν κάνουν δουλειά.