ΤΕΛΙΚΑ, ΠΟΙΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΕΧΟΥΜΕ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ COVID-19;

Οι επιστήμονες ψάχνουν, οι έρευνες δίνουν και παίρνουν και τα δημοσιεύματα αναπαράγονται ταχύτατα. Τελικά, ποια είναι εκείνα τα φάρμακα που μπορούμε να πάρουμε αν αρρωστήσουμε και ποια είναι εκείνα που δοκιμάζονται και δίνουν υποσχέσεις για το μέλλον;

Το θέμα της φαρμακευτικής αντιμετώπισης της Covid-19 παραμένει ανεξάντλητο δυόμισι χρόνια μετά το ξέσπασμα της πανδημίας. Οι φαρμακοβιομηχανίες ψάχνουν συνεχώς για νέα αποτελεσματικά φάρμακα και οι ερευνητές πειραματίζονται με τη χρήση παλιότερων. Στόχος είναι η αποτροπή της σοβαρής νόσησης και δευτερευόντως η πιο ήπια ανάρρωση των μέτριων περιστατικών.

Σε αυτό το κείμενο, με τη βοήθεια του Γρηγόρη Ζωίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Φαρμακευτικής Χημείας στο ΕΚΠΑ, επιχειρούμε να εξετάσουμε:

• Σε ποια φάση βρίσκονται μερικά από τα νέα υποσχόμενα φάρμακα κατά της Covid-19.
• Αν είναι όντως αποτελεσματική η ακυτελοκυστεΐνη, ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο αποχρεμπτικό.
• Ποια είναι η ισχύουσα γραμμή φαρμακευτικής αντιμετώπισης.

Τα πειραματικά φάρμακα κατά της Covid-19

– Οπαγανίμπη κατά της Όμικρον (σοβαρή νόσηση)

Ένα πειραματικό φάρμακο που αναπτύσσεται από την εταιρεία RedHill Biopharma Ltd είναι το νέο υποσχόμενο φάρμακο κατά της Covid-19 και για τη μετάλλαξη Όμικρον, σύμφωνα με δημοσίευμα του πρακτορείου Reuters.

Η ουσία οπαγανίμπη χρησιμοποιήθηκε σε μια τυχαιοποιημένη δοκιμή στην οποία συμμετείχαν σοβαρά άρρωστοι ασθενείς με Covid-19, που είχαν μολυνθεί από παλιότερες μεταλλάξεις του ιού.

Όταν το φάρμακο προστέθηκε στη θεραπεία με ρεμδεσιβίρη και κορτικοστεροειδή σε νοσηλευούμενους ασθενείς, μείωσε τις ημέρες της ανίχνευσης του ιού στο αίμα κατά 4, επιτάχυνε την ανάρρωση κατά 34% και μείωσε τη θνησιμότητα κατά 70%.

Στις 11 Απριλίου 2022, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι στα εργαστηριακά πειράματα που έγιναν εκ των υστέρων, το φάρμακο αποδείχτηκε δραστικό και κατά της μετάλλαξης Όμικρον. Το φάρμακο λαμβάνεται από το στόμα και έχει αντιφλεγμονώδη και αντιική δράση.

Ο αντιικός/αντιφλεγμονώδης μηχανισμός του opaganib «αναμένεται να δράσει ανεξάρτητα από τις ιογενείς μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη ακίδα και να παραμείνει αποτελεσματικός έναντι και άλλων αναδυόμενων ή μελλοντικών παραλλαγών», ανέφερε η εταιρεία.

Σε τι φάση βρίσκεται και πότε θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί;

«Οι ρυθμιστικές υποβολές και οι συζητήσεις για αδειοδότηση του Οpaganib από την RedHill Biopharma Ltd ξεκίνησαν το τέταρτο τρίμηνο του 2021. Οδηγίες σχετικά με την επιβεβαιωτική βασική μελέτη και την πιθανή διαδρομή προς έγκριση έχουν ληφθεί τόσο από τον FDA των ΗΠΑ, όσο και από το MHRA του Ηνωμένου Βασιλείου, τον EMA της ΕΕ και άλλες χώρες.

»Η κεντρική μελέτη βρίσκεται υπό εξέλιξη. Αν τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής είναι τα αναμενόμενα και δεδομένου ότι η αδειοδότηση θα ακολουθήσει fast-track διαδικασία, εξαιτίας των σοβαρών συνεπειών της νόσου σε κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ίσως έχουμε κυκλοφορία μέσα στην επόμενη χρονιά», αναφέρει ο Δρ Ζωίδης.

– Σαμπιζαμπουλίνη (για μέτρια και σοβαρή νόσηση)

Ένα ακόμη χάπι με διπλή δράση, αντιική και αντιφλεγμονώδη, που στοχεύει στη μείωση της θνησιμότητας, είναι η δραστική ουσία σαμπιζαμπουλίνη (sabizabulin), που φάνηκε ότι μειώνει κατά 55% τον κίνδυνο θανάτου από λοίμωξη Covid-19. Μάλιστα, η θεραπεία ήταν τόσο αποτελεσματική στο στάδιο των κλινικών δοκιμών, που η μελέτη τερματίστηκε πρόωρα.

Η σαμπιζαμπουλίνη στοχεύει στους μικροσωληνίσκους, τις κυτταρικές υποδομές που χρησιμοποιεί ο κορονοϊός για να «ταξιδεύει» εντός των κυττάρων, όπου και πολλαπλασιάζεται για να μπορέσει να εξαπλωθεί περαιτέρω. «Το σκεύασμά μας διακόπτει αυτή τη διαδικασία», εξήγησε σε δηλώσεις του ο πρόεδρος και CEO της Veru, συμπληρώνοντας ότι η νέα δραστική ουσία μπλοκάρει τον ιό SARS-CoV-2 και τις φλεγμονώδεις πρωτεΐνες του.

Η φαρμακευτική εταιρεία Veru υπέβαλλε στον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ αίτημα επείγουσας αδειοδότησης. Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν το ξέσπασμα της πανδημίας η φαρμακευτική εταιρεία δοκίμαζε την σαμπιζαμπουλίνη ως πιθανή αγωγή για καρκίνους όπως του μαστού και του προστάτη.

Σε τι φάση βρίσκεται και πότε θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί;

«Το sabizabulin βρίσκεται αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με την εταιρεία Veru που το αναπτύσσει, σε κλινική μελέτη Φάσης 3, η οποία αξιολογεί τις ημερήσιες από του στόματος δόσεις σαμπιζαμπουλίνης 9 mg για 21 ημέρες έναντι εικονικού (placebo) φαρμάκου σε μέτρια έως σοβαρά περιστατικά, νοσηλευόμενα με Covid-19, που βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εμφάνισης συνδρόμου οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας.

»Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά, επομένως θεωρώ αρκετά πιθανό να πάρει έγκριση αρχικά από την FDA, αλλά στη συνέχεια και από άλλους ρυθμιστικούς φορείς (EMA), πάλι με fast-track διαδικασία ίσως και μέσα στο 2022», λέει ο Δρ Ζωίδης.

Ακυτελοκυστεΐνη: μπορεί ένα κοινό αποχρεμπτικό να βοηθήσει στη μέτρια νόσηση;

Το φάρμακο (acetylcysteine) που περιέχει ως δραστική ουσία την Ν-ακετυλοκυστεΐνη (NAC) είναι ένα κοινό αποχρεμπτικό που πολλοί μπορεί να έχουμε ακόμη και στο οικιακό φαρμακείο μας. Όπως ανακοίνωσε η ιταλική φαρμακευτική εταιρεία Zambon, που το παράγει, μελέτες έχουν δείξει ότι η ουσία αυτή βελτιώνει την κλινική πορεία των ασθενών χάρη στην αντιοξειδωτική δράση της, η οποία μπορεί να ρυθμίσει τη φλεγμονώδη αντίδραση του οργανισμού που σχετίζεται με την πνευμονία.

Ήδη, στις πρώτες κοινές κατευθυντήριες οδηγίες που εξέδωσαν προσφάτως η Ιταλική Εταιρεία Νοσοκομειακών Πνευμονολόγων (AIPO), η Ιταλική Πνευμονολογική Εταιρεία (ITS) και η Επιστημονική Εταιρεία  Γενικών Ιατρών (METIS) αναφέρεται η Ν-ακετυλοκυστεΐνη ως μία συμπληρωματική (επικουρική) θεραπεία για τους ασθενείς που νοσηλεύονται στο σπίτι.

Η μόλυνση από τον κορονοϊό προκαλεί σε ορισμένους ασθενείς οξειδωτικό στρες και μια υπερβολική αντίδραση του ανοσοποιητικού που είναι γνωστή ως καταιγίδα των κυτταροκινών. Οι αντιδράσεις αυτές παρεμποδίζουν την ανάρρωση και ανοίγουν τον δρόμο για σοβαρές επιπλοκές.

Η Ν-ακετυλοκυστεΐνη όμως ασκεί ισχυρή αντιοξειδωτική δράση, διεγείροντας την παραγωγή της γλουταθειόνης. Η γλουταθειόνη είναι ένα σημαντικό αντιοξειδωτικό ένζυμο, η έλλειψη του οποίου ενεργοποιεί μια χημική αλληλουχία που επιδεινώνει τις πνευμονικές βλάβες. «Η χορήγηση της Ν-ακετυλοκυστεΐνης νωρίς στην πορεία της νόσου μπορεί να αποκαθιστά την ισορροπία αυτού του ενζύμου και να αποτρέπει τις περαιτέρω πνευμονικές βλάβες», είπε ο Dr. Vaghi, πρόεδρος της Ιταλικής Εταιρείας Νοσοκομειακών Πνευμονολόγων (AIPO).

Τα δεδομένα αυτά δεν σημαίνουν ότι το φάρμακο επιφέρει ίαση της νόσου, αλλά ότι, χάρη στην αντιοξειδωτική δράση του και την ένδειξή του σε περιπτώσεις πνευμονικής κατάρρευσης και πνευμονίας, είναι ένας σημαντικός σύμμαχος στην πρόληψη και αντιμετώπιση των επιπλοκών που προκαλεί αυτή η νόσος.

Η ουσία NAC εισήχθη τη δεκαετία του 1960 ως βλεννολυτικός παράγοντας για τις χρόνιες πνευμονοπάθειες. Σήμερα, χρησιμοποιείται ευρέως ως μη συνταγογραφούμενο αποχρεμπτικό. Στη χώρα μας, η ακετυλοκυστεΐνη είναι εγκεκριμένη για προφύλαξη ηπατικής νέκρωσης σε δηλητηρίαση από παρακεταμόλη για όλες τις ηλικίες, καθώς και για τη ρευστοποίηση των εκκρίσεων σε βρογχίτιδα, εμφύσημα, τραχειοβρογχίτιδα και χρόνια ασθματική βρογχίτιδα, σε όλες τις ηλικίες. Ωστόσο, το φάρμακο έχει και αντενδείξεις και δεν πρέπει να λαμβάνεται χωρίς τη σύσταση θεράποντος γιατρού.

Χορηγείται αυτό το φάρμακο με απλή συνταγή στην Ελλάδα;

«Μελέτες που βρίσκονται υπό εξέλιξη εξετάζουν αυτές ακριβώς τις δράσεις. Ήδη, όμως, άλλες μελέτες που αφορούσαν τη βακτηριακή πνευμονία έδειξαν ότι η λήψη της Ν-ακετυλοκυστεΐνης συμπληρωματικά στην ενδεδειγμένη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βελτιώσει την κλινική πορεία των ασθενών. Παρ’ όλα αυτά δεν έχει επίσημη έγκριση ως συμπληρωματική θεραπεία για χρήση της έναντι ήπιας νόσησης από SARS CoV-2, μιας και δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες επίσημες μελέτες που να αποδεικνύουν τη δράση της αυτή. Για αυτό τον λόγο δεν μπορεί να συνταγογραφηθεί.

»Off-label χρήση της, όμως, ως αναστολέα της καταιγίδας των κυτταροκινών, η οποία σχετίζεται με τις σοβαρές βλάβες που προκαλούνται στους πνεύμονες σε βαριές περιπτώσεις, έχει αναφερθεί σε αρκετά κέντρα. Ωστόσο, το φάρμακο έχει σοβαρές αντενδείξεις, καθώς δεν πρέπει π.χ. να λαμβάνεται από άτομα με πεπτικό έλκος, εγκύους, γυναίκες που θηλάζουν και ασθενείς με παροξυσμούς σοβαρού άσθματος», σχολιάζει ο Δρ Ζωίδης.

Ποια φάρμακα χρησιμοποιούνται αυτή τη στιγμή;

Λόγω της περιορισμένης παραγωγής και διάθεσης των φαρμάκων που αναφέρονται παρακάτω, όλες οι χώρες –και η Ελλάδα– έχουν εφαρμόσει κεντρικό σύστημα προτεραιοποίησης ασθενών ανάλογα με τη βαρύτητα των υποκειμένων νοσημάτων τους. Αυτό εξασφαλίζει ότι τα φάρμακα θα χορηγούνται μόνο σε όσους πραγματικά τα έχουν ανάγκη.

«Παρότι ο ιός SARS CoV-2 είναι σε φθίνουσα πορεία, όπως αναμενόταν άλλωστε (πάει να γίνει ενδημικός) και η ανακάλυψη ενός στοχευμένου αντιικού φαρμάκου φαίνεται να είναι κοντά, η παγκόσμια κοινότητα δεν πρέπει να εφησυχάζει μιας και η πρόληψη υπερέχει πάντα της θεραπείας», τονίζει ο Δρ Ζωίδης.

Όλες οι αναφερόμενες φαρμακευτικές επιλογές είναι αποτελεσματικές και για τις μεταλλάξεις Όμικρον ΒΑ1 και ΒΑ2 του ιού SARS-CoV-2 που κυκλοφορούν σήμερα (Απρίλιος 2022 στην Ελλάδα). Η κατάταξη αποτελεσματικότητας των 4 παραπάνω επιλογών έχει λάβει επίσημη προσωρινή έγκριση από την USA-FDA.

Σύμφωνα και με τον ΕΟΔΥ, σε μη νοσηλευόμενους ασθενείς με ήπια προς μέτρια νόσο Covid-19 και με παράγοντες κινδύνου για εξέλιξη σε βαριά νόσο, συνιστώνται κατά σειρά προτεραιότητας βάσει της αποτελεσματικότητας, της ευκολίας χορήγησης και της διαθεσιμότητας τους οι παρακάτω επιλογές:

Επιλογή #1

Το αντιικό Paxlovid (nirmatrelvir 300mg + ριτοναβίρη 100mg) από του στόματος 2 φορές την ημέρα για 5 ημέρες (διατίθεται στην Ελλάδα).

Επιλογή #2

Εάν το Paxlovid δεν είναι διαθέσιμο ή δεν μπορεί να χορηγηθεί λόγω φαρμακευτικών αλληλοεπιδράσεων, συνιστάται η χορήγηση του μονοκλωνικού αντισώματος Sotrovimab σε ενδοφλέβια χορήγηση για μία μόνο έκχυση (δεν διατίθεται ακόμα στην Ελλάδα).

Επιλογή #3

Εάν δεν είναι διαθέσιμο το μονοκλωνικό αντίσωμα Sotrovimab, συνιστάται η χορήγηση του αντιικού Remdesivir ενδοφλεβίως για έκχυση 200mg την 1η ημέρα και στη συνέχεια 100mg ενδοφλεβίως τη 2η και 3η ημέρα. Το Remdesivir διατίθεται στην Ελλάδα μόνο για ενδονοσοκομειακή χρήση και για χρήση σε Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων.

Επιλογή #4

Εάν και οι τρεις παραπάνω επιλογές δεν είναι διαθέσιμες, τότε συνιστάται το αντιικό Molnupiravir σε δόση 800mg ημερησίως για 5 ημέρες. Το Molnupiravir διατίθεται στην Ελλάδα μόνο για περιορισμένη χρήση σε άτομα που δεν μπορούν να λαβουν Paxlovid λόγω ηπατικής ανεπάρκειας, νεφρικής ανεπάρκειας τελικού σταδίου ή αλληλοεπιδράσεων με συγχορηγούμενα φαρμακα.