ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟ ΖΕΥΓΑΡΙ ΚΑΤΑΡΡΙΠΤΕΙ ΤΑ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

Στη σκηνή του Αμφι-Θεάτρου, ένα ελληνοτουρκικό ζευγάρι αποφασίζει να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος, τη «Δημοκρατία του Μπακλαβά». Αυτός είναι ο τίτλος μιας παράστασης εμπνευσμένης από την ιδέα των ψηφιακών εθνών, το Netflix και την ελληνική επανάσταση του 1821. Ο σκηνοθέτης Ανέστης Αζάς μάς διηγείται πώς δομήθηκε αυτή η σκοτεινή κωμωδία.  

Η πρώτη φορά που συνάντησα το όνομα του δραματουργού και σκηνοθέτη Ανέστη Αζά ήταν σε ένα από εκείνα τα ακαδημαϊκά κείμενα στο πλαίσιο ενός πανεπιστημιακού μαθήματος, πριν από αρκετά χρόνια. Πάνω πάνω διάβαζες «Μια συζήτηση για το νέο θέατρο-ντοκουμέντο». Το όνομά του βρισκόταν δίπλα σε αυτό του Πρόδρομου Τσινικόρη, με τον οποίο συνεργάζονται χρόνια και θα λέγαμε ότι έχουν αναπτύξει μια αξιοπρόσεκτη παρουσία στον ελληνικό και τον γερμανόφωνο θεατρικό κόσμο.

Λίγα χρόνια μετά, και για την ακρίβεια πριν από λίγες ημέρες, ο Αζάς έγινε και δικός μου συνομιλητής. Με αφορμή την παράστασή «Η Δημοκρατία του Μπακλαβά», βρεθήκαμε σε ένα καφέ στο κέντρο της Αθήνας για να μιλήσουμε για το έργο, το οποίο μετά την επιτυχία και τα επανειλημμένα sold out που σημείωσε, ξαναπαίζεται μέχρι τις 5 Ιουνίου 2022 στο Αμφι-Θέατρο.

«Η “Δημοκρατία του Μπακλαβά” είναι μια σκοτεινή κωμωδία», μου λέει. «Δεν ξεκίνησε με το σκεπτικό να γίνει κωμωδία αλλά με κάποιον τρόπο κατέληξε να είναι μια σκοτεινή κωμωδία. Γιατί στο τέλος όλο αυτό το εγχείρημα καταλήγει στην καταστροφή». Εξάλλου, το επιβεβαιώνει και η περιγραφή του έργου, σκέφτομαι: «πρόκειται για ένα ρομαντικό εγχείρημα, καταδικασμένο εξαρχής να αποτύχει». Ένα έργο όπου οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα της ελληνικής κοινωνίας θίγονται κυρίως μέσα από το χιούμορ και τις αντιφάσεις, όπως μου λέει χαρακτηριστικά.

Η Δημοκρατία του Μπακλαβά Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου Πηνελόπη Γερασίμου

Ο Φατίχ και η Σοφία, οι δύο κεντρικοί ήρωες, γνωρίζονται και ερωτεύονται σε μια ουδέτερη χώρα της Δύσης, από την οποία απουσιάζει η ένταση και η παραδοσιακή εχθρότητα στις σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων. Οι δυο τους αποφασίζουν να ζήσουν μόνιμα στην Ελλάδα ιδρύοντας ένα μπακλαβατζίδικο στο Μεσολόγγι, πόλη η οποία επιλέχθηκε λόγω του εμβληματικού ρόλου που κατέχει στην ιστορία της ελληνικής επανάστασης. Έπειτα από ένα ρατσιστικό επεισόδιο εναντίον του γιου τους, του μικρού Μεζέ, το ζευγάρι παίρνει την απόφαση να ιδρύσει τη δικό του ανεξάρτητο κράτος, τη Δημοκρατία του Μπακλαβά. Και από εκεί αρχίζουν όλα.

«Δεν θέλαμε να κάνουμε ένα κλασικό τρίπρακτο», αναφέρει ο Αζάς. «Έψαχνα να βρω έναν τρόπο πώς μπορεί αυτό να γίνει με ολιγοπρόσωπη και ευέλικτη διανομή. Και επειδή έχω και μια πορεία σε αυτό το είδος, το θέατρο ντοκιμαντέρ, σκεφτήκαμε με τον Μιχάλη Πητίδη και τον Γεράσιμο Μπέκα, με τους οποίους γράψαμε το κείμενο, τη φόρμα του ψευδοντοκιμαντέρ (mockumentary). Δηλαδή, αντιμετωπίζουμε την ιστορία σαν να έχει συμβεί στ’ αλήθεια, ενώ δεν έχει συμβεί. Και αυτό μας έδωσε τη μεγάλη ελευθερία ότι μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε διάφορα αποδεικτικά στοιχεία, email, ημερολόγια, αποκόμματα από εφημερίδες, αποσπάσματα από τηλεοπτικές εκπομπές».

Ο σκηνοθέτης της παράστασης, Ανέστης Αζάς. Βάσια Αναγνωστοπούλου

Το έργο αποτέλεσε ανάθεση από την καλλιτεχνική Διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου Κατερίνα Ευαγγελάτου στον Ανέστη Αζά, για το περσινό αφιέρωμα των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση. Ανάθεση όχι με την έννοια της σκηνοθεσίας ενός συγκεκριμένου έργου. Με την έννοια του να προτείνει ο καλλιτέχνης μια ιδέα προς υλοποίηση στο πλαίσιο του φεστιβάλ. «Όσο περισσότερο διάβαζα για το 1821, τόσο περισσότερο μπερδευόμουν, γιατί είναι ένα τεράστιο και ανεξάντλητο θέμα, με πάρα πολλές αντιφάσεις, πάρα πολλές ιστορίες», μου λέει ο Αζάς. Με επιρροές από το Netflix και μετά από πολλή σκέψη, όπως είπε, του ήρθε η ιδέα. «Γενικά μ’ αρέσει να παίρνω φόρμες από άλλα είδη του ευρύτερου entertainment και να προσπαθούμε να τα εφαρμόσουμε στη θεατρική συνθήκη. Είναι μια ενδιαφέρουσα διαδικασία».

Η Δημοκρατία του Μπακλαβά Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου Πηνελόπη Γερασίμου

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι ένα θέμα που «καίει» την ελληνική κοινωνία. Η παραδοσιακή εχθρότητα των δύο λαών αποτυπώνεται μέσα από φανταστικές, σουρεαλιστικές και κωμικές καταστάσεις που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της παράστασης. Αναρωτιέμαι με ποιον τρόπο οι συντελεστές προσέγγισαν και επεξεργάστηκαν τα ιστορικά στοιχεία, ειδικά σε μια υπόθεση, την ιστορία του 1821, που όπως μου λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης είναι πολύ πιο περίπλοκη και σύνθετη από αυτό που μαθαίνουμε στο σχολείο.

«ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΣΟΥ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΙΣΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΣΟΥ».

Η απορία λύθηκε στο μέσον περίπου της συζήτησής μας. «Δεν θα έλεγα ότι η παράσταση προσεγγίζει ακριβώς τα ιστορικά γεγονότα. Είναι αρκετά δευτερεύον το στοιχείο των ιστορικών γεγονότων του 1821. Θα έλεγα ότι περισσότερο αντλεί μια έμπνευση από εκεί, από αυτή την ιστορία, παρά αναφέρεται συγκεκριμένα σε αυτή. Σε αυτό όμως που σίγουρα αναφέρεται η παράσταση, ή τουλάχιστον εμάς μας ενδιέφερε σε αυτή τη διαδικασία, είναι αυτό το μίσος για τη γειτονική χώρα σαν στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Αυτό είναι ένα πρόβλημα».

«Δεν μπορεί στοιχείο της ταυτότητάς σου να είναι το μίσος για τους γείτονές σου. Μπορεί, δηλαδή, να υπάρχουν χιλιάδες πράγματα για τα οποία να είσαι χαρούμενος και περήφανος και να ταυτίζεσαι, αλλά δεν μπορεί να είναι στοιχείο της ταυτότητας το μίσος που καλλιεργείται συγκεκριμένα για την Τουρκία και τους Τούρκους. Τη στιγμή που αυτή η ιστορία υποτίθεται ότι έγινε πριν από 200 χρόνια. Αυτό ναι, είναι κάτι το οποίο μας απασχόλησε αρκετά», προσθέτει.

Η Δημοκρατία του Μπακλαβά Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου Πηνελόπη Γερασίμου

Με σπουδές στη Γερμανία και μια ξεχωριστή καριέρα στο θέατρο ντοκουμέντο, ο Αζάς πηγαινοέρχεται εδώ και χρόνια σε γερμανόφωνες χώρες κάνοντας θεατρικές παραγωγές. «Μετά την πανδημία το πράγμα γίνεται όλο και πιο local», μου λέει. «Δηλαδή, δεν είναι τόσο αυτονόητες αυτές οι συνεργασίες και αυτά τα πέρα-δώθε. Πάρα πολλές παραγωγές, ας πούμε, πηγαίνουν από αναβολή σε αναβολή λόγω της πανδημίας. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουμε επιστρέψει σε πιο κλειστά, πιο παραδοσιακά σχήματα και τρόπους. Και στην Ελλάδα και έξω. Δεν είναι τόσο αυτονόητο πια να σε καλέσουν να πας να δουλέψεις εκεί. Πιστεύω ότι περνάμε τώρα σε μια τέτοια φάση που ξαναγίνεται πολύ σημαντικό το τοπικό στοιχείο. Νομίζω ότι δεν έχουμε καταλάβει ακόμα το μετα-πανδημικό σύμπαν και πού θα πάει το πράγμα».

Και πού βρίσκεις την ισορροπία στη ζωή ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Γερμανία; «Πουθενά», μου λέει και ξεσπάμε και οι δύο σε γέλια. «Δεν υπάρχει ισορροπία στον κόσμο».

«ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΙΑ ΦΤΙΑΞΑΜΕ ΕΝΑ RITUAL ΕΠΙ ΣΚΗΝΗΣ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΩΣ ΣΧΟΛΙΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ».

Πρόσφατα επέστρεψε από την Γκρας, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυστρίας, όπου με τον συνεργάτη του Πρόδρομο Τσινικόρη ανέβασαν την παράσταση «Trashland». «Και τώρα στην Αυστρία ήταν πολύ ωραία», μου λέει. Και κάπως έτσι η συζήτηση μεταπήδησε στη νέα παγκόσμια ανησυχία, την οικολογική καταστροφή του πλανήτη.

«Το “Trashland” ασχολείται με τα σκουπίδια. Πηγαίνοντας στην Αυστρία είδαμε ότι οι άνθρωποι εκεί είναι πολύ μπροστά σε όλο αυτό το ζήτημα της διαχείρισης των σκουπιδιών και της ανακύκλωσης. Επίσης, είναι πολύ πιο ευαισθητοποιημένοι με το ζήτημα της οικολογικής κρίσης. Αυτό που κάναμε εμείς στην Αυστρία, δουλεύοντας πάλι με ερασιτέχνες, ήταν ότι φτιάξαμε ένα ritual επί σκηνής, το οποίο λειτουργεί σαν σχόλιο απέναντι στην κουλτούρα της κατανάλωσης».

Και εξηγεί: «Έρχονταν οι άνθρωποι στη σκηνή και έφερναν αντικείμενα που ήθελαν να ξεφορτωθούν, τα οποία μπορούσαν να είναι προσωπικά αντικείμενα που έχουν μια ιστορία, ή ακόμα και πολύ μπανάλ καθημερινά αντικείμενα. Για παράδειγμα, μια συσκευασία από κάτι που είχαν φάει την προηγούμενη μέρα. Και το κάθε αντικείμενο συνοδευόταν από μια ιστορία. Όλο αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μια σύνθεση, ένα σχόλιο για έναν τρόπο ζωής ο οποίος διαρκώς παράγει απορρίμματα. Διαρκώς παράγει σκουπίδια και όσο περισσότερα κι αν ανακυκλώσεις, αυτά που παράγεις εξακολουθούν να είναι περισσότερα».

• Η Δημοκρατία του Μπακλαβά: παραστάσεις από 19 Μαΐου έως 5 Ιουνίου 2022
• Ημέρες & Ώρες παραστάσεων: Πέμπτη έως Σάββατο στις 21:00, Κυριακή στις 19:00 (Σάββατο επιπλέον απογευματινή παράσταση στις 17:00)
• Χώρος: Αμφι-Θέατρο (Αγγελικής Χατζημιχάλη 15 & Ανδριανού, Αθήνα). Κλείσε εισιτήρια