Η ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΡΙΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ 

Το θέμα της συνεπιμέλειας των παιδιών μετά το διαζύγιο διχάζει την κοινωνία και εγείρει πλήθος ερωτημάτων. Καθώς ειδικοί και απλοί πολίτες διασταυρώνουν τα ξίφη τους, ρωτάμε τη γνώμη ανθρώπων που έχουν ασχοληθεί επισταμένως με το ζήτημα σε ερευνητικό επίπεδο.

Η ανατροφή των παιδιών μετά τη λύση ενός γάμου είναι θέμα μεγάλης σημασίας και δικαίως έχει προβληματίσει τους ειδικούς αλλά και την κοινωνία. Το νομοσχέδιο για τη συνεπιμέλεια, που κατοχυρώνει και στη χώρα μας την από κοινού κι εξίσου επιμέλεια των παιδιών μετά το διαζύγιο, διχάζει για πολλούς και διάφορους λόγους, που δεν είναι διόλου αμελητέοι.

Πρωτίστως πρέπει να διερευνηθούν οι ψυχικές ανάγκες του παιδιού κι έπειτα των γονιών. Δευτερευόντως οι κοινωνικές συνθήκες. Είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε και να εφαρμόσουμε κάτι τέτοιο; Ορισμένες απαντήσεις προκύπτουν και από την εμπειρία άλλων χωρών στις οποίες εφαρμόζεται ανάλογος νόμος εδώ και χρόνια.

Για να λύσουμε ορισμένες βασικές απορίες, απευθυνθήκαμε σε τρεις ειδικούς που έχουν ασχοληθεί επισταμένως με το ζήτημα της συνεπιμέλειας σε ερευνητικό επίπεδο:

• μία καθηγήτρια Νευροψυχολογίας που εργάζεται στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης,
• έναν καθηγητή Φιλοσοφίας, αναφορικά με το θεσμικό όργανο που δικαιούται να αποφασίζει για τέτοια θέματα,
• μία καθηγήτρια της Νομικής σε σχέση με τα μειονεκτήματα του νέου νομοσχεδίου.

Μαριέττα Παπαδάτου-Παστού

Επίκουρη καθηγήτρια Νευροψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα του ΕΚΠΑ

– Τι είναι καλύτερο για την ψυχική υγεία του παιδιού μετά τον χωρισμό; Να ζει και με τους δύο γονείς ή κυρίως με τον έναν;

Τα ευρήματα των επιστημονικών ερευνών που έχουν γίνει συγκλίνουν στο ότι –απουσία κακοποιητικού ή αμελή γονέα– η κοινή φυσική επιμέλεια με εναλλασσόμενη κατοικία είναι η καλύτερη δυνατή ρύθμιση της επιμέλειας των παιδιών από πολύ μικρή ηλικία, ακόμα και αν παρουσιάζονται υψηλά επίπεδα γονεϊκής σύγκρουσης. 

Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι τα παιδιά που ζούσαν υπό κοινή φυσική επιμέλεια αντιμετώπιζαν λιγότερα ψυχοσωματικά προβλήματα που σχετίζονται με το στρες και καλύτερη συναισθηματική υγεία σε σχέση με όσα ζούσαν σε καθεστώς αποκλειστικής επιμέλειας. Επίσης, τα παιδιά υπό κοινή φυσική επιμέλεια παρουσίασαν καλύτερη προσαρμογή και λιγότερες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στην εφηβεία, όπως η χρήση ουσιών, αλκοόλ ή τσιγάρου, επιθετικότητα, σχολικός εκφοβισμός, παραβατικότητα και κακές σχέσεις με τους συνομηλίκους. 

Πολύ σημαντική για τη συναισθηματική ανάπτυξη και υγεία των παιδιών είναι επίσης η σύναψη σχέσεων με το ευρύτερο συγγενικό περιβάλλον. Τα παιδιά της «συνεπιμέλειας» έχει αποδειχθεί ότι αναπτύσσουν καλύτερες σχέσεις όχι μόνο με πατέρες και μητέρες, αλλά και με γιαγιάδες και παππούδες, και δημιουργούν ένα υγιές κοινωνικό υποστηρικτικό δίκτυο. Οι έρευνες στις οποίες αναφέρομαι, ορίζουν τη συνεπιμέλεια ως τη συνθήκη κατά την οποία το παιδί περνάει τουλάχιστον το 35% του χρόνου του και με τους δύο γονείς. 

– Τι γίνεται με την εναλλασσόμενη κατοικία; Πόσο εύκολο και ευεργετικό για ένα παιδί είναι να ζει σαν ταξιδιώτης;

Η εναλλασσόμενη κατοικία δεν καθιστά το παιδί ούτε «ταξιδιώτη», ούτε «μπαλάκι» και δεν δημιουργεί συνθήκες αστάθειας. Η σταθερότητα που τόσο χρειάζεται ένα παιδί έγκειται κατά βάση στη σταθερότητα των σχέσεων, στη σταθερή επαφή και με τους δύο γονείς και στη συστηματική συμμετοχή τους στην καθημερινότητά του. 

Αυτό δηλαδή που έχει σημασία είναι η «ψυχική κατοικία» του παιδιού και εκεί διαμένουν και οι δύο γονείς του. Θα λέγατε άλλωστε ταξιδιώτη ένα παιδί που με τη μητέρα του επισκέπτονται συχνά το εξοχικό τους;

– Στον δημόσιο διάλογο ακούστηκαν και φωνές ειδικών να υποστηρίζουν από την κλινική τους εμπειρία ότι η απουσία σταθερής στέγης και σταθερού φροντιστή μπορεί να δημιουργήσουν σύγχυση και προβλήματα σε ένα παιδί.

Επιμένω να προτάσσω τα ευρήματα των επιστημονικών ερευνών, διότι θεωρώ ότι αποτελούν τον μοναδικό αξιόπιστο τρόπο αξιολόγησης. Ο κάθε ειδικός, ψυχίατρος, ψυχολόγος ή αναπτυξιολόγος, μπορεί να κρίνει από την προσωπική του εμπειρία, με τις καλύτερες προθέσεις. Όμως, για καθεμία προβληματική περίπτωση που έχουν δει εκείνοι, δεν θα μάθουμε ποτέ πόσες άλλες είχαν αίσια έκβαση. 

Στους ειδικούς συνήθως προσέρχονται οικογένειες με προβλήματα. Επίσης, πώς ξέρουμε ότι οι περιπτώσεις αυτές δεν θα είχαν ακόμη χειρότερη έκβαση σε καθεστώς αποκλειστικής επιμέλειας; Οι έρευνες βασίζονται σε ένα ευρύτατο και προσεκτικά επιλεγμένο –βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων– δείγμα περιπτώσεων και συγκρίνεται η αποκλειστική με την κοινή επιμέλεια. 

– Τι γίνεται με τις περιπτώσεις που ο ένας γονέας αμελεί το παιδί κατά τη διάρκεια της παραμονής μαζί του; Που το «παρκάρει» μπροστά από έναν υπολογιστή ή στη γιαγιά του;

Το «παρκάρισμα» μπροστά σε έναν υπολογιστή ή στη γιαγιά σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν ακραία αμέλεια, η οποία αφορά περιπτώσεις έλλειψης σίτισης του παιδιού, μη ένδυσής του σύμφωνα με τις καιρικές συνθήκες ή απουσίας επίβλεψης ενήλικα. Με μέτρο, ούτε ο υπολογιστής και σίγουρα ούτε οι γιαγιάδες δεν έβλαψαν κανέναν. 

Αυτές οι πρακτικές πάντως είναι πιο πιθανόν να συμβούν σε περιπτώσεις αποκλειστικής επιμέλειας, καθώς ο γονιός που έχει την επιμέλεια εύλογα δεν μπορεί να ανταπεξέλθει χωρίς βοήθεια στις απαιτήσεις της εργασίας του και της αποκλειστικής φροντίδας του παιδιού. 

Ας μην ξεχνάμε εξάλλου ότι η κοινή επιμέλεια επιτρέπει μια ενδεχομένως μη βέλτιστη γονική ανατροφή από τον ένα γονέα να αντισταθμίζεται από μια καλύτερη γονική ανατροφή από τον άλλο γονέα, πατέρα ή μητέρα.

Γιώργος Καραμανώλης

Αναπληρωτής Καθηγητής Αρχαίας Φιλοσοφίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης

– Θεσμικά μιλώντας, ποιος είναι ο αρμόδιος να αποφασίσει σχετικά με την ανατροφή των παιδιών μετά από ένα διαζύγιο;

Οι επιστήμονες που κατεξοχήν έχουν τον λόγο εδώ είναι αυτοί της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας, και μάλιστα εκπρόσωποι συγκεκριμένων κλάδων αυτών των επιστημών. Αυτό είναι κάτι που δυστυχώς τείνουν να ξεχνούν ορισμένοι νομικοί στη χώρα μας και  θεωρούν ότι έχουν τον πρώτο λόγο στο συγκεκριμένο πλέγμα ζητημάτων. 

Η νομική είναι κανονιστική επιστήμη, ορίζει δηλαδή κανόνες, αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο και εφόσον πρώτα κατανοήσουμε τα φαινόμενα στα οποία αφορούν οι κανόνες. Η ψυχολογία έχει ερευνήσει για δεκαετίες τώρα σε διάφορες χώρες και υπό διαφορετικές συνθήκες ποιοι είναι οι καλύτεροι όροι ανατροφής των παιδιών και ποιες είναι οι συνέπειες από την απόκλιση από αυτούς. Το ίδιο και η κοινωνιολογία. 

Αυτό που συστηματικά προσπαθούν να κάνουν οι επιστήμονες αυτοί είναι να προσεγγίσουν το ζήτημα της ανατροφής του παιδιού και της σχέσης του με τους γονείς του από την οπτική του παιδιού και με βάση τη ζωή του παιδιού. Η ανάδειξη του συμφέροντος του παιδιού είναι λοιπόν το κριτήριο βάσει του οποίου οι ειδικοί εισηγούνται και οι νομικοί οφείλουν να ακολουθήσουν συντάσσοντας τους νόμους. 

– Στο βιβλίο Από κοινού και εξίσου. Η κοινή ανατροφή των παιδιών μετά το διαζύγιο, το οποίο έχετε επιμεληθεί, γίνεται λόγος για το παράδειγμα της Σουηδίας και αναφέρονται σουηδικές μελέτες (ανάμεσα σε άλλες) για την αναγκαιότητα και τη βέλτιστη πρακτική της συνεπιμέλειας. Πώς κρίνετε την εφαρμογή μιας τέτοιας πρακτικής στην ελληνική πραγματικότητα;  

Δεν υπάρχει καμία μελέτη παγκοσμίως που να υποστηρίζει ότι το μοντέλο της αποκλειστικής επιμέλειας, που είχαμε μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα, είναι το καλύτερο. Αντίθετα, όλες οι σχετικές μελέτες, ελληνικές και διεθνείς, δείχνουν ότι χειρότερο είναι το μοντέλο της αποκλειστικής επιμέλειας, όταν και οι δύο γονείς είναι ικανοί να αναθρέψουν το παιδί τους, και ότι το καλύτερο μοντέλο για δύο ικανούς γονείς είναι η από κοινού και εξίσου ανατροφή των παιδιών τους, ανεξαρτήτως χώρας και συνθηκών. 

Στο βιβλίο δεν γίνεται λόγος μόνο για το παράδειγμα της Σουηδίας. Το βιβλίο φιλοξενεί ειδικούς από όλες τις σχετικές με το θέμα ειδικότητες από 6 χώρες, οι οποίοι αναφέρονται στα διεθνή πορίσματα όλων των σχετικών με το θέμα ερευνών παγκοσμίως.

Ιατρική, νευροεπιστήμη, ψυχολογία, κοινωνιολογία της οικογενειακής ζωής διεθνώς συγκλίνουν ερευνητικά στο συμπέρασμα ότι το παιδί που μεγαλώνει εξίσου και με τους δύο γονείς έχει πολλά και κάθε είδους οφέλη αλλά και λιγότερα προβλήματα στη ζωή του. 

Στο ζήτημα της πρακτικής εφαρμογής της συνεπιμέλειας, η απάντηση είναι ότι όταν υπάρχει θέληση, υπάρχει τρόπος. Άδειες πατρότητας προβλέπονται πλέον και στην ελληνική πολιτεία (π.χ. στο δημόσιο). Οι γονείς μπορούν να συμφωνούν στο μοίρασμα του χρόνου ανατροφής, σύμφωνα με ένα σχέδιο ανατροφής που θα πρέπει να εκπονήσουν μόνοι ή με τη βοήθεια δικηγόρων ή διαμεσολαβητών.

Αφετηρία και βάση για όλα αυτά είναι η αντίληψη, που ακόμη και σήμερα δεν έχει εδραιωθεί στην Ελλάδα, ότι το καλύτερο για το παιδί και τους γονείς του παντού στον κόσμο είναι η από κοινού και εξίσου ανατροφή του. Όπως καθολικά αγαθό για το παιδί είναι το σχολείο, ο αθλητισμός, η ψυχαγωγία, το παιχνίδι, και όχι μόνο για τα Γαλλάκια, τα Γερμανάκια ή τα Σουηδάκια, αλλά για όλα τα παιδιά της Γης, επίσης καθολικά αγαθό είναι η από κοινού ανατροφή του και από τους δύο γονείς. 

Ιωάννα Ν. Κονδύλη

Αναπλ. Καθηγήτρια Αστικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ

– Καθώς η νομοθεσία πρόκρινε ως βέλτιστο το νέο νομοσχέδιο με το οποίο κατοχυρώνεται η η συνεπιμέλεια της ανατροφής των παιδιών μετά τη λύση του γάμου, αναρωτιέμαι ποια τυχόν προβλήματα δεν έχουν ληφθεί υπόψη.

Η συνεπιμέλεια, έννοια φορτισμένη συναισθηματικά και οριοθετημένη διαφορετικά από θιασώτες και πολέμιους, αποτέλεσε το αντικείμενο έντονου επιστημονικού διαλόγου, αλλά και ζωηρών κοινωνικών αντιπαραθέσεων. Στο νέο νομοσχέδιο για τη γονική μέριμνα μετά τη λύση του γάμου, το ενδιαφέρον μονοπώλησαν θέματα όπως η εναλλασσόμενη κατοικία και η διαπίστωση της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, που θέτει περιορισμούς στην επικοινωνία του γονέα. 

Υπάρχει όμως ένα άλλο σπουδαίο θέμα, που κατά τη γνώμη μου αποτελεί και το ουσιαστικότερο σκέλος της συνεπιμέλειας, το οποίο έμεινε στη σκιά. Πρόκειται για τα ζητήματα της συναπόφασης. Για ποια θέματα δηλαδή που αφορούν το παιδί πρέπει να συναποφασίζουν οι γονείς. 

Το νομοσχέδιο καταδεικνύει τις αποφάσεις για την ονοματοδοσία, το θρήσκευμα, σοβαρά θέματα υγείας και εκπαίδευσης. Για όλα αυτά οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από κοινού, ασχέτως από το αν ασκείται αποκλειστική επιμέλεια ή συνεπιμέλεια. Αυτή όμως η περιοριστική απαρίθμηση αφήνει εκτός συναπόφασης πολλές σημαντικές αποφάσεις, όπως είναι η μεταβολή του επωνύμου ή της υπηκοότητας, η σύναψη γάμου του ανηλίκου, η δημοσιοποίηση της εικόνας του παιδιού κ.ά. 

Αναρωτιέμαι αν έτσι προστατεύεται το συμφέρον του παιδιού, καθώς οι ανάγκες του ανήλικου δεν είναι ίδιες σε όλες τις ηλικίες. Από την άλλη, κανείς δεν θέλει η ανατροφή του παιδιού να διέρχεται μέσα από τις αίθουσες των δικαστηρίων, εφόσον τις περισσότερες φορές η άσκηση της επιμέλειας δεν προέρχεται από συμφωνία των γονέων, αλλά από δικαστική απόφαση. 

Πρέπει λοιπόν να γίνει μία ρύθμιση στο νομοσχέδιο αναφορικά με τα θέματα της συναπόφασης. Νομοτεχνικά αυτό μπορεί να γίνει αν πριν από τη διατύπωση των ενδεικτικών αποφάσεων προστεθεί η λέξη «ιδίως». Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι δεν είναι μόνο τα συγκεκριμένα ζητήματα σοβαρά, αλλά είναι και άλλα, για τα οποία οι γονείς πρέπει να συναποφασίζουν, χωρίς να χρειάζεται να επισκέπτονται τα δικαστήρια κάθε τρεις και λίγο. 

Ο Γιώργος Καραμανώλης είναι συνεπιμελητής (μαζί με τον Γιάννη Παπαρρηγόπουλο) του βιβλίου «Από κοινού και εξίσου. Η κοινή ανατροφή των παιδιών μετά το διαζύγιο» (εκδ. Gutenberg), στη συγγραφή του οποίου έχει συμμετάσχει και η Μαριέττα Παπαδάτου - Παστού.