EL SISTEMA GREECE: Η ΜΟΥΣΙΚΗ «ΧΤΙΖΕΙ» ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Ένα κοινωνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα μεταμορφώνει τη μουσική σε μέσο κοινωνικής αλλαγής και εργαλείο κοινωνικής ένταξης.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, ένας μουσικός, εκπαιδευτικός και οικονομολόγος από τη Βενεζουέλα, ο José Antonio Abreu, είχε μια ιδέα. Μια πολύ απλή, αλλά παράλληλα πολύ μεγάλη ιδέα: να καταπολεμήσει τον κοινωνικό αποκλεισμό και να βοηθήσει τα παιδιά και τους νέους του Καράκας να βελτιώσουν τη ζωή τους μέσα από τη μουσική.

Έτσι, «γεννήθηκε» το El Sistema. Ένα κοινωνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που απομάκρυνε τα παιδιά και τους νέους από τους δρόμους, εντάσσοντάς τους σε μουσικά σύνολα, ορχήστρες και χορωδίες. Πέρα από μουσική παιδεία, τους πρόσφερε επίσης εφόδια για ένα καλύτερο μέλλον. Άλλωστε, όπως είχε δηλώσει ο εμπνευστής, «η μουσική μεταδίδει τις υψηλότερες αξίες, όπως την αλληλεγγύη, την αρμονία, τη συμπόνια. Έχει την ικανότητα να συνενώνει μια ολόκληρη κοινότητα και να εκφράζει εξαιρετικά συναισθήματα. Γι’ αυτό και πρέπει να αναγνωρίζεται ως παράγοντας κοινωνικής ανάπτυξης με την υψηλότερη έννοια».

Στην Ελλάδα

Εμπνευσμένο από την εκπαιδευτική προσέγγιση του El Sistema, το El Sistema Greece (ESG) ξεκίνησε τη δράση του το 2016, προσφέροντας δωρεάν μαθήματα μουσικής σε παιδιά προσφυγικών κέντρων της Αττικής. Ξεπερνώντας τους φραγμούς που θέτει η γλώσσα, ανεξάρτητα από εθνικότητες και θρησκείες, η μουσική εκπαίδευση μεταμορφώνεται σε μέσο κοινωνικής αλλαγής και εργαλείο κοινωνικής ένταξης.

«Θυμάμαι έναν από τους πρώτους μαθητές μας, τον Ρένο, που κατάγεται από το Κονγκό», αναφέρει η Σέβη Ματσακίδου, υπεύθυνη επικοινωνίας του ESG. «Μας είχε πει πως η μουσική θα του χαρίσει μία ευτυχισμένη ζωή. Ήταν σίγουρος γι’ αυτό. Χάρη στην αγάπη του για τις νότες και την επιμονή του, σήμερα είναι μαθητής στο Μουσικό Γυμνάσιο Αθηνών».

«Τα παιδιά και οι νέοι συναντούν τους διαφορετικούς άλλους και μέσα από τη δημιουργία και τη μουσική αναπτύσσουν αρχές και αξίες», έχει πει σε συνέντευξή του ο Παναγιώτης Τσιρίδης, παιδαγωγικός Υπεύθυνος του El Sistema Greece. «Γίνονται ενεργά μέλη μιας ομάδας και, στη συνέχεια, ενεργοί πολίτες. Σέβονται τους άλλους μουσικούς και τον μαέστρο, όχι γιατί τους επιβάλλεται, αλλά γιατί η συνθήκη αυτή εξασφαλίζει ισονομία και δικαιοσύνη. Με τον ίδιο τρόπο, ως πολίτες μπορούν να σεβαστούν το ανθρώπινο δίκαιο. Είναι μέλη μιας μουσικής ομάδας και καταβάλλουν κόπο για το κοινό αποτέλεσμα. Με τον ίδιο τρόπο ως ενήλικες θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν τη δικαιοσύνη και τους συνανθρώπους τους».

El Sistema/ Kasia Łukasiewic

Από την πράξη στη θεωρία

Σε αντίθεση με τα κλασικά ωδεία, τα μαθήματα του El Sistema είναι ομαδικά. Το παιδί που θα ενταχθεί στη χορωδία δεν θα διαβάσει πεντάγραμμο, αλλά θα τραγουδήσει απευθείας. Το παιδί στην ορχήστρα θα πάρει ένα μουσικό όργανο χωρίς να ξέρει να διαβάζει παρτιτούρες. Πρώτα μαθαίνουν τη μουσική εμπειρικά και μετά σταδιακά ακολουθεί η θεωρία.

• Η μέθοδος El Sistema της Βενεζουέλας έχει εμπνεύσει παρόμοια προγράμματα σε πάνω από 60 χώρες, στηρίζοντας περίπου 1 εκατομμύριο παιδιά και νέους.
• Μέχρι σήμερα, περισσότερα από 2.500 παιδιά και νέοι/νέες ηλικίας 5-26 ετών έχουν παρακολουθήσει τις δράσεις του El Sistema Greece.
• Οι μαθητές του ESG είναι Έλληνες, αλλά και πρόσφυγες ή μετανάστες 2ης ή 3ης γενιάς και προέρχονται από περισσότερες από 30 χώρες.

ESG/ Kasia Łukasiewicz

Ένα νανούρισμα για όλους

Σήμερα, το El Sistema Greece διοργανώνει δράσεις και για ενήλικες. Στο πλαίσιο αυτό, από το 2018, σε συνεργασία με το Carnegie Hall της Νέας Υόρκης και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) υλοποιεί την ελληνική εκδοχή του μουσικού προγράμματος «The Lullaby Project». Μια γιορτή αφιερωμένη στη γονεϊκή αγάπη σε κάθε της μορφή.

«Γονείς» (όχι με την συνήθη έννοια της λέξης) μοιράζονται τις προσωπικές τους ιστορίες με μουσικοσυνθέτες. Γράφουν μαζί τους νανουρίσματα, που παρουσιάζονται στο ΚΠΙΣΝ με τη συμμετοχή μελών της El Sistema Greece Youth Orchestra και της El Sistema Greece Youth Choir.

Μαμάδες με μωρά παιδιά. Γονείς που έπρεπε να χωριστούν από τα παιδιά τους. Γυναίκες που ακόμα ονειρεύονται τη μητρότητα. Γιαγιάδες που μεγαλώνουν εγγόνια. Έγκλειστες στις φυλακές της Θήβας. Εξαρτημένες που γύρισαν σελίδα. Γονείς μαθητών του El Sistema Greece. Γυναίκες σε προσφυγικά κέντρα. «Θείες» που φροντίζουν μωρά τα οποία απομακρύνθηκαν από την οικογένειά τους. Ένας μπαμπάς που είναι μπαμπάς και μαμά. Μία τρανς γυναίκα που διεκδικεί το δικαίωμά της να βλέπει την κόρη της. Αυτές είναι μερικές από τις ιστορίες που αποτυπώθηκαν σε στίχους και νότες.

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΜΕΣΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΝΤΑΞΗΣ.

Μια οικουμενική γλώσσα

Μία από τις μαμάδες που έχουν λάβει μέρος στο πρόγραμμα είναι η Djamila Sharefani, από το Αφγανιστάν. Το νανούρισμα που έγραψαν μαζί με τη μουσικό Lise Borel έχει τίτλο «Dale Min» («Καρδιά μου»). «Γνώρισα τη Lise στο προσφυγικό κέντρο του Σκαραμαγκά», έχει πει η Djamila. «Η κόρη μου παρακολουθούσε μαθήματα στο ESG. Στην αρχή ήταν δύσκολο να μιλήσουμε για τη ζωή μας, αλλά τελικά νιώσαμε ασφαλείς και το κάναμε. Η μουσική ήταν πάντα κομμάτι της ζωής μας. Για εμάς είναι συχνά ο τρόπος να αντέξουμε τις δυσκολίες. Η μέρα της συναυλίας ήταν πιο όμορφη στιγμή που ζήσαμε από τότε που ήρθαμε στην Ελλάδα».

Μια συγκινητική ιστορία περιγράφει και η Ελένη Αράπογλου, ερμηνεύτρια και μουσικός, που τα ζει στη Νέα Υόρκη. «Θυμάμαι τη μαμά από την Υεμένη μαζί με την οποία γράψαμε το νανούρισμα “Πανσέληνος”. Αυτό ήταν το χαϊδευτικό όνομα της κόρης της. Το γράψαμε στα αραβικά, ενώ εγώ δεν μιλάω τη γλώσσα κι εκείνη δεν μιλούσε αγγλικά. Δημιουργήσαμε ένα τραγούδι χωρίς να επικοινωνούμε λεκτικά, παρά μόνο με το σώμα και το χαμόγελο, με παντομίμα. Όλο το νανούρισμα γράφτηκε σε μια συνάντηση. Αν και στην αρχή η μητέρα εκείνη ήταν τρομαγμένη και λίγο ντροπαλή, στο τέλος το τραγούδι ξεπήδησε από μέσα της».

Lullaby Project, SNFCC/ Nikos Karanikolas

Το φετινό Lullaby Project

Στη φετινή εκδοχή του Lullaby Project συμμετείχαν οι Γιώργος Δούσης, Αλέξανδρος Δρόσος, Θοδωρής Οικονόμου, Γιώργος Μανωλάκης, Κατερίνα Ντούσκα, Κατερίνα Πολέμη, Έλενα Χούντα και Jorge Diaz. Οι συνθέτες συνδημιούργησαν μαζί με ένα ζευγάρι που αποφάσισε να μεγαλώσει την οικογένειά του υιοθετώντας ένα παιδί, μία γυναίκα που μαθαίνει τον κόσμο από την αρχή χάρη στον ιδιαίτερο τρόπο που τον αντιλαμβάνεται ο γιος της, μητέρες σε προσφυγικά κέντρα, έναν πατέρα που βίωσε τη μεγαλύτερη απώλεια, μία γυναίκα που έχοντας εργαστεί για χρόνια στο πλευρό παιδιών ετοιμάζεται να φέρει στον κόσμο το δικό της. Οι μουσικές ιστορίες τους παρουσιάστηκαν τη Δευτέρα 14 Ιουνίου στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και μπορείτε να τις παρακολουθήσετε στην ιστοσελίδα του ΚΠΙΣΝ.