ΠΩΣ ΠΑΙΡΝΕΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΟΤΑΝ ΕΧΕΙΣ ΣΤΡΕΣ;

Όταν η καρδιά χτυπάει πολύ δυνατά, το μυαλό «μπλοκάρει». Το επιβεβαιώνει έρευνα που δείχνει πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος όταν πρέπει να πάρει σημαντικές αποφάσεις υπό συνθήκες έντασης και στρες. 

Το στρες, ο εθισμός και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές χαρακτηρίζονται συχνά από έντονες καταστάσεις. Οι επιστήμονες τις αποκαλούν «διέγερση». Οι καρδιακοί παλμοί και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται, η αναπνοή «κόβεται» και οι αποφάσεις που λαμβάνουμε κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι ως επί το πλείστον κακές. Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος; 

Πώς ακριβώς η σωματική διέγερση επηρεάζει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων; Για να απαντήσουν στο ερώτημα, επιστήμονες της Ιατρικής Σχολής Icahn at Mount Sinai της Νέας Υόρκης, ανέλυσαν τα δεδομένα προηγούμενων πειραμάτων.

Διαπίστωσαν ότι τα κέντρα λήψης αποφάσεων του εγκεφάλου περιλαμβάνουν κάποιους νευρώνες οι οποίοι μπορούν να παρακολουθούν αποκλειστικά την εσωτερική δραστηριότητα του σώματος, σαν οθόνες. Μια έντονη κατάσταση σωματικής διέγερσης φάνηκε ότι μπορεί να διαφοροποιεί την ισορροπία των νευρώνων που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων, και να καταστρατηγεί την άμεση δράση τους, μετατρέποντας ορισμένους από αυτούς σε απλούς παρατηρητές. 

Το στρες και τα κέντρα λήψης αποφάσεων στον εγκέφαλο

Τα κέντρα λήψης αποφάσεων στον εγκέφαλο είναι δύο: Το διαβουλευτικό και το συναισθηματικό. 

Το συναισθηματικό κέντρο είναι η αμυγδαλή, που βρίσκεται στο εσωτερικό τμήμα του κροταφικού λοβού. Είναι το αρχαιότερο κέντρο λήψης αποφάσεων και βοήθησε το ανθρώπινο είδος να επιβιώσει, αντιδρώντας γρήγορα απέναντι στις απειλές. Παρότι πιο γρήγορη, η αμυγδαλή έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται σε περιορισμένο εύρος περιστάσεων. 

Το διαβουλευτικό κέντρο, που μελετά, εξετάζει και αναλύει, βρίσκεται στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου. Αναπτύχθηκε μεταγενέστερα στην ιστορία του ανθρώπινου είδους, χωρίς να αντικαταστήσει παλιότερα εγκεφαλικά συστήματα. Όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων, είναι η φωνή της λογικής, αποτέλεσμα πιο σύνθετων διεργασιών, που προέκυψαν μέσω της εξέλιξης του είδους. 

Για τη λήψη μιας απόφασης τα δύο εγκεφαλικά κέντρα συνεργάζονται στενά. Ο συναισθηματικός μηχανισμός είναι ο προκαθορισμένος και προεπιλεγμένος για τη λήψη αποφάσεων, ενώ ο διαβουλευτικός είναι πιο αργός, αλλά και πιο ευέλικτος. Επεμβαίνει όταν συναντάμε νέες καταστάσεις ή όταν η σωστή απόφαση δεν είναι ευδιάκριτη. 

unsplash bret kavanaugh

«Τα ευρήματα αποδεικνύουν ότι τα κέντρα λήψης αποφάσεων του εγκεφάλου παρακολουθούν συνεχώς τι συμβαίνει μέσα στο σώμα και προσαρμόζονται ανάλογα. Εξαιτίας αυτού του μηχανισμού, οι αυξομειώσεις της διέγερσης είναι ικανές να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν αυτά τα κέντρα», δήλωσε ο συγγραφέας της έρευνας και αναπληρωτής καθηγητής νευροεπιστημών Dr. Peter Rudeback. Στόχος της έρευνας είναι να κατανοηθούν οι κυτταρικές διαδικασίες που αποτελούν τη βάση πολλών ψυχιατρικών διαταραχών. 

Εδώ και χρόνια οι επιστήμονες έχουν περιγράψει τη σχέση μεταξύ διέγερσης και λήψης αποφάσεων ως μια καμπύλη σχήματος U. Μια ήπια διέγερση, όπως αυτή που μας προσφέρει μια κούπα καφέ, μπορεί να οδηγήσει στην καλύτερη απόφαση. Η υπερβολική ή πολύ μικρή διέγερση αυξάνει τις πιθανότητες ο εγκέφαλος να πάρει αντίστοιχα λανθασμένες ή καθυστερημένες αποφάσεις.

Τι «μπλοκάρει» τις αποφάσεις μας;

Οι ερευνητές ανέλυσαν τα δεδομένα πειραμάτων που είχαν γίνει λίγο παλιότερα σε πιθήκους. Τα ζώα, ανάλογα με τον βαθμό διέγερσης στον οποίο υποβάλλονταν, έπρεπε να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο ανταμοιβές: είτε περισσότερο χυμό, είτε λίγο. Μελετώντας τη δραστηριότητα των νευρώνων στα κέντρα λήψης αποφάσεων των εγκεφάλων των πιθήκων, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι αυτή άλλαζε ανάλογα με τον καρδιακό ρυθμό των ζώων. Οι πίθηκοι έκαναν τη σωστή επιλογή, επέλεγαν δηλαδή τον πιο πολύ χυμό, όταν η καρδιά τους χτυπούσε ελαφρώς γρηγορότερα. 

Τι θα μπορούσε να συμβεί, άραγε, κατά τη διάρκεια της αυξημένης διέγερσης που παρατηρείται σε ασθενείς με αγχώδη διαταραχή και εθισμό; Για να μπορέσουν να απαντήσουν σε αυτό, οι ερευνητές ανέλυσαν τα δεδομένα που πήραν, αφού απενεργοποίησαν χειρουργικά την αμυγδαλή, το συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου. Η επέμβαση αύξησε τον καρδιακό παλμό των ζώων έως και 15 παλμούς το λεπτό. Σε αυτή την ενισχυμένη κατάσταση διέγερσης, οι πίθηκοι καθυστερούσαν να πάρουν τη σωστή απόφαση. Η υπερβολική διέγερση παρεμπόδισε τη λήψη της απόφασης. 

Ένα σημαντικό εύρημα

Η ερευνητική ομάδα όμως παρατήρησε και κάτι ακόμη, πιο ενδιαφέρον. Η αυξημένη διέγερση φάνηκε να διαφοροποιεί την ισορροπία και τη «δουλειά» των νευρώνων κατά τη διάρκεια της λήψης αποφάσεων. Και στα δύο κέντρα του εγκεφάλου, διαβουλευτικό και συναισθηματικό, παρατηρήθηκε μείωση του αριθμού των νευρώνων που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων. Ειδικά στο διαβουλευτικό, αυξήθηκε ο αριθμός των νευρώνων που παρακολουθούν τις εσωτερικές διεργασίες. Ακολούθως, τα μηνύματα που μεταφέρονταν στον εγκέφαλο για τη λήψη αποφάσεων δεν ήταν πια ίδια, έμοιαζε να είχαν καταπατηθεί από την υπερβολική διέγερση. 

Οι επιστήμονες, σύμφωνα με τα λεγόμενά τους, θα συνεχίσουν να μελετούν πώς η διέγερση μπορεί να επηρεάσει τις υψηλότερες λειτουργίες του εγκεφάλου. Στόχος τους είναι να κατανοήσουν πώς αυτό συμβάλλει στην εκδήλωση ψυχιατρικών διαταραχών.