ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ; ΤΙ ΡΟΛΟ ΠΑΙΖΕΙ Ο ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΣ

Ποιος είναι ο κινητήριος μοχλός της μνήμης; Πίσω από τον μηχανισμό των αναμνήσεων βρίσκεται ένα τόσο δα τμήμα στον εγκέφαλο: ο ιππόκαμπος. Τι τον καταστρέφει και τι τον ενδυναμώνει; 

Και ξαφνικά, εκεί που περπατάς, ξεπηδάει από κάποιο ανοιχτό παράθυρο η μυρωδιά κοτόπουλου που σιγοψήνεται στον φούρνο με πατάτες. Πώς αισθάνεσαι; Περίφημα! Mάλλον όχι επειδή πεινάς και σου αρέσει αυτό το φαγητό. Αλλά επειδή σε κατέκλυσαν όμορφα συναισθήματα, που σου φέρνουν στο νου παιδικές αναμνήσεις από κυριακάτικα τραπέζια.

Φυσικά, το παράδειγμα είναι τυχαίο. Άλλοτε, σε περιόδους έντονου στρες ή μετά από μεγάλη στενοχώρια, έχει τύχει να παρατηρήσεις πως ξεχνάς εύκολα. Πού έβαλες τα κλειδιά; Ποια είναι εκείνη η λέξη που περιγράφει αυτό που θέλεις να πείτε; Πότε ήταν που πήγες στο Λονδίνο; Για όλα τα παραπάνω ευθύνεται μια μικρή εγκεφαλική δομή, ο ιππόκαμπος.

Ο ιππόκαμπος είναι μια εγκεφαλική δομή με καμπύλο σχήμα, που μοιάζει με το αλογάκι της θάλασσας – γι’ αυτό και ονομάστηκε έτσι. Στην πραγματικότητα, μέσα στο κεφάλι μας υπάρχουν δύο ιππόκαμποι, ένας πάνω από κάθε αυτί, σε απόσταση περίπου 3,8 εκ. από το εξωτερικό του.

Οι ιππόκαμποι βρίσκονται στο λεγόμενο μεταιχμιακό σύστημα, μια περιοχή του εγκεφάλου ανάμεσα στον φλοιό και τον υποθάλαμο. Το μεταιχμιακό σύστημα συνδέεται με τον έλεγχο των συναισθημάτων, της συμπεριφοράς και των προθέσεων, και παίζει σημαντικό ρόλο στη μνήμη και στη μάθηση. 

Ελένη Καστρινογιάννη

Πώς λειτουργεί ο ιππόκαμπος

Ο ιππόκαμπος είναι υπεύθυνος για την κωδικοποίηση της μακροπρόθεσμης μνήμης του ανθρώπου. Οι αναμνήσεις δεν αποθηκεύονται μακροπρόθεσμα στον ιππόκαμπο. Ο ιππόκαμπος αρχειοθετεί τις νέες αναμνήσεις, διαμορφώνοντας, οργανώνοντας και αποθηκεύοντάς τες, και στη συνέχεια στέλνει κάποιες από αυτές στη μακροπρόθεσμη μνήμη. 

Δηλαδή, λειτουργεί σαν κέντρο αποστολής που ξεσκαρτάρει τις πρόσφατες αναμνήσεις και στέλνει τις πιο σημαντικές στη μακροπρόθεσμη μνήμη. Υπό αυτή την έννοια, συνδέεται και με τη μάθηση. Στη διαδικασία «αρχειοθέτησης» σημαντικό ρόλο παίζει και ο ύπνος. Κατά τη διάρκειά του ο ιππόκαμπος παραμένει ενεργός και φροντίζει ώστε να εδραιωθούν οι πρόσφατες και χρήσιμες αναμνήσεις. 

Ο ιππόκαμπος φροντίζει επίσης να διαμορφώσει μια ενιαία μνήμη από τα βιώματά μας, η οποία καταγράφεται ως προσωπική εμπειρία. Ενοποιεί τη λεγόμενη επεισοδιακή μνήμη, που είναι οι αναμνήσεις από περιστατικά που βιώσαμε, και τη συνδέει με τα αντίστοιχα συναισθήματα, έτσι ώστε να σχηματιστεί αυτό που αποκαλούμε προσωπική εμπειρία. Να γιατί η μυρωδιά του ψητού κοτόπουλου μας πλημμυρίζει με ωραία συναισθήματα μπλεγμένα με αναμνήσεις. 

ΤΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΙΠΠΟΚΑΜΠΟ, ΚΑΘΩΣ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ.

Σύμφωνα με έρευνες, διαφορετικές υποπεριοχές του ιππόκαμπου είναι υπεύθυνες για διαφορετικές «εργασίες». Το πίσω μέρος του ιππόκαμπου, για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι συνδέεται με τη δημιουργία αναμνήσεων που σχετίζονται με τον χώρο και ακόλουθα τον προσανατολισμό. Μελέτη που έγινε σε οδηγούς ταξί στο Λονδίνο έδειξε ότι η εξοικείωση με πολλούς και δαιδαλώδεις δρόμους οδήγησε στην ανάπτυξη της πίσω περιοχής του ιππόκαμπου. 

Τέλος, υπό φυσιολογικές συνθήκες, ρυθμίζει την παραγωγή της κορτιζόλης, γνωστής και ως ορμόνης του στρες. Δεν μπορεί όμως να επέμβει σε έκτακτες περιστάσεις απειλής ή κινδύνου, ώστε να περιορίσει την έκκρισή της. Τι συμβαίνει άραγε στον ιππόκαμπο υπό συνθήκες έντονου στρες;  

Ποια προβλήματα προκύπτουν από τον ιππόκαμπο;

Τα περισσότερα προβλήματα μνήμης σχετίζονται με τον ιππόκαμπο, αφού εκείνος είναι υπεύθυνος για τον σχηματισμό της. Ιππόκαμπος που έχει υποστεί βλάβη από ασθένεια ή τραυματισμό (κυριολεκτικό ή ψυχικό) έχει επιπτώσεις στις αναμνήσεις ενός ατόμου, καθώς και στην ικανότητά του να σχηματίσει νέες αναμνήσεις. Η βλάβη του μπορεί να επηρεάσει ιδιαίτερα τη χωρική μνήμη και την ικανότητα να θυμόμαστε οδηγίες, τοποθεσίες και προσανατολισμούς. 

Ο κυτταρικός εκφυλισμός στον ιππόκαμπο που έχει συνδεθεί με τη νόσο Αλτσχάιμερ είναι υπεύθυνος για την αδυναμία των ασθενών να προσανατολίζονται, να θυμούνται τοποθεσίες και οδηγίες, ονόματα, ημερομηνίες και συμβάντα. 

Ο ΙΠΠΟΚΑΜΠΟΣ ΣΥΡΡΙΚΝΩΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΠΕΡΙΠΟΥ 13% ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΝ 30-80.

Ο ιππόκαμπος είναι ευάλωτος στο μακροχρόνιο στρες. Η υπερβολική κορτιζόλη φθείρει τους νευρώνες του. Το έντονο και μακροχρόνιο στρες προκαλεί ατροφία του ιππόκαμπου, που με τη σειρά της βλάπτει τον σχηματισμό της μακροπρόθεσμης μνήμης. 

Το μετατραυματικό στρες, δηλαδή το μακροχρόνιο άγχος που προκύπτει ως αποτέλεσμα μιας τραυματικής εμπειρίας (γνωστό και ως PTSD), μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες. Έρευνα έδειξε πως άτομα με μετατραυματικό σύνδρομο είχαν μικρότερο ιππόκαμπο σε σχέση με εκείνα που δεν είχαν υποστεί ψυχικό τραύμα. 

Η ηλικία επίσης επιβαρύνει τη λειτουργία του ιππόκαμπου. Μαγνητικές τομογραφίες στον ανθρώπινο εγκέφαλο έχουν δείξει ότι συρρικνώνεται κατά περίπου 13% μεταξύ των ηλικιών 30-80. 

6 τρόποι να βοηθήσετε τη λειτουργία του

1. Με γυμναστική

Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2011 διαπίστωσε ότι η ήπια, αερόβια άσκηση μπορεί να αυξήσει το μέγεθος του ιππόκαμπου σε ενήλικες ηλικίας 55 έως 80 ετών, και να βελτιώσει τον προσανατολισμό τους στο χώρο.

2. Με διαχείριση του στρες

Καθώς το μακροχρόνιο άγχος έχει αρνητικό αντίκτυπο στον ιππόκαμπο, η εύρεση τρόπων διαχείρισής του μπορεί να συμβάλει στην προστασία του. 

3. Με διαλογισμό

Αν και ο διαλογισμός θα μπορούσε για κάποιους να αποτελέσει τρόπο διαχείρισης του στρες, έχει βρεθεί ότι παρεμποδίζει την πτωτική λειτουργία του ιππόκαμπου που οφείλεται στην ηλικία. 

4. Με αντικαταθλιπτική αγωγή

Η κατάθλιψη και άλλες ψυχικές παθήσεις προκαλούν συρρίκνωση του ιππόκαμπου. Με την αντικαταθλιπτική αγωγή το μέγεθός του μπορεί να αυξηθεί έως και 30%. 

5. Με ησυχία

Έρευνα έδειξε ότι η απουσία θορύβου μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμη αύξηση του ρυθμού δημιουργίας νέων νευρώνων στον ιππόκαμπο. 

6. Με βότανα

Μεμονωμένη έρευνα έδειξε ότι η Ροδιόλα μπορεί να οδηγήσει σε πολλαπλασιασμό των νευρικών βλαστοκυττάρων στον εγκέφαλο σε καταστάσεις μακροχρόνιου στρες και κατάθλιψης. Σε κάθε περίπτωση συμβουλευτείτε τον γιατρό σας προτού πάρετε οποιοδήποτε συμπλήρωμα. Η λήψη συγκεκριμένων βοτάνων αντενδείκνυται σε συνδυασμό με αντικαταθλιπτική αγωγή.