ΕΧΕΙ ΝΟΗΜΑ ΝΑ ΣΥΖΗΤΑΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ;

Όταν αποκαλύπτεται ένα πραγματικά αποτρόπαιο έγκλημα, υπάρχουν πάντα κάποιοι που θυμούνται τη θανατική ποινή και υποστηρίζουν ότι θα ήταν η μόνη ανάλογη τιμωρία. Το ίδιο φαίνεται να πιστεύουν και οι χώρες στις οποίες εφαρμόζεται ακόμη, λιγότερο ή περισσότερο «πολιτισμένες». Τι γίνεται, όμως, όταν αντιμετωπίζουμε έτσι τα «τέρατα»; Ποια είναι τα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ της καθολικής κατάργησής της;

Πιστεύεις ότι τα «τέρατα» δεν αξίζουν να ζουν ανάμεσα μας και ως εκ τούτου είσαι υπέρ της θανατικής ποινής; Τότε, θα ήταν χρήσιμο να ξέρεις τι συμβαίνει όταν κοιτάς στην άβυσσο κατάματα. Αν δεν ξέρεις, συνέχισε να διαβάζεις, έχοντας πρόχειρο το εξής: τα «τέρατα» μπορούν να σε κάνουν κι εσένα «τέρας» και άρα να σε τραβήξουν στον «βούρκο» τους. Αν πιστεύεις πως αυτό είναι ΟΚ, δεν έχω να πω κάτι άλλο – σε εσένα. Δηλαδή, ό,τι κι αν πω (φερ’ ειπείν, ότι η απουσία του κοινωνικού κράτους και της πρόνοιας «θρέφει» την εγκληματικότητα, όπως αποδεικνύεται και από τα ποσοστά της σε χώρες με ήπιες ποινές, π.χ. στη Σκανδιναβία) δεν θα αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεσαι.

Σε όλους τους άλλους, θα ήθελα να θέσω ένα ερώτημα: τι είναι «τέρας» και ποιος είναι ικανός να το προσδιορίσει, ώστε να μην ανοίξει η πύλη της Κολάσεως και να μην καταλήξουμε τελικά όλοι εκεί;

Tι είναι θανατική ποινή

Η ποινή του θανάτου είναι η αυστηρότερη που μπορεί να επιβληθεί για ένα έγκλημα, η εσχάτη των ποινών. Υπάρχει από την αρχαιότητα. Άπαξ και θεμελιώθηκε ισχυρή κρατική εξουσία, υπήρξε παραδειγματική ποινή για εγκληματίες. Κάθε τρόπος εκτέλεσης είχε συγκεκριμένο συμβολισμό: Στην Ευρώπη, ο θάνατος διά απαγχονισμού θεωρείτο εξευτελιστικός, άρα για τους ληστές. Ο αποκεφαλισμός ευγενής τρόπος θανάτου, κατάλληλος για αριστοκράτες. Οι αιρετικοί πήγαιναν στην πυρά, καθώς η φωτιά ήταν μέσο κάθαρσης. Ιστορικά, οι περισσότερες εκτελέσεις γίνονται δημοσίως, για παραδειγματισμό και επίδειξη δύναμης του κράτους.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται τη σήμερον ημέρα στο 1/3 της Γης όπου υφίσταται η θανατική ποινή είναι: αποκεφαλισμός, ηλεκτρική καρέκλα, απαγχονισμός, θανατηφόρα ένεση, ασφυξία με αέρια, λιθοβολισμός και πυροβολισμός. Παλαιότερα κατέφευγαν επίσης σε ανασκολοπισμό, διαμελισμό, εντοιχισμό, κατασπαραγμό από τα θηρία, καταβαράθρωση, καύση και σταύρωση.

Ποια εγκλήματα τιμωρούνται με θανατική ποινή – εκεί όπου ισχύει

Θανατηφόρα εγκλήματα, θανατηφόρα αδικήματα και θανατηφόρα κακουργήματα, που ποικίλουν ανάλογα με τη χώρα. Συνήθως περιλαμβάνουν σοβαρά εγκλήματα κατά του ατόμου, όπως φόνο, μαζική δολοφονία, επιβαρυντικές περιπτώσεις βιασμού (π.χ. σεξουαλική κακοποίηση παιδιού), τρομοκρατία, αεροπειρατεία, εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία. Άλλα έθνη καταδικάζουν σε θανατική ποινή υπεύθυνους για εγκλήματα κατά του κράτους (π.χ. απόπειρα ανατροπής κυβέρνησης, προδοσία, κατασκοπεία, εξέγερση και «πειρατεία»), ενώ σε κάποιες λίστες υπάρχουν και υποτροπές σε παλαιότερες καταδίκες, η διακεκριμένη ληστεία και η απαγωγή, όπως και η διακίνηση ναρκωτικών και η κατοχή ναρκωτικών.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΜΕΝΟΥ ΣΕ ΘΑΝΑΤΙΚΗ ΠΟΙΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΓΙΝΕ ΤΟ 1972.

Πόσες χώρες επιβάλλουν θανατική ποινή

Είναι 54, ενώ επτά τη διατήρησαν για ακραίες συνθήκες (όπως εγκλήματα πολέμου). Το 60% του πληθυσμού αυτού του πλανήτη ζει σε χώρες που έχουν θανατική ποινή (Κίνα, Ινδία, 30 πολιτείες των ΗΠΑ, Ινδονησία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Νιγηρία, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, Ιράν, Ιαπωνία και Ταϊβάν). Eκτελέσεις γίνονται και σε Αφγανιστάν, Αντίγκουα, Μπαχάμες, Μπαχρέιν, Μπαρμπέιντος, Λευκορωσία, Μπελίζ, Μποτσουάνα, Κομόρες, Κούβα, Δομινικανή Δημοκρατία, Κονγκό, Ισημερινή Γουϊνέα, Γκάμπια, Γκάνα, Ιράν, Ιράκ, Τζαμάικα, Ιαπωνία, Ιορδανία, Κουβέιτ, Λίβανος, Λεσότο, Λιβύη, Μαλαισία, Νότια Κορέα, Βόρεια Κορέα, Ομάν, Παλαιστίνη, Κατάρ, Saint Kitts, Saint Lucia, Saint Vincent, Σιγκαπούρη, Σομαλία, Νότιο Σουδάν, Σουδάν, Συρία, Ταϊλάνδη, Τρινιντάντ, Ουγκάντα, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Βιετνάμ, Υεμένη, Ζιμπάμπουε.

Για ποιους λόγους επιβάλλεται θανατική ποινή

Στη λίστα υπάρχουν τα πάντα, ανάλογα με τη χώρα. Θα δούμε τι ισχύει στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, που έχει από τους μεγαλύτερους καταλόγους. Ο ποινικός κώδικας, λοιπόν, προβλέπει τη δυνατότητα επιβολής θανατικής ποινής για:

• εγκλήματα κατά του ατόμου,
• δολοφονία πρώτου βαθμού, με ειδικές συνθήκες,
• οικονομικό όφελος,
• καταδίκη ήδη καταδικασμένου για ανθρωποκτονία πρώτου ή δεύτερου βαθμού,
• πολλαπλές δολοφονίες,
• έγκλημα με χρήση εκρηκτικών,
• αποφυγή σύλληψης ή βοήθειας σε απόδραση,
• εκτελέσεις μαρτύρων σε δίκες ώστε να μην καταθέσουν,
• δολοφονίες εισαγγελέων, δικαστών, πρώην δικαστών, εκλεγμένων ή διορισμένων αξιωματούχων, ενόρκων,
• δολοφονία ενώ είναι σε εξέλιξη ληστεία,
• απαγωγή,
• βιασμό,
• σοδομισμό,
• εκτέλεση άσεμνης ή μοχθηρής πράξης με θύμα παιδί κάτω των 14 χρόνων,
• δολοφονία λόγω θρησκείας, φυλής, εθνικότητας ή σεξουαλικού προσανατολισμού,
• δολοφονία που διαπράχθηκε με πυροβόλο όπλο, από μηχανοκίνητο όπλο,
• ατύχημα με τρένο που οδηγεί στο θάνατο ενός ατόμου,
• βοήθεια, συνέργεια, παροχή συμβουλών, εντολή, πρόκληση, παρακίνηση, αίτημα ή βοήθεια στη διάπραξη κακουργήματος, με απερίσκεπτη αδιαφορία για την ανθρώπινη ζωή,
• εγκλήματα κατά του κράτους,
• προδοσία της πολιτείας,
• ψευδορκία που προκαλεί την εκτέλεση αθώου ανθρώπου,

Υπάρχει επίσης άλλη μια τεράστια λίστα για βετεράνους στρατιωτικούς.

Στην Ινδία –μεταξύ άλλων– καταδικάζονται σε θάνατο οι βιαστές παιδιών «κάτω των 12 χρόνων» και όσοι κάνουν απαγωγή για λύτρα, ενώ 13 χώρες (που υπακούν στον ισλαμικό νόμο) καταδικάζουν σε θάνατο τους ομοφυλόφιλους. Στο Χονγκ Κονγκ, καταδικάζονται σε θάνατο οι διακινητές ναρκωτικών. Στο Σουδάν αυτοί που συναινούν σε σεξουαλική σχέση εκτός γάμου. Στο Ιράν κάποιος που απαρνείται ή αλλάζει θρήσκευμα. Στη Βόρεια Κορέα, κάποιος καταδικάστηκε σε θάνατο επειδή είχε συλληφθεί να πίνει αλκοόλ στις 100 μέρες πένθους μετά το θάνατο του ηγέτη Kim Jong-Il.

Η θανατική ποινή σε αριθμούς

To 2020 έγιναν 483 εκτελέσεις θανατοποινιτών, σε 18 χώρες του πλανήτη. Ο αριθμός ήταν μικρότερος κατά 26% από εκείνον του 2019 (657). Η Διεθνής Αμνηστία ενημέρωσε ότι ήταν οι λιγότερες εκτελέσεις που έχουν καταγραφεί την τελευταία δεκαετία. Εκ του συνόλου των 483 θανατοποινιτών που εκτελέστηκαν, 16 ήταν γυναίκες.

Μέσα στο 2020, σε χώρες όπου ισχύει η θανατική ποινή δόθηκαν και 33 χάρες, ενώ επιβλήθηκαν περισσότερες από 1.477 θανατικές ποινές, σε 54 χώρες (το 2019 ήταν 2.307).

ΙΣΤΟΡΙΚΑ, ΕΧΟΥΝ ΥΠΑΡΞΕΙ ΚΑΤΑΦΩΡΕΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑΣ ΕΝΟΣ ΛΑΟΥ, ΕΝΩ ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΤΗΚΑΝ ΑΡΓΟΤΕΡΑ.

Ποιοι είναι οι «πρωταθλητές» σε εκτελέσεις θανατοποινιτών;

Οι περισσότερες έγιναν στην Κίνα, το Ιράν, την Αίγυπτο, το Ιράκ και τη Σαουδική Αραβία – η σειρά δεν είναι τυχαία, αλλά βάσει αριθμών. Ο μεγαλύτερος εκτελεστής παρέμεινε η Κίνα, με τους καθ’ ύλην αρμοδίους να διευκρινίζουν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι άγνωστος, αφού οι σχετικές πληροφορίες είναι κρατικά μυστικά. Οι εκτιμήσεις, ωστόσο, θέλουν οι Κινέζοι να προέβησαν σε χιλιάδες εκτελέσεις καταδικασμένων σε θανατική ποινή (πληροφορίες αναφέρουν ότι γίνονται καθημερινά 5-6 εκτελέσεις).

Εν αντιθέσει με τις περισσότερες χώρες όπου ισχύει η θανατική ποινή, στην Κίνα δεν δημοσιοποιούνται οι ποινές και οι ημερομηνίες εκτέλεσης. Ο κανόνας είναι πως είναι ιδιωτικές και εμπιστευτικές και έτσι δεν ενημερώνεται καν η οικογένεια του καταδικασμένου. Οι εκτελέσεις γίνονται κυρίως από εκτελεστικό απόσπασμα.

Αίθουσα εκτελέσεων στις φυλακές του Σαν Κουέντιν, που είναι το παλαιότερο σωφρονιστικό ίδρυμα της Καλιφόρνια, στις ΗΠΑ. © 2010 Eric Risberg / AP Photo

Η Ινδία, το Ομάν, το Κατάρ και η Ταϊβάν έθεσαν και πάλι σε εφαρμογή τις θανατικές ποινές, με τη Διεθνή Αμνηστία να μην καταγράφει εκτελέσεις στη Λευκορωσία, την Ιαπωνία, το Πακιστάν, τη Σιγκαπούρη και το Σουδάν (ενώ είχαν κάνει το 2019 και το 2018) ή στο Μπαχρέιν (όπου είχαν γίνει το 2019).

Η Αίγυπτος τις τριπλασίασε (από 32 σε 107), στο Ιράκ ήταν μισές (από 100 το 2019 έγιναν 45 το 2020) και η Σαουδική Αραβία έκανε μείωση της τάξεως του 85% (από 184 σε 27).

Το Τσαντ και το Καζακστάν είναι μεταξύ των τελευταίων που προχώρησαν σε κατάργηση της θανατικής ποινής. Στα των ΗΠΑ, το Κολοράντο έγινε η 22η πολιτεία όπου καταργήθηκε η θανατική ποινή, ενώ τα Μπαρμπέιντος ολοκλήρωσαν τις μεταρρυθμίσεις για την κατάργηση.

Τι ισχύει στην Ευρώπη

Το άρθρο 2 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύει τη χρήση θανατικής ποινής. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο έχει 47 κράτη μέλη, έχει επιδιώξει να καταργήσει απολύτως τη χρήση από τα μέλη του, μέσω του Πρωτοκόλλου 13 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Κάτι που επηρεάζει μόνο τα κράτη-μέλη που την έχουν υπογράψει και επικυρώσει. Όχι την Αρμενία, τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν. Για να μην μακρηγορούμε, εκτελέσεις γίνονται ακόμα στη Λευκορωσία.

Από το 2007 έως το 2020, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε οκτώ μη δεσμευτικά ψηφίσματα που ζητούν παγκόσμιο μορατόριουμ των εκτελέσεων, με σκοπό την τελική κατάργηση.

Τι ισχύει στην Ελλάδα

Οι εκτελέσεις στην Πρώτη Ελληνική Δημοκρατία γίνονταν με τυφεκισμό. Ο πρώτος θανατοποινίτης που εκτελέστηκε στην Ελλάδα, στις 17/4/1823, είχε σκοτώσει τρία άτομα. Το 1834, η μοναρχία σύστησε τον ποινικό κώδικα και τον αποκεφαλισμό στην γκιλοτίνα. Οι δυσκολίες που προέκυψαν με τη διαθεσιμότητα αυτού του συστήματος είχε ως συνέπεια να γίνει ο τυφεκισμός η εναλλακτική, από το 1847 και έως το 1929, οπότε αναγνωρίστηκε ως ο μόνος επίσημος τρόπος εκτέλεσης.

Η τελευταία εκτέλεση καταδικασμένου σε θανατική ποινή, στη χώρα μας έγινε στις 25 Αυγούστου του 1972. Ήταν του 27χρονου ηλεκτρολόγου Βασίλη Λυμπέρη, ο οποίος είχε κριθεί ένοχος για τη δολοφονία της γυναίκας, της πεθεράς και των δύο παιδιών του (τους έκαψε). Καταδικάστηκε τετράκις εις θάνατον. Παρακαλούσε να εκτελεστεί, κάτι που έγινε στην Κρήτη, στο πεδίο βολών εφέδρων αξιωματικών, από 12μελες εκτελεστικό απόσπασμα (μόνο τα 6 όπλα είχαν αληθινά πυρά).

Για την ιστορία, σε τετράκις εις θάνατον είχε καταδικαστεί και ένας εκ των τριών συνεργών του, ο Παύλος Αγγελόπουλος. Είχε προγραμματιστεί να εκτελεστεί την ίδια ημέρα και ώρα με τον Λυμπέρη, στην Κέρκυρα. Δεν είχε συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας του και του δόθηκε χάρη. Για την ακρίβεια, η εκτέλεση έγινε ισόβια κάθειρξη και στα μέσα του ’90 του δόθηκε χάρη αποφυλάκισης.

Ακολούθως, τα δικαστήρια συνέχισαν να καταδικάζουν εις θάνατον, αλλά δεν γίνονταν εκτελέσεις, έως την οριστική κατάργηση.

Αρχικά, υπήρχε ως εξαίρεση το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας. Καταργήθηκε το 1993, διά του νόμου Νόμου 2172/1993, της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου, που επιβεβαιώθηκε στη συνταγματική αναθεώρηση του 2001.

Τα επιχειρήματα του αγώνα για την κατάργηση της θανατικής ποινής

Σύμφωνα με την International Commission Against Death Penalty:

• Υπάρχει κίνδυνος εκτέλεσης αθώων (ανέκαθεν υπήρχαν τέτοιες περιπτώσεις, ανεξάρτητα από το πόσο αναπτυγμένο είναι ένα σύστημα δικαιοσύνης).
• Χρησιμοποιείται συχνά με δυσανάλογο τρόπο εις βάρος των φτωχών, των μειονοτήτων και των μελών φυλετικών, εθνοτικών, πολιτικών και θρησκευτικών ομάδων.
• Είναι ασυμβίβαστη με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
• Δεν αποτρέπει ουσιαστικά το έγκλημα. Τα στοιχεία από 11 χώρες δείχνουν πως οι δολοφονίες μειώθηκαν μετά την κατάργηση της θανατικής ποινής.
• Η κοινή γνώμη δεν είναι εμπόδιο για την κατάργηση. Η δημόσια υποστήριξη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η αφαίρεση της ζωής ενός ανθρώπου από το κράτος είναι σωστή. Υπάρχουν αδιαμφισβήτητα ιστορικά προηγούμενα, όπου οι κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είχαν την υποστήριξη της πλειοψηφίας του λαού, οι οποίες όμως καταδικάστηκαν σθεναρά αργότερα.

H Διεθνής Αμνηστία προσθέτει ότι σε κάποιες χώρες χρησιμοποιείται ως πολιτικό εργαλείο, σε άλλες από διαστρεβλωμένα συστήματα δικαιοσύνης (κάποιες την επιβάλουν ως υποχρεωτική ποινή, με τον δικαστή να μην μπορεί να εξετάσει τις συνθήκες του εγκλήματος ή την κατάσταση του κατηγορουμένου), ενώ άλλες εκτελούν ανθρώπους ηλικίας κάτω των 18 χρόνων.

Υστερόγραφο

Αν δεν ξέρεις τι συμβαίνει όταν κοιτάς για ώρα την άβυσσο, διάβασε και το «Τάδε έφη Ζαρατούστρας», του Νίτσε. Να σου δώσω κάποια κίνητρα:

• Όποιος παλεύει και μάχεται με τέρατα θα πρέπει να προσέξει να μην γίνει κι ο ίδιος τέρας. Διότι, όταν κοιτάς συνεχώς την άβυσσο, θα έρθει η στιγμή που η άβυσσος θα σου ανταποδώσει το βλέμμα.
• Κάποτε πρέπει ν’ αγαπήσετε πέρα από τον εαυτό σας! Μάθετε πρώτα, λοιπόν, ν’ αγαπάτε.
• Ελευθερία είναι η θέληση να είναι κανείς υπεύθυνος απέναντι στον εαυτό του.
• Καλύτερα να χαθείς παρά να μισείς και να φοβάσαι.
• Μερικές φορές οι άνθρωποι δεν θέλουν να ακούσουν την αλήθεια, γιατί δεν θέλουν να καταστρέψουν τις αυταπάτες τους.
• Αγάπα τον πλησίον σου καταρχάς σημαίνει «άφησε τον πλησίον σου στην ησυχία του». Και ακριβώς αυτή η λεπτομέρεια της αρετής συνδέεται με τις μεγαλύτερες δυσκολίες.
• Η ηθική είναι ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός για να σέρνεις την ανθρωπότητα από τη μύτη.