ΟΥΚΡΑΝΙΑ: ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΕΜΠΟΛΕΜΗ ΖΩΝΗ

Τι σημαίνει ρεπορτάζ σε εμπόλεμη ζώνη; Ο δημοσιογράφος της ΕΡΤ, Γιώργος Σιδέρης, μοιράζεται μαζί μας σκέψεις και εικόνες από το μέτωπο στην Ουκρανία.

Τους βλέπουμε στα δελτία ειδήσεων, να μεταδίδουν σε απευθείας σύνδεση τις εξελίξεις του πολέμου στην Ουκρανία. Οι πολεμικοί ανταποκριτές, οι δημοσιογράφοι που βρίσκονται στα μέρη όπου ηχούν σειρήνες και ακούγονται πυροβολισμοί είναι εκείνοι που μας μεταφέρουν την ιστορία –ή τουλάχιστον μέρος αυτής– την ώρα που γράφεται. Όχι εκ του ασφαλούς. Στις 5 Απριλίου 2022, η ιστοσελίδα των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) κατέγραφε 7 θανάτους και 11 τραυματισμούς ρεπόρτερ εκεί από τις 24 Φεβρουαρίου, όταν ξεκίνησε η ρωσική εισβολή.

Ο Γιώργος Σιδέρης είναι δημοσιογράφος στην ΕΡΤ, στρατιωτικός συντάκτης, διαπιστευμένος στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας και ένας από τους απεσταλμένους της δημόσιας τηλεόρασης στην Ουκρανία. Επέστρεψε με το ελληνικό κονβόι από τη Μαριούπολη και εν μέσω ανάρρωσης –καθώς όλη η αποστολή νόσησε από κορονοϊό– μας μίλησε για τις μέρες που πέρασε στη Ζαπορίζια.

Ανταπόκριση από την Ουκρανία

«Ο Γιώργος Σιδέρης δεν είναι πολεμικός ανταποκριτής, είναι ένας συντάκτης που καλύπτει θέματα άμυνας και κλήθηκε σε αυτήν την πολεμική σύρραξη να πάρει το βάπτισμα του πυρός»,  ξεκαθαρίζει ο ίδιος στην αρχή της κουβέντας μας. «Πολεμικός ανταποκριτής είναι ο Πάνος Χαρίτος, οι φωτορεπόρτερ Άρης Μεσσίνης και Γιώργος Μουτάφης, οι αείμνηστοι Γιώργος Γεωργιάδης και Γιάννης Μπεχράκης. Ο τίτλος “πολεμικός ανταποκριτής” φέρει ένας βάρος που δεν ταιριάζει στην δική μου περίπτωση».

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν ήταν η πρώτη του αποστολή. «Έχω βρεθεί και στο Αφγανιστάν, αλλά κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Έμεινα εκεί οκτώ-δέκα μέρες και ευτυχώς δεν “έπεσα” πάνω σε εχθροπραξίες, δεν έπεφταν βόμβες. Τότε αισθανόμουν κάποια σχετική ασφάλεια, “προσκολλημένος” με τα ελληνικά τμήματα –κυρίως τμήματα του Μηχανικού που έκαναν έργα– ή με τους Ιταλούς ή τους Βούλγαρους μέσα σε θωρακισμένα. Τώρα, τις 10 μέρες που πέρασα στη Ζαπορίζια η κατάσταση ήταν έντονη. Δύο τετράγωνα από εκεί που βρισκόμουν, έπεφταν σποραδικοί πυροβολισμοί, κυρίως γιατί κυνηγούσαν Ρώσους σαμποτέρ».

Η αρχή της αποστολής

«Έφτασα στη Ζαπορίζια το βράδυ της Τετάρτης, 23 Φεβρουαρίου, μετά από ένα ταξίδι περίπου 14 ωρών. Έφτασα στην πόλη κυριολεκτικά με την τελευταία πτήση, πριν κλείσει το F.I.R. Θεωρούσαμε ότι θα καλύψουμε απλώς κάποιες εντάσεις στο Σαρτανά, στα χωριά της λεγόμενης “γραμμής επαφής”. Δεν περιμέναμε να συναντήσουμε μπλόκα, ενόπλους, ελεύθερους σκοπευτές σε ταράτσες, συστήματα αεράμυνας με ανοιχτά ραντάρ.

»Γύρω στις 5 το πρωί, με πήρε τηλέφωνο ο Ανδρέας Δημόπουλος, φίλος και κάμεραμαν της ΕΡΤ που ήταν ήδη στην περιοχή αρκετές ημέρες πριν ηχήσουν οι σειρήνες του πολέμου, με τον συνάδελφο Γιάννη Σουλιώτη, και ετοιμάζονταν να φύγουν. “Ελάτε να μας πάρετε γρήγορα από το αεροδρόμιο. Έκλεισε ο εναέριος χώρος, θα υπάρξουν βομβαρδισμοί”, μου είπε. Ντύθηκα πρόχειρα, ξύπνησα και τον Φώτη Πάντο, τον καμεραμάν που είχαμε ταξιδέψει μαζί, και σε 15 λεπτά ήμασταν στο αεροδρόμιο. Λίγα λεπτά αφότου επιστρέψαμε, είχαν αρχίσει οι βομβαρδισμοί. Χτυπήθηκαν πρώτα τα τμήματα αεράμυνας του αεροδρομίου».

ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΙΖΟΥΜΕ ΜΕ ΤΗ ΦΩΤΙΑ, ΝΑ ΜΗΝ ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΟ ΚΑΤΙ ΠΑΡΑΠΑΝΩ, ΟΤΑΝ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΤΟ ΕΧΟΥΜΕ.

Η προετοιμασία ενός πολεμικού ανταποκριτή

Πώς μπορεί ένας δημοσιογράφος να προετοιμαστεί για μια τέτοια αποστολή και τι πρέπει να έχει κατά νου; «Χρειάζεται να είσαι συγκεντρωμένος, να γνωρίζεις τι πρέπει να έχεις μαζί σου, από ρουχισμό, από πράγματα που θα σου είναι χρήσιμα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης», λέει ο Γιώργος Σιδέρης. «Για παράδειγμα, είχα μαζί μου κουτί πρώτων βοηθειών, ακόμη και ταμπλέτες αφαλάτωσης νερού, μήπως βρεθώ κάπου που δεν έχει νερό ή το νερό είναι βρόμικο.

»Πρέπει, επίσης, να είσαι ψύχραιμος, να “ζυγίζεις” τις καταστάσεις. Αν χρειαστεί να επιστρέψεις, πρέπει να επιστρέψεις. Η ασφάλεια είναι προτεραιότητα, και όσοι μένουν πίσω και σε περιμένουν με αγωνία. Πρέπει να προσέχουμε, να μην παίζουμε με τη φωτιά και να μην θέλουμε το κάτι παραπάνω, όταν δεν μπορούμε να το έχουμε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

»Σημαντικό ρόλο παίζει και η ιδιοσυγκρασία του κάθε ανθρώπου. Μου αρέσει το βουνό, το κυνήγι, το ψαροντούφεκο. Γνωρίζω, επομένως, πώς να κάνω κάποιους κόμπους, πώς να προσανατολιστώ αν πέσω σε ομίχλη. Ακόμα και η θητεία μου στις Ένοπλες Δυνάμεις μου έχει φανεί χρήσιμη στην καθημερινή ζωή, αλλά και σε έκτακτα περιστατικά.

»Φυσικά, αξιοποιείς και τις γνώσεις που σου έχουν προσφέρει συνάδελφοι. Έχω συζητήσει πολύ με τον Πάνο Χαρίτο, τον Νίκο Πέλπα, που είχε καλύψει τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, με τον αείμνηστο Γιώργο Κοίλιαρη, που τον παρακαλούσα πριν από πολλά χρόνια στην αίθουσα σύνταξης της ΕΡΤ να με πάρει μαζί του στο Αφγανιστάν ή στο Ιράκ, με την Ευτυχία Πενταράκη. Όλοι μου έδωσαν από μία συμβουλή. Από το “μάθε δύο-τρεις λέξεις, όπως φίλε μου και ηρέμησε” μέχρι το “βγάλε χρήματα πριν στερέψουν τα ATM και μην τα χαλάσεις, γιατί μπορεί να τα χρειαστείς για να φυγαδευτείς από τη χώρα”. Όλες αυτές οι συμβουλές έγιναν ένα μικρό ευαγγέλιο έκτακτης ανάγκης».

Το αίσθημα του κινδύνου

«Από τη στιγμή που είσαι σε μια εμπόλεμη ζώνη, προφανώς θες να προστατευτείς. Από την άλλη, θες να κάνεις τη δουλειά σου, γιατί η δουλειά σου είναι το ρεπορτάζ. Δεν βγαίνεις απλώς ζωντανά από την αίθουσα σύνταξης.

»Βρέθηκα στη Ζαπορίζια, διακόσια χιλιόμετρα από τη Μαριούπολη, όπου βρίσκονταν οι υπόλοιποι Έλληνες δημοσιογράφοι. Έπρεπε, λοιπόν, να κάνω τη δουλειά μου, αλλά υπήρχαν αντικειμενικές δυσκολίες, γιατί ήταν οι πρώτες ώρες και ημέρες της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι πάντες ήταν καχύποπτοι, η αστυνομία σε ήλεγχε διαρκώς, πολλές φορές σε έδιωχνε από μια πλατεία την ώρα της ζωντανής σύνδεσης. Δεν έπρεπε, επομένως, να ενοχλήσω τις τοπικές αρχές, τις ένοπλες δυνάμεις, την αστυνομία. Επίσης, έπρεπε να βρω τρόπο να μην είμαι αποκομμένος από την υπόλοιπη ελληνική αποστολή. Αυτός ήταν ο μεγαλύτερος προβληματισμός μου, γιατί κάθε φορά που ξεκινούσα για τη Μαριούπολη, στο πρώτο, δεύτερο ή τρίτο μπλόκο, μας γύριζαν πίσω κι όχι πάντα με τον καλύτερο τρόπο. Στην περίπτωση που δυσκόλευαν περισσότερο τα πράγματα, έπρεπε να βρω ασφαλείς οδούς διαφυγής.

»Δεν μπορείς να λειτουργήσεις αποκομμένος μέσα σε μία ξένη χώρα. Πρέπει να έχεις έναν άνθρωπο, τον λεγόμενο “fixer”, ο οποίος μιλά τη γλώσσα, έχει άκρες στην αστυνομία, στις ένοπλες δυνάμεις, στις τοπικές αρχές. Να μπορεί να σε καθοδηγήσει, να σου ανοίξει πόρτες. Συνήθως τον γνωρίζεις εκείνη την ώρα. Είναι ευχής έργο, βέβαια, όταν γνωρίζεις κάποιον χρόνια και στη συνέχεια τον χρειαστείς ως “οδηγό”».

Εικόνες από την Ουκρανία

«Οι ντόπιοι λένε ότι θα πρέπει να τελειώσει αυτή η κατάσταση. Δεν μπορούν να ζουν σε υπόγεια. Έχουν τη ζωή τους, τα παιδιά τους, τις δουλειές τους. Πήγα σε ένα κατάστημα να πάρω έναν φακό και έπιασα κουβέντα με τον ιδιοκτήτη. Είχε πάρει ανθρώπους να τον βοηθήσουν να μεταφέρει όλο του το εμπόρευμα σε ένα υπόγειο, που σκάβανε τέσσερις μέρες με μηχάνημα, στο σπίτι του πατέρα του. “Θα το μεταφέρω εκεί, μην τυχόν γίνει πλιάτσικο και καταστραφώ οικονομικά”, μου είπε.

»Η ΕΡΤ ήταν το πρώτο ελληνικό κανάλι που έδειξε τα εργαστήρια όπου φτιάχνονταν βόμβες μολότοφ, στις 28 Φεβρουαρίου 2022. Κατά τη διάρκεια ενός ελέγχου προς τη Μαριούπολη, αντιληφθήκαμε ότι οι άνθρωποι που τον έκαναν δεν ήταν αστυνομικοί. Όταν είπαν ότι είναι πολιτοφύλακες, τους ενημέρωσα ότι είμαστε Έλληνες, ότι έχουμε έρθει για να δείξουμε ότι οι Ουκρανοί έτοιμοι για όλα. Τους ρώτησα αν θέλουν να μας δείξουν κάποια πράγματα. Μας εμπιστεύτηκαν. Είπαν “ακολουθήστε μας, κλείστε τα κινητά και θα σας βάλουμε στο εργαστήριο”. Το μόνο που μας ζήτησαν ήταν τα πλάνα να είναι “κοντινά”, για να μην προδοθεί από τον περιβάλλοντα χώρο η τοποθεσία και να μην γίνει στόχος της Ρωσικής αεροπορίας, του πυροβολικού ή βαλλιστικών πυραύλων».

Τα παιδιά του πολέμου

«Κρατώ στο μυαλό μου μια σκηνή από το ξενοδοχείο που έμενα. Είχαν έρθει κάποιες οικογένειες από τις πληγείσες περιοχές του Σαρτανά, του Χάρκοβου, της Μαριούπολης. Ανάμεσά τους και πολλά μικρά παιδιά. Παιδιά στην ηλικία του γιου μου. Παιδιά που έχουν έρθει αντιμέτωπα με σκληρές εικόνες βίας.

»Παιδιά που είχαν μάθει να φτιάχνουν χάρτινα όπλα, αντί να έχουν μια μπάλα. Θυμάμαι μια μαμά να ζωγραφίζει δεινόσαυρους και πεταλούδες και το παιδί της να θέλει να φτιάξει ένα μαχαίρι με το χαρτί για να παίξει.

»Όταν, μάλιστα, έχεις ένα μικρό παιδί σχεδόν στην ηλικία του, που σου λείπει, το σκέφτεσαι, έχεις ανάγκη την αγκαλιά του, και βλέπεις μπροστά σου ένα άλλο παιδάκι σε μια στιγμή ηρεμίας, θέλεις να παίξεις μαζί του κυνηγητό. Αυτά τα παιδιά όμως έπαιζαν “πόλεμο”. Είναι ανατριχιαστικό ένα τόσο μικρό παιδί να σου κάνει νόημα με το χέρι του, έστω και εν είδει παιχνιδιού, ότι θα σε σκοτώσει».

ΚΡΑΤΩ ΣΤΟ ΜΥΑΛΟ ΜΟΥ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΜΟΥ, ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΜΑΘΕΙ ΝΑ ΦΤΙΑΧΝΟΥΝ ΧΑΡΤΙΝΑ ΟΠΛΑ ΚΑΙ ΕΠΑΙΖΑΝ ΠΟΛΕΜΟ.

Η εξέλιξη του πολέμου

«Από τις πρώτες μέρες, παίρνοντας τον χάρτη της Ουκρανίας στα χέρια μου, βλέποντας πού κατευθύνονταν οι δυνάμεις της Ρωσίας, σκέφτηκα ότι ο Πούτιν δεν πρόκειται να σταματήσει, αν πρώτα δεν έχει πλήρη κυριαρχία στο Κίεβο. Είναι σημειολογικό να έχεις ελέγξει την πρωτεύουσα. Βεβαίως, η αντίσταση και η αλλαγή των επιτελικών σχεδίων έχει δείξει πως η Ρωσία προτιμά άλλου είδους επιθέσεις, τουλάχιστον προς το παρόν.

»Σε όσες πόλεις και οικισμούς βρέθηκα, κατάλαβα ότι ο κόσμος δεν θέλει να πέσει έτσι απλά. Μπορεί να πέσει το Κίεβο από τη στρατιωτική πίεση, η Οδησσός μπορεί να μην πέσει, η Ουμάν μπορεί να μην πέσει, η Ζαπορίζια είναι πάνοπλη και πραγματικά γεμάτη “εκπλήξεις” για τον επίδοξο εισβολέα. Θα υπάρχει διαρκής αντίσταση, ένα αντάρτικο πόλης. Ο κόσμος είναι πολύ αποφασισμένος, πολύ θυμωμένος.

»Σε έναν τέτοιο πόλεμο, μέσα στον αστικό ιστό, πολύ σημαντική είναι η διοικητική μέριμνα. Ο άνθρωπος που θα φέρει στον μαχητή νερό, μισό πιάτο φαγητό, μια γκοφρέτα, είναι πολύ σημαντικός. Ο μαχητής, αν δεν σκοτωθεί, θα συνεχίσει να ρίχνει σφαίρες. Σφαίρες να έχει, όπλο να έχει και την τύχη να μην τον βρει κάποια άλλη σφαίρα».

Τα πρόσωπα του πολέμου

«Αυτός ο πόλεμος έχει πολλά πρόσωπα. Δεν έχει μόνο το πρόσωπο της βόμβας, της σφαίρας, των οδοφραγμάτων, των μολότοφ και της θέλησης. Αυτός ο πόλεμος είναι και οικονομικός. Είναι μία από τις ισχυρότερες μορφές πολέμου στη σύγχρονη ιστορία. Η Ευρώπη βάλλεται οικονομικά από το ντόμινο των εξελίξεων στην Ουκρανία και τη Ρωσία. Οι κυρώσεις που επιβάλλονται φέρνουν αντίποινα από την πλευρά της τελευταίας. Κάθε πολίτης βιώνει αυτή την “βόμβα” που σκάει στην τσέπη του. Είδαμε τις ανακοινώσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν, ότι π.χ. σταματάει τις εξαγωγές στα σιτηρά ή πως όποιος θέλει θα πληρώνει σε Ρούβλια. Η τιμή των καυσίμων έχει φτάσει στα ύψη. Και είναι ένας πόλεμος που θα διαρκέσει και οι συνέπειές του θα είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν όχι μόνο από την ελληνική κυβέρνηση, αλλά από όλες τις κυβερνήσεις.

»Τι να πεις για την μετακίνηση πληθυσμών. Εκατομμύρια άνθρωποι να φεύγουν από τα σπίτια και την πατρίδα τους. Εικόνες πραγματικά σπαρακτικές στα σύνορα. Και δεν ξέρουμε πού θα φτάσει όλο αυτό».