ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΣΟΥ ΟΤΑΝ ΕΧΕΙΣ ΣΤΡΕΣ;

Πώς αντιδρά το σώμα μας απέναντι σε έναν επικείμενο κίνδυνο; Ποιος είναι ο μηχανισμός του στρες που μας βοηθάει να επιβιώνουμε, και πότε μπορεί να γίνει επικίνδυνος για την υγεία; 

Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια απειλή, ο οργανισμός μας ενεργοποιεί την άμυνά του. Πρόκειται για το γνωστό «fight or flight», την κατάσταση πάλης ή φυγής, κατά την οποία αποφασίζουμε ακαριαία αν θα μείνουμε να αντιμετωπίσουμε τον αντίπαλο ή αν θα το βάλουμε στα πόδια. Η απειλή πυροδοτεί μια σειρά αντιδράσεων στο σώμα, που ξετυλίγονται σαν μια καλά συντονισμένη χορογραφία, με μοναδικό στόχο την επιβίωση. 

Χάρη σε αυτό τον μηχανισμό, το ανθρώπινο είδος έχει καταφέρει όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να εξελιχθεί θεαματικά με το πέρασμα του χρόνου. Όλοι εμείς, οι σύγχρονοι άνθρωποι, βρισκόμαστε εδώ επειδή με το στρες οι πρόγονοί μας κατάφεραν να ξεπεράσουν εκατομμύρια κινδύνους και απειλές. 

Το πρόβλημα στις μέρες μας είναι ότι το στρες δεν ενεργοποιείται μόνο απέναντι σε κινδύνους κρίσιμους για την επιβίωσή μας, αλλά και σε μια απλή συνέντευξη για δουλειά. Οι ειδικοί μιλούν όλο και περισσότερο για τις επιπτώσεις του καθημερινού και παρατεταμένου στρες στην υγεία. Για να γίνει αυτό κατανοητό, αξίζει να δούμε τι ακριβώς προκαλεί το στρες στο σώμα. 

Ο μηχανισμός του στρες

Ο οργανισμός λαμβάνει ένα σήμα κινδύνου. Αμέσως η περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται υποθάλαμος στέλνει μηνύματα αντίδρασης σε όλο το σώμα, προκειμένου είτε να τρέξει να σωθεί, είτε να πολεμήσει τον εχθρό. Τα πρώτα που λαμβάνουν το σήμα κινδύνου είναι τα επινεφρίδια. Μέσα σε δευτερόλεπτα εκκρίνουν την ορμόνη αδρεναλίνη.

Η αδρεναλίνη προκαλεί τρεις αντιδράσεις: 

1. Επιταχύνει τους παλμούς της καρδιάς. 
2. Επιταχύνει τον ρυθμό της αναπνοής.
3. Κάνει το συκώτι να παράξει τεράστιες ποσότητες γλυκόζης και να τις διοχετεύσει στο σώμα.

Πώς η αδρεναλίνη ενεργοποιεί τον οργανισμό

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Αυτομάτως το πεπτικό σύστημα παίρνει το μήνυμα. Διακόπτει τη ροή του αίματος προς τον πεπτικό σωλήνα και το διοχετεύει στα χέρια και στα πόδια. Προετοιμάζει έτσι το σώμα να πολεμήσει ή να τρέξει. Παράλληλα, οι μύες γύρω από το λεπτό έντερο συστέλλονται. Ποιος χρειάζεται το φαγητό τέτοιες ώρες; Η πέψη διακόπτεται. Νιώθουμε τότε έναν κόμπο ή ένα φτερούγισμα στο στομάχι. Με άλλα λόγια, «κλειστόν μέχρι νεωτέρας». 

Η ανάγκη μας να επισκεφτούμε την τουαλέτα σε καταστάσεις έντονου στρες δεν έχει εξηγηθεί ακόμη. Οι μύες του εντέρου χαλαρώνουν, ίσως για να απομακρύνουν από τον οργανισμό τοξίνες οι οποίες θα εμπόδιζαν την απόκρισή του στον κίνδυνο. 

ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΠΥΡΟΔΟΤΕΙ ΕΝΑΝ ΧΟΡΟ ΟΡΜΟΝΩΝ ΣΤΟ ΣΩΜΑ, ΠΟΥ ΤΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΥΝ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΕΝΑΝ ΠΙΘΑΝΟ ΚΙΝΔΥΝΟ.

Η αδρεναλίνη ενεργοποιεί επίσης τους αποκρινείς αδένες στις μασχάλες, οι οποίοι παράγουν ιδρώτα. Ο ιδρώτας αυτός είναι διαφορετικός από τον ιδρώτα που παράγουμε όταν αθλούμαστε ή όταν ζεσταινόμαστε, γι’ αυτό και μυρίζει άσχημα. Ο ιδρώτας των αποκρινών αδένων απελευθερώνει μια γαλακτώδη ουσία που περιέχει λίπη και πρωτεΐνες, τα οποία τροφοδοτούν βακτήρια. Αντίθετα, ο ιδρώτας λόγω έντονης σωματικής δραστηριότητας ή θερμοκρασίας προέρχεται από τους εκκρινείς αδένες και περιέχει κατά κύριο λόγο νερό. 

Η αδρεναλίνη ενεργοποιεί και κάτι ακόμη: τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα ανοσιακά κύτταρα απελευθερώνονται από τη σπλήνα και τον μυελό των οστών όπου βρίσκονται αποθηκευμένα, και ταξιδεύουν ελεύθερα στην κυκλοφορία του αίματος, φωνάζοντας: «Εχθρός προ των πυλών!» 

Πώς η κορτιζόλη «αλλάζει» τον οργανισμό;

Ο συναγερμός έχει σημάνει σε όλο το σώμα και μια άλλη ορμόνη είναι έτοιμη τώρα να αναλάβει δράση. Η κορτιζόλη παίρνει τη σκυτάλη από την αδρεναλίνη, για να βάλει ένα όριο στην έκρυθμη κατάσταση. Απελευθερώνεται αργά και σταδιακά, σε σχέση με την αδρεναλίνη που ξεσπά ακαριαία, και μέσα σε 20-30 λεπτά κόβει βόλτες στην κυκλοφορία του αίματος.

Εικονογράφηση: Χριστίνα Αβδίκου

Η δράση της κορτιζόλης είναι πιο βαθιά και μόνιμη. Η κορτιζόλη αλλάζει τον μεταβολισμό των κυττάρων, τον τρόπο δηλαδή που τα κύτταρα λειτουργούν, και διαφοροποιεί τη δραστηριότητα του DNA. 

Στον εγκέφαλο, η κορτιζόλη «κολλάει» επάνω στους νευρώνες, αλλάζοντας τις φυσιολογικές διαδικασίες της σκέψης. Επηρεάζει ακόμη και τον τρόπο που καταγράφονται οι στρεσογόνες εμπειρίες στις αναμνήσεις μας. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει, σύμφωνα με τους επιστήμονες, το γιατί οι αναμνήσεις μας από τις τραυματικές εμπειρίες είναι συχνά τόσο έντονες. 

Πότε το στρες γίνεται επικίνδυνο;

Συνοπτικά, το στρες πυροδοτεί έναν χορό ορμονών στο σώμα, οι οποίες το προετοιμάζουν να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο και το βοηθάνε να ηρεμήσει σταδιακά. Η αδρεναλίνη ενεργοποιεί τα ανοσιακά κύτταρα και η κορτιζόλη τα καταστέλλει. 

Έρευνες αναφέρουν ότι οι μεμονωμένες και περιορισμένες εκδηλώσεις του στρες, λειτουργούν σαν τα εμβόλια απέναντι σε μελλοντικές στρεσογόνες καταστάσεις. Εξασκούν δηλαδή το σώμα μας να τις αντιμετωπίζει καλύτερα. Ενισχύουν την ανθεκτικότητα του ανθρώπινου είδους. 

Πότε το στρες γίνεται επικίνδυνο για την υγεία; Όταν είναι συνεχές και ανεξέλεγκτο. Τότε, η συντονισμένη χορογραφία των ορμονών χαλάει. Όταν το στρες έχει παρατεταμένη διάρκεια, το ανοσοποιητικό σύστημα και τα διάφορα όργανα του σώματος μπερδεύονται. Αρχίζουν να λειτουργούν λανθασμένα. Για να συμβεί βέβαια αυτό παίζουν ρόλο κι άλλοι παράγοντες, όπως το φύλο, το περιβάλλον, αλλά ενδεχομένως και ένα γονίδιο που φαίνεται ότι οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης. 

Όσο οι επιστήμονες εξακολουθούν να μελετούν τη σχέση του χρόνιου στρες με διάφορες παθήσεις, ας μην ξεχνάμε να κλείνουμε τη βαλβίδα του στρες με όποιον τρόπο μπορεί ο καθένας. Η άσκηση, η δραστηριότητα στη φύση, ο διαλογισμός και η ψυχοθεραπεία είναι μερικές δοκιμασμένες και αποτελεσματικές μέθοδοι. 

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Στιγμιαίο και χρόνιο στρες: Πώς λειτουργούν οι ορμόνες

– Αδρεναλίνη

Αυξάνει τους παλμούς της καρδιάς και ανοίγει τις αναπνευστικές διόδους, ώστε να διοχετευθεί περισσότερο οξυγόνο στους μύες. Ταυτόχρονα, μειώνει το αίσθημα του πόνου στο σώμα. Η παρατεταμένη έκκρισή της μπορεί να βλάψει την υγεία της καρδιάς. 

– Κορτιζόλη

Εκκρίνεται σε περιόδους άγχους για να ρυθμίσει τον μεταβολισμό της γλυκόζης, να ελέγξει την αρτηριακή πίεση και να μειώσει τη φλεγμονή. Η συνεχώς αυξημένη κορτιζόλη λόγω παρατεταμένου άγχους έχει συνδεθεί με την εκδήλωση κατάθλιψης. Το γέλιο και η ήπια άσκηση μειώνουν τα επίπεδα της κορτιζόλης στο αίμα. 

– Νοραδρεναλίνη (Νορεπινεφρίνη)

Μοιάζει με την αδρεναλίνη, τόσο ως προς τη χημική της σύσταση, όσο και ως προς τη δράση της. Έχει όμως μεγαλύτερη επίδραση στην αρτηριακή πίεση. Σε περιόδους έντονου στρες επιδρά ακόμη και στον κιρκάδιο ρυθμό: Βάζει τον εγκέφαλο σε εγρήγορση ακόμη και τις μεταμεσονύκτιες ώρες, που υπό κανονικές συνθήκες θα ξεκουραζόταν. Ενισχύει την ικανότητά μας να φτιάχνουμε αναμνήσεις. Η παρατεταμένη έκκρισή της συνδέεται με την αϋπνία.