ΤΟ ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΟ ΚΑΡΠΑΘΟΥ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

Για τον φωτορεπόρτερ Γιώργο Τσάφο, το Πάσχα στην Όλυμπο Καρπάθου αποτελεί μια συγκλονιστική εμπειρία. Οι καταπληκτικές λήψεις και η μαρτυρία του δεν αφήνουν αμφιβολία.

Το Πάσχα στην Όλυμπο Καρπάθου δεν συνιστά απλώς μια ακόμα ταξιδιωτική ανάμνηση, μιας κάποιας εναλλακτικής απόδρασης. Όποιος βιώσει αυτές τις μέρες στην Όλυμπο στιγματίζεται ανεξίτηλα από μια ολοκληρωτικά συγκλονιστική εμπειρία, μια εμπειρία ζωής. Όλες οι αισθήσεις απολαμβάνουν το δικό τους μερτικό, από την πρώτη στιγμή που ξεπροβάλλει το χωριό πίσω από τους ανεξάντλητους ορεινούς όγκους του νησιού.

Τα τελευταία χρόνια η Κάρπαθος γνωρίζει μια διαρκώς αυξανόμενη τουριστική ανάπτυξη, ωστόσο η περίοδος του Πάσχα δεν συγκρίνεται με εκείνη του καλοκαιριού. Οι επισκέπτες, Έλληνες και ξένοι, είναι λιγοστοί, αφήνοντας πολύ περισσότερο ζωτικό χώρο για τους πραγματικούς ταξιδιώτες και φυσικά για όσους Καρπάθιους επιστρέφουν αυτές τις ημέρες στα πάτρια εδάφη, προερχόμενοι από τις παροικίες της Ρόδου, της Αθήνας ή της Αμερικής. Οι ρυθμοί είναι ακόμα χαλαροί και πολλές τουριστικές επιχειρήσεις βρίσκονται στο στάδιο της προετοιμασίας για την καλοκαιρινή περίοδο.

Η Όλυμπος είναι αναμφίβολα το πιο φημισμένο χωριό του νησιού και έχει χαρακτηριστεί σαν κιβωτός ζώσας παράδοσης, ακριβώς επειδή σε αυτό το μικρό κομμάτι γης έχουν διατηρηθεί έθιμα και παραδόσεις που δεν υπάρχουν αλλού. Αυτό συνέβη εν μέρει λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης του χωριού. Έως πολύ πρόσφατα, η σύνδεση με τα υπόλοιπα χωριά γινόταν μέσω ενός κακοτράχαλου χωματόδρομου ή διά θαλάσσης. Κάπως έτσι, οι Ολυμπίτες ανέπτυξαν μια δική τους αποκομμένη μικροκοινωνία, διατηρώντας αναλλοίωτα τα στοιχεία που κληροδότησαν οι πρόγονοί τους.

Η κολαΐνα φοριέται από τα νεαρά κορίτσια και αποτελείται από δεκάδες χρυσές λίρες. Γιώργος Τσάφος

Με αυτό τον τρόπο επιβίωσε το ιδιαίτερο εθιμοτυπικό του ολυμπίτικου γλεντιού, που διεξάγεται με κανόνες απαράβατους, ακολουθώντας αυστηρό «πρωτόκολλο» όσον αφορά τη μουσική, τα τραγούδια, τους χορούς και φυσικά την παραδοσιακή ενδυμασία των γυναικών – μια ενδυμασία που ορισμένες γυναίκες, κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας, τη χρησιμοποιούν σε καθημερινή βάση. Η πιο επίσημη ενδυμασία είναι το «καβάι» ενώ τα νεαρότερα και ανύπαντρα κορίτσια φοράνε το «σακοφούστανο». Σε αυτό το πλαίσιο, το Πάσχα στην Όλυμπο αποκτά το δικό του, ιδιαίτερο χρώμα.

Η πρεσβυτέρα Ειρήνη Διακογεωργίου ζυμώνει ψωμί στο σπίτι της. Γιώργος Τσάφος

Μεγάλη Εβδομάδα στην Όλυμπο Καρπάθου

Οι πρώτες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας αφιερώνονται κυρίως στην προετοιμασία του σπιτιού. Ο αέρας του χωριού γεμίζει μυρωδιές από τα ψωμιά, τις πίτες και τους «πούλους» (πασχαλιάτικα «πλεκτά» κουλούρια με κόκκινο αβγό) που ψήνουν οι νοικοκυρές στους κοινοτικούς ξυλόφουρνους.

Οι «πούλοι», τα τοπικά πασχαλάτικα κουλούρια με το αβγό, έτοιμα να μπουν στον ξυλόφουρνο. Γιώργος Τσάφος

Δεν αργεί κάποιος να ακούσει ήχους ολυμπίτικης λύρας από το καφενείο Παρθενών που βρίσκεται στο Σελάι. Λίγο παραπάνω, στο Πλατύ, ο Νίκος Νταής, παραδοσιακός οργανοποιός και χειροτέχνης, σε μια μικρή γωνιά του μαγαζιού του που λειτουργεί ως εργαστήριο, βρίσκει την ευκαιρία να περάσει γομαλάκα σε μια από τις λύρες που κατασκεύασε τελευταία. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης θα μαζευτούν όλοι στην εκκλησία, σε μια μυσταγωγική ακολουθία για να ακούσουν τα Δώδεκα Ευαγγέλια και να παρακολουθήσουν το εθιμοτυπικό της Σταύρωσης.

Κατά το στολισμό του Επιταφίου αναρτώνται επίσης φωτογραφίες ατόμων που έφυγαν από τη ζωή την τελευταία χρονιά. Γιώργος Τσάφος

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής ο κόσμος αρχίζει να μαζεύεται στο προαύλιο της εκκλησίας για να παρακολουθήσει το στολισμό του Επιταφίου. Οι γυναίκες που συμμετέχουν καταφθάνουν από κάθε γωνιά του χωριού κουβαλώντας πανέρια με λουλούδια, «του 'πιταφίου τα πουλία», όπως τα λένε στην Όλυμπο.

Σε κάποια από τα πανέρια διακρίνεις κορνίζες με φωτογραφίες ανθρώπων. Είναι οι Ολυμπίτες και Ολυμπίτισσες που αποδήμησαν τον τελευταίο χρόνο. Οι φωτογραφίες τους θα στερεωθούν ανάμεσα στα λουλούδια που στολίζουν τον Επιτάφιο.

Δίπλα στις φωτογραφίες που μπαίνουν στον Επιτάφιο υπάρχουν ποιήματα συγγενών, με τα οποία εκφράζουν τον πόνο τους για την απώλεια αγαπημένων προσώπων. Γιώργος Τσάφος

Μαζί τους θα αναρτηθούν και ποιήματα συγγενών τους, μέσω των οποίων εκφράζουν τον πόνο τους για την απώλεια. Έως και πριν από λίγα χρόνια, αφού ο Επιτάφιος έμπαινε στην εκκλησία και ολοκληρωνόταν η λειτουργία της αποκαθήλωσης, οι γυναίκες ξέμπλεκαν τα μαλλιά τους και θρηνούσαν για τα αγαπημένα τους πρόσωπα, σε μια ιδιαίτερα έντονη συγκινησιακή στιγμή. Αργότερα το μεσημέρι, κάποιες άλλες ξεκινούν να τραγουδούν το Μοιρολόι της Παναγίας.

Κατά την περιφορά του Επιταφίου στα στενά σοκάκια του χωριού, οι γυναίκες περιμένουν στο κατώφλι των σπιτιών τους κρατώντας αναμμένα θυμιατά. Γιώργος Τσάφος

Κατά τη διάρκεια της Ακολουθίας του Επιταφίου, νεαρά κορίτσια ντυμένα με καβάι, σχηματίζουν χορωδία ψάλλοντας τα εγκώμια. Η μέρα ολοκληρώνεται με την περιφορά του Επιταφίου στα στενά σοκάκια του χωριού, με τις γυναίκες να περιμένουν στο κατώφλι των σπιτιών τους κρατώντας αναμμένα θυμιατά που σκορπούν στον αέρα μυρωδιά λιβανιού.

Το πρωί του Μ. Σαββάτου οι προετοιμασίες επιτείνονται. Οι νοικοκυρές αρχίζουν να προετοιμάζουν το «οφτό», το κρέας που θα μπει στους κοινοτικούς ξυλόφουρνους γύρω στο μεσημέρι και θα βγει την επόμενη μέρα, μετά την εκκλησία.

Προετοιμάζοντας το «οφτό». Γιώργος Τσάφος

Στην Όλυμπο Καρπάθου δεν σουβλίζουν. Προτιμούν να κάνουν το κρέας γεμιστό. Προσθέτουν ρύζι, συκωτάκια, διάφορα μυρωδικά, το ράβουν και το αφήνουν να σιγοψηθεί για περίπου 18 ώρες.

Ανταλλαγή ευχών αμέσως μετά την Ανάσταση. Γιώργος Τσάφος

Η Κυριακή είναι μια μέρα χαλάρωσης. Τις χρονιές που η γιορτή του Άη Γιώργη μεταφέρεται, γιορτάζεται τη Δευτέρα του Πάσχα στο Πηλάι, ένα μικρό ξωκλήσι κοντά στην Αυλώνα, τον αγροτικό οικισμό της Ολύμπου. Ένα μικρό γλέντι στήνεται στο προαύλιο της εκκλησίας ανάμεσα στους λιγοστούς παρευρισκόμενους. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, στο κοιμητήριο του χωριού υπάρχει κίνηση, μια και είναι πολλοί αυτοί που επισκέπτονται τα μνήματα των συγγενών τους για να τα καθαρίσουν και να τα καλλωπίσουν, ετοιμάζοντάς τα για την επόμενη, την Τρίτη του Πάσχα.

Οι Ολυμπίτες γιορτάζουν μετά Πάσχα

Η πιο σημαντική, πιο γιορτινή μέρα την περίοδο του Πάσχα για την Όλυμπο Καρπάθου είναι η Λαμπρή Τρίτη. Ακόμα και όσοι δεν κατάφεραν να φθάσουν στο χωριό την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας για να κάνουν Ανάσταση, φροντίζουν να είναι εκεί την Τρίτη του Πάσχα, ειδικά αν διαμένουν στην παροικία της Ρόδου. Είναι η μέρα που παντρεύεται η νοσταλγία και η σκέψη για τα χαμένα πρόσωπα με την έκσταση ενός μεθυστικού γλεντιού που θα ξεκινήσει αργά το απόγευμα και θα κρατήσει όλο το βράδυ.

Η περιφορά των εικόνων τη Λαμπρή Τρίτη. Γιώργος Τσάφος

Το πρωί της Λαμπρής Τρίτης βγαίνουν τέσσερις εικόνες από την κεντρική εκκλησία της Ολύμπου για να γυρίσουν όλα τα ξωκλήσια του χωριού. Σε καθένα από αυτά γίνεται στάση και ο παπα-Γιάννης διαβάζει παρακλήσεις και ευχές. Πλήθος κόσμου ακολουθεί την περιφορά, ανάμεσά τους «κόρες» (νεαρά κορίτσια) φορώντας σακοφούστανο και μεγαλύτερες γυναίκες ντυμένες με καβάι. Η πιο σημαντική στιγμή είναι όταν φθάνουν στο νεκροταφείο. Εκεί θα διαβαστούν τρισάγια σε κάθε μνήμα ξεχωριστά και οι συγγενείς των νεκρών θα προσφέρουν κεράσματα σε όλους, σε μια κίνηση που θυμίζει αρκετά το ταφικό έθιμο των Ποντίων.

Μετά το πέρας της λειτουργίας στη γιορτή της Διαφανιώτισσας, οι παρευρισκόμενοι δοκιμάζουν χειροποίητους λουκουμάδες με τοπικό μέλι. Γιώργος Τσάφος

Έπειτα από αρκετές ώρες, η περιφορά επιστρέφει στο χωριό και καταλήγει στο Πλατύ, μπροστά στην εκκλησία. Ο κόσμος θα προσκυνήσει τις εικόνες, θα γευτεί ζεστούς λουκουμάδες με ντόπιο μέλι και θα ευχηθεί με ένα σφηνάκι ρακί ή ούζο. Ακολούθως, οι τέσσερις εικόνες θα «δημοπρατηθούν». Οι πλειοδότες θα έχουν το προνόμιο να είναι εκείνοι που θα τις τοποθετήσουν πάλι στην αρχική τους θέση, στο τέμπλο του ναού.

Το γλέντι της Λαμπρής Τρίτης στο Πλατύ. Γιώργος Τσάφος

Το Πλατύ αδειάζει γύρω στο μεσημέρι αλλά έως το βράδυ θα είναι πάλι όλοι εκεί για το γλέντι. Είναι, άλλωστε, το πρώτο μεγάλο πανηγύρι της χρονιάς και προάγγελος γι' αυτά που θα ακολουθήσουν μέσα στο καλοκαίρι.

Ο γηραιότερος κάτοικος του χωριού, ο αιωνόβιος Γιώργος Κανάκης, συμμετέχει στο γλέντι. Γιώργος Τσάφος

Τη γιορτινή διάθεση των ημερών ολοκληρώνει το πανηγύρι της Διαφανιώτισσας, ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής (την Παρασκευή μετά το Πάσχα), στο Διαφάνι, το επίνειο της Ολύμπου. Αποτελεί κορυφαία γιορτή όχι μόνο για τους Ολυμπίτες αλλά για ολόκληρο το νησί. Πλήθος πιστών καταφθάνουν από νωρίς το πρωί, μαζί με τις επίσημες αρχές του τόπου. Μετά τη λειτουργία προσφέρεται φαγητό στον χώρο κάτω από την εκκλησία και το βράδυ στήνεται εκεί ένα πολύ δυνατό ολυμπίτικο γλέντι.

Παίζοντας μουσική στο γλέντι της Διαφανιώτισσας. Γιώργος Τσάφος

Στην Όλυμπο Καρπάθου, η συγκίνηση, η χαρά, το γέλιο και το δάκρυ αλληλοσυμπληρώνονται και συνυπάρχουν. Κάπως έτσι, αμέσως μετά το πανηγύρι της Διαφανιώτισσας, οι Ολυμπίτες που πέρασαν το Πάσχα στο χωριό επιστρέφουν στις εστίες τους, κυρίως στη Ρόδο και στον Πειραιά, συνήθως με το πλοίο της γραμμής που περνάει από το Διαφάνι. Οι δικοί τους κατεβαίνουν στο λιμάνι να τους αποχαιρετίσουν και η υγρασία που διακρίνεις στα μάτια τους δεν είναι θαλασσινή αύρα. Στην υπόσχεση ότι η επιστροφή τους δεν θα καθυστερήσει, ένας αναστεναγμός ανακούφισης μετριάζει τη συγκίνησή τους.

Ο Γιώργος Τσάφος είναι φωτορεπόρτερ, μέλος του διεθνούς φωτογραφικού πρακτορείου Lonely Planet Images, συγγραφέας του βιβλίου «Ψηφιακή Φωτογραφία - Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε» και εισηγητής τεχνικών σεμιναρίων που απευθύνονται τόσο σε επαγγελματίες όσο και σε ερασιτέχνες φωτογράφους.