ΠΩΣ ΘΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΙΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΣΟΥ ΖΩΝΤΑΝΕΣ;

Μήπως παρατηρείς τον εαυτό σου να δυσκολεύεται να θυμηθεί λεπτομέρειες από μια στιγμή που ανήκει στο παρελθόν; Εάν ναι, δες με ποιον τρόπο θα μπορούσες, σύμφωνα με τους ειδικούς, να κρατήσεις τις αναμνήσεις σου ζωντανές, ώστε να μπορείς να τις ανακαλείς όποτε επιθυμείς.

Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, θυμάμαι να μην πολυθυμάμαι διάφορα περιστατικά της ζωής μου, που μάλλον θα ήταν φυσιολογικό να θυμάμαι. Θέλω να πω, ότι διάφορες ιστορίες από τα παλιά ή τα πρόσφατα χρόνια μου, φτάνουν στην μνήμη μου αγκομαχώντας. Με το ζόρι ανακαλώ αναμνήσεις του παρελθόντος ή με επισκέπτονται μέσα σε ένα σύννεφο, ένα θολό τοπίο, που αποκλείει βέβαια κάθε λεπτομέρεια.

Άλλες φορές πάλι, μπορεί να έρθουν στο νου μου ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για ένα γεγονός, να μπορώ να περιγράψω τα πάντα σαν να τα έζησα χτες, να θυμάμαι ακόμα και τι φορούσα όταν συνέβαινε.

Αναρωτιόμουνα, λοιπόν, τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει τον ίδιο εγκέφαλο (τον δικό μου στην προκειμένη περίπτωση), άλλοτε να είναι σε θέση να ανασύρει εικόνες, μυρωδιές και αισθήσεις από το παρελθόν με μεγάλη άνεση κι άλλες φορές να πασχίζει να φέρει στην επιφάνεια γεγονότα και συχνά να μην τα καταφέρνει. Ή πώς είναι δυνατόν να μην μπορεί κανείς να περιγράψει βάσει της μνήμης του, μια εικόνα ή ένα αντικείμενο με το οποίο έρχεται σε επαφή πολύ συχνά;

Πόσοι από εμάς μπορούμε να αναφέρουμε λεπτομερώς τι απεικονίζεται σε ένα κοινό χαρτονόμισμα που πιάνουμε σχεδόν καθημερινά στα χέρια μας;

ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΕ ΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΨΕΙΣ ΤΗΝ ΟΨΗ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΕΝΑ ΔΕΚΑΕΥΡΟ. ΟΣΟ ΑΠΛΗ ΚΙ ΑΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΥΤΗ Η ΕΡΩΤΗΣΗ, ΤΟ ΠΙΘΑΝΟΤΕΡΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΑ.

Όπως αναφέρει ο Charan Ranganath, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο οποίος έχει ασχοληθεί με την λειτουργία των αναμνήσεων και έχει γράψει το βιβλίο «Γιατί θυμόμαστε» («Why we remember»), οι αναμνήσεις μας δεν είναι σαν φωτογραφίες, που μπορούμε να τις αρχειοθετήσουμε με ακρίβεια. Μοιάζουν περισσότερο με πίνακες ζωγραφικής, όπου κάποιες πλευρές (της μνήμης) μπορεί να είναι λεπτομερείς σαν φωτογραφία, ενώ κάποιες άλλες είναι πιο θολές, πιο ασαφείς. Παρομοιάζονται με έργα τέχνης, που έχουν διαποτιστεί από τις πεποιθήσεις μας, τις επιθυμίες και τις δικές μας ερμηνείες. Ο Ranganath και άλλοι ερευνητές που έχουν μελετήσει τη διαδικασία της μνήμης, μάς συστήνουν τρόπους για να βελτιώσουμε την πρόσβαση στη βιβλιοθήκη των αναμνήσεων.

Εικονογράφηση: Ελένη Καστρινογιάννη

Ποιοι είναι οι τρόποι να βελτιώσουμε την πρόσβαση στις αναμνήσεις μας;

– Ο ρόλος που παίζουν η προσοχή και η πρόθεσή μας

Η αλήθεια είναι ότι η διαδικασία της λήθης είναι απαραίτητη για να καθαρίζει το μυαλό και να θέτει σε προτεραιότητα τις αξιομνημόνευτες στιγμές. Όπως αναφέρει o νευροεπιστήμονας, Earl K. Miller, στην Washington Post, «Η μνήμη δεν είναι ποτέ τέλεια, ακόμα κι όταν φαίνεται τέλεια» και προσθέτει:«Θυμόμαστε όσα θέλουμε να θυμόμαστε. Αυτό ισχύει για όλους σε κάθε στάδιο της ζωής. Αν θυμόμασταν κυριολεκτικά τα πάντα, θα ήταν υπερβολικό. Έχουμε πάντα επιλεκτική μνήμη».

Στην περίπτωση του δεκάευρου, καταλαβαίνουμε ότι δεν θυμόμαστε λεπτομέρειες για την όψη του, ακριβώς γιατί δεν δίνουμε ιδιαίτερη σημασία. Ο Ranganath λέει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν έχει σχεδιαστεί για να θυμάται τα πάντα κι ότι σημασία έχει τι πρόθεση έχουμε όταν ερχόμαστε σε επαφή με κάτι και πόση σημασία δίνουμε. Δεν μας ζήτησε κανείς να απομνημονεύσουμε π.χ. ένα δεκάευρο ή οποιοδήποτε άλλο νόμισμα κι έτσι δεν εστιάσαμε ποτέ σε αυτό, ακόμα κι αν το είχαμε μπροστά μας καθημερινά. Εάν κάποιος μάς το επισημάνει, όμως, είμαστε σε θέση να μπούμε σε αυτή τη διαδικασία και μάλιστα με επιτυχία.

– Το πλαίσιο είναι το παν

Θα σου έχει συμβεί πολλές φορές να μπαίνεις σε έναν χώρο και να ξεχνάς γιατί ακριβώς βρέθηκες εκεί. Τι έψαχνες, τι ζητούσες.  Όταν αλλάζει το πλαίσιο, η μνήμη ολισθαίνει. Με απλά λόγια, εάν κάθεσαι στον καναπέ και σκεφτείς κάτι που χρειάζεσαι από την κουζίνα, μόλις μετακινηθείς προς τα εκεί, ενδέχεται να το ξεχάσεις. Εάν επιχειρήσεις να γυρίσεις πίσω και να κάνεις rewind τη σκηνή, θα το ξαναθυμηθείς. Αυτό συμβαίνει γιατί η σκέψη σου κωδικοποιήθηκε, «κλείδωσε» στο σαλόνι και μόλις αποχώρησες, έσβησε. Επιστρέφοντας στο ίδιο πλαίσιο, στην ίδια συνθήκη όπου δημιουργήθηκε η σκέψη σου (στο σαλόνι), είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα την ανακαλέσεις.

Το πλαίσιο παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο και στην εκμάθηση νέων πραγμάτων. Έρευνες στον τομέα της ψυχολογίας, έδειξαν ότι στην περίπτωση που κάποιος μελετήσει και μάθει κάτι σε έναν συγκεκριμένο χώρο (π.χ. σε μια αίθουσα πανεπιστημίου), θα ανακαλέσει με περισσότερη ευκολία τα όσα έμαθε εάν ερωτηθεί ή εξεταστεί στον ίδιο χώρο. Αυτό συμβαίνει γιατί η μνήμη έχει συνδέσει τη νέα γνώση με τον συγκεκριμένο τόπο και τη θεωρεί μέρος της πληροφορίας.

Τι γίνεται λοιπόν εάν ο χώρος μελέτης σου δεν συμπίπτει με τον χώρο εξέτασης; Οι ειδικοί προτείνουν όταν βρίσκεσαι στη διαδικασία εκμάθησης ενός νέου αντικειμένου και επειδή προφανώς δεν θα είναι στο χέρι σου το πού θα εξεταστείς, να αλλάζεις τους χώρους που μελετάς, έτσι ώστε ο εγκέφαλός σου να μην παγιώσει έναν συγκεκριμένο τόπο σαν γνωστικό πλαίσιο και να μπορεί να λειτουργεί ανεξάρτητα από αυτό. Μετακινήσου λοιπόν, από το γραφείο σου, σε κάποιο καφέ, έπειτα σε μια βιβλιοθήκη κλπ., προετοιμάζοντας τον εγκέφαλό σου για κάθε αλλαγή πλαισίου.

– Δεν είναι όλες οι αναμνήσεις της ίδιας βαρύτητας

Αν το καλοσκεφτείς, ποιες είναι οι αναμνήσεις που διατηρούνται πιο έντονες; Τα πρώτα μας παιδικά πάρτι, κάποιο ταξίδι, μια οικογενειακή στιγμή όμορφη ή άσχημη, με λίγα λόγια οτιδήποτε προκαλεί μία έντονη συναισθηματική αντίδραση. Οι επιστήμονες υποθέτουν ότι αυτό συμβαίνει γιατί ο εγκέφαλος είναι ρυθμισμένος να προβλέπει τρόπον τινά τις καταστάσεις που συμβαίνουν και έτσι να μας προειδοποιεί, ώστε να ξέρουμε τι να περιμένουμε. Αυτό, έχει σαν αποτέλεσμα οτιδήποτε τραβάει την προσοχή μας, οτιδήποτε μάς εκπλήσσει να εγγράφονται στη μνήμη μας με περισσότερη ένταση. Θυμόμαστε περισσότερο κάποιο ενδιαφέρον συναίσθημα, παρά κάτι βαρετό. Βάλε λοιπόν λίγο περισσότερο συναίσθημα και ενθουσιασμό στη διαδικασία εκμάθησης καινούριων πραγμάτων για να τα διατηρήσεις ευκολότερα στο μυαλό σου.

– Ξεκουράσου

Εάν θέλεις να διατηρήσεις τη μνήμη σου σε καλό επίπεδο, δημιουργώντας νέες αναμνήσεις, φρόντισε να διασφαλίσεις την ποιότητα του ύπνου σου. Το έχεις ακούσει πολλές φορές, το ξέρω, αλλά είναι ωφέλιμο να το εφαρμόσεις κιόλας: H ξεκούραση «τρέφει» το μυαλό. Φρόντισε να συμπληρώνεις 7-8 ώρες ύπνου καθημερινά, για να κρατάς τη μνήμη σου σε εγρήγορση.

– Μοιράσου τις αναμνήσεις σου

Όλα όσα θυμόμαστε δεν αποτελούν ένα σταθερό αρχείο πληροφοριών. Με τα χρόνια, οι αναμνήσεις αλλάζουν. Άλλες ξεθωριάζουν κι άλλες έρχονται στην επιφάνεια. Το περιεχόμενό τους δεν είναι στατικό. Κάθε φορά που ανασύρουμε μια ιστορία από την μνήμη μας, καθώς τη διηγούμαστε ξανά και ξανά προκύπτουν διαρκώς και άλλα στοιχεία. Ειδικά, όταν μοιραζόμαστε κοινές αναμνήσεις με άλλους, αυτές αποκτούν άλλες διαστάσεις. Διανθίζονται από τις διαφορετικές οπτικές και τα διαφορετικά συναισθήματα των ανθρώπων που έχουν ζήσει την ίδια κατάσταση, αλλά την έχουν βιώσει με άλλον τρόπο. Μην διστάζεις λοιπόν να αναπολείς το παρελθόν σου. Φρεσκάροντας την μνήμη σου, ιδιαίτερα εάν το κάνεις με χαρά, δημιουργείς πολύτιμες μελλοντικές αναμνήσεις.