CHRISTO ΚΑΙ JEANNE-CLAUDE: ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΡΩΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ
Tο εμβληματικό έργο «The Gates» των Christo & Jeanne-Claude επιστρέφει εικονικά στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης είκοσι χρόνια μετά την εφήμερη εγκατάστασή του και γίνεται αφορμή για να γνωρίσουμε την αγάπη και την τέχνη που ένωναν αυτό το ξεχωριστό ζευγάρι.
Το πρωινό του Σαββάτου 12 Φεβρουαρίου του 2005, οι επισκέπτες του Σέντραλ Παρκ στη Νέα Υόρκη αντίκρισαν μια εικόνα πολύ διαφορετική από αυτή που τους επιφύλασσε συνήθως ο πιο κρύος μήνας της χρονιάς: Aνάμεσα στα γυμνά από φύλλα δέντρα, 7.500 πύλες –ύψους 4,87 μέτρων, με άνοιγμα από 1,82 μέχρι 5,48 μέτρα– «διέτρεχαν» τα δρομάκια του πάρκου, ενώ ισάριθμα υφασμάτινα πανό κρέμονταν μέχρι τα δύο περίπου μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους, χαρίζοντας στα μονοπάτια έναν «ουρανό» στο χρώμα του κρόκου.
Για όποιον είχε δει δείγματα της δουλειάς τους, δεν ήταν δύσκολο να αναγνωρίσει πίσω από την απρόσμενη αυτή σύλληψη τη χαρακτηριστική έμπνευση των Christo & Jeanne-Claude, ενός ζευγαριού που ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ’60 να υλοποιεί πρωτότυπες εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, ανατρέποντας παροδικά το φυσικό ή αστικό τοπίο.
Για τις «Πύλες», που έμειναν στο πάρκο για 16 ημέρες, είχαν δουλέψει περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα: από το 1979 έως το 2005.
Είκοσι χρόνια μετά, ενώ ο Christo και η Jeanne-Claude έχουν πια φύγει από τη ζωή, η ιδιαίτερη εκείνη εγκατάσταση «ξαναζωντανεύει» χάρη στην τεχνολογία: Με μια εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας, διαθέσιμη για smartphones μέσω του Bloomberg Connects app, μπορεί κανείς να ξαναπάρει τα ίδια μονοπάτια στο Σέντραλ Παρκ και να δει στην οθόνη του κινητού του τις πύλες να προβάλουν όπως ακριβώς ήταν τότε στο εκάστοτε σημείο.
Παράλληλα, η 20η επέτειος από την υλοποίηση του πρότζεκτ γιορτάζεται στη Νέα Υόρκη με την έκθεση «Christo and Jeanne-Claude: The Gates and Unrealized Projects for New York City», στο πολιτιστικό κέντρο The Shed (έως τις 23 Μαρτίου 2025). Όπως μαρτυρά ο τίτλος, περιλαμβάνει ντοκουμέντα από τις «Πύλες» (προπαρασκευαστικά σχέδια, μακέτες και κομμάτια από την εγκατάσταση), αλλά και σχέδια για άλλες εγκαταστάσεις του δημιουργικού ζεύγους στην πόλη, που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ.
Σαν από μία κοσμική σύμπτωση, ο Christo Vladimirov Javacheff και η Jeanne-Claude Denat de Guillebon ήρθαν στον κόσμο την ίδια μέρα: στις 13 Ιουνίου του 1935! Εκείνος, στο Γκάμπροβο της Βουλγαρίας, από φτωχούς αλλά καλλιεργημένους γονείς. Εκείνη, στην Καζαμπλάνκα του Μαρόκου, καρπός του παράφορου έρωτα της 17χρονης μητέρας της με έναν στρατηγό 22 χρόνια μεγαλύτερο, και ενός γάμου νομικά άκυρου, που έληξε πριν γεννηθεί η μικρή.
Τις δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής του Christo και της Jeanne-Claude, τίποτα δεν προμήνυε ότι οι δρόμοι τους θα συναντηθούν. Χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά ο ένας απ’ τον άλλο, έζησαν τα πολυτάραχα χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου σε διαφορετικά μέτωπα, ωστόσο και οι δύο επηρεάστηκαν βαθιά.
Ο Christo απολάμβανε πάντα τη θαλπωρή και την υποστήριξη της οικογένειας, και ήθελε από μικρός να ασχοληθεί με τις τέχνες. Στα δεκαοκτώ του έφτασε για σπουδές στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Σόφιας, απ’ όπου αποκόμισε αρκετά, χωρίς ωστόσο να συμφιλιωθεί ποτέ με τους περιορισμούς και την καταπίεση του «ανατολικού μπλοκ».
Η Jeanne-Claude πέρασε τα παιδικά της χρόνια με την οικογένεια του πατέρα της, ενώ η μητέρα της ξαναπαντρεύτηκε, απέκτησε κι άλλα παιδιά και ξαναχώρισε, αφήνοντάς τους όλους πίσω. Η μικρή ήταν σαν ένα αγρίμι, που δεν ηρέμησε παρά μόνο όταν η μητέρα της την πήρε κοντά της στη Γαλλία, μετά τη λήξη του πολέμου και λίγο πριν τον τρίτο της γάμο με έναν διακεκριμένο στρατηγό. Τότε άρχισε να εξελίσσεται σε μία καθωσπρέπει δεσποινίδα, ακολουθώντας τις οικογενειακές πλέον μετακινήσεις σε Ελβετία και Τυνησία, κάνοντας κλασικές σπουδές και απολαμβάνοντας όλα τα προνόμια της αστικής τάξης.
Το 1957, ο Christo αυτομόλησε στη Δύση κρυμμένος σ’ ένα φορτηγό που τον οδήγησε στη Βιέννη και κατάφερε να φτάσει στο Παρίσι έναν χρόνο αργότερα. Οι συνωμοσίες του σύμπαντος ανάγκασαν τον ταλαντούχο καλλιτέχνη να πλένει πιάτα κι αυτοκίνητα για να βγάλει τα προς το ζην, πολύ πέρα από τις μοντέρνες καλλιτεχνικές αναζητήσεις του. Μια μέση λύση ήταν να ζωγραφίζει πορτρέτα κατά παραγγελία – κι αυτό τον έφερε στο σπίτι της Jeanne-Claude, για να απαθανατίσει τη μητέρα της. Ο νεαρός δεν άργησε να γίνει φίλος της οικογένειας, μάλιστα είχε μια σύντομη σχέση με τη μικρότερη, ετεροθαλή αδερφή της Jeanne-Claude.
Η Jeanne-Claude, από την πλευρά της, ετοιμαζόταν να παντρευτεί κάποιον από τους πολυάριθμους θαυμαστές της. Έναν μήνα πριν τον γάμο, η σπίθα τους πάθους της με τον Christo πυροδοτήθηκε, αλλά δεν στάθηκε ικανή να αποτρέψει τα σχέδιά της. Ο έγγαμος βίος χαρακτηρίστηκε εξαρχής από ψυχρότητα και τερματίστηκε επίσημα σε ελάχιστο χρόνο. Δεν ήταν απλώς ότι η αδιάφορη σύζυγος σκεφτόταν μόνο τον νεαρό ζωγράφο. Ήταν ότι κυοφορούσε ήδη το παιδί του!
Ο μικρός Cyril γεννήθηκε στις 11 Μαΐου του 1960, ενώ οι γονείς του κρατούσαν τη σχέση τους κρυφή από τους πάντες. Για τα μάτια του κόσμου ο Christo χρίστηκε νονός και συνέχισε να ζωγραφίζει πορτρέτα για να στηρίζει οικονομικά την «οικογένεια». Όσο για τους καλλιτεχνικούς του πειραματισμούς, τα πρώτα του τυλιγμένα αντικείμενα είχαν μεν αρχίσει να τραβούν το ενδιαφέρον των φιλότεχνων, απείχαν ωστόσο πολύ από το να του χαρίσουν αποδοχή και καταξίωση.
Η δημοσιοποίηση του δεσμού τους προκάλεσε ρήξη στις σχέσεις της Jeanne-Claude με την οικογένειά της, ήταν όμως μια πράξη απόλυτης απελευθέρωσης. Πέρα από συμβιβασμούς –και παρά τις οικονομικές δυσκολίες, που θα διαρκούσαν τουλάχιστον για δύο ακόμη χρόνια– το ζευγάρι απολάμβανε την κοινή του ζωή, στην οποία είχε ενταχθεί ένα ακόμη «παιδί» τους: η τέχνη.
Τον Ιούνιο του 1961, ο Christo παρουσιάζει την πρώτη ατομική έκθεσή του, σε μια γκαλερί της Κολονίας, στη Γερμανία, ενώ απέξω, στις όχθες του ποταμού Ρήνου στήνει με τη Jeanne-Claude την πρώτη τους κοινή εγκατάσταση: βαρέλια και ρολά χαρτιού στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο και τυλιγμένα, με τον εύγλωττο τίτλο «Dockside Packages». Έκτοτε συλλαμβάνουν, σχεδιάζουν και υλοποιούν τα πάντα από κοινού – μολονότι αρχικά τα έργα τους έφεραν μόνο την υπογραφή του Christo, που φαινόταν να φέρει την αποκλειστική ευθύνη για το καλλιτεχνικό κομμάτι, ενώ ο ρόλος της Jeanne-Claude περιοριζόταν σε ζητήματα διαχείρισης.
«Η απόφαση να χρησιμοποιήσουμε μόνο το όνομα “Christo”», θα διευκρίνιζε ο ίδιος αργότερα, «έγινε σκόπιμα ενόσω ήμασταν νέοι, επειδή είναι δύσκολο για έναν δημιουργό να καθιερωθεί και θέλαμε να έχουμε όλες τις πιθανότητες με το μέρος μας». Η καθιέρωση, βέβαια, ήρθε πολύ πριν διευκρινίσουν ακριβώς τους ρόλους τους και ζητήσουν να κατονομάζονται ως συνδημιουργοί, το 1994. Ήταν ακριβώς τριάντα χρόνια μετά τη μόνιμη εγκατάστασή τους στη Νέα Υόρκη, οπότε πολιτογραφήθηκαν Αμερικάνοι, απολαμβάνοντας στο εξής μια ήρεμη οικογενειακή ζωή.
Ήρεμη, όσο τους επέτρεπαν τα πολυσύνθετα οράματά τους, που τα όριζαν απλώς ως «κραυγές ελευθερίας», αρνούμενοι να αναφερθούν σε άλλα μηνύματα ή συμβολισμούς. Ορισμένα περίμεναν δεκαετίες να υλοποιηθούν, όχι γιατί εμφάνιζαν τεχνικές δυσκολίες, αλλά γιατί σκόνταφταν στις αντιρρήσεις όσων δεν αντιλαμβάνονταν τη σκοπιμότητά τους.
«Θέλουμε να δημιουργούμε έργα τέχνης για τη χαρά και την ομορφιά, και τα φτιάχνουμε γιατί πιστεύουμε ότι θα είναι όμορφα», είχε δηλώσει η Jeanne-Claude σε μία από τις κοινές τους συνεντεύξεις, ενώ ο Christo είχε προσθέσει: «Κάθε πραγματικός καλλιτέχνης αυτό κάνει. Δημιουργούμε έργα για μας και τους φίλους μας· αν τα απολαμβάνει και το κοινό, αυτό είναι μόνο κάτι επιπλέον, δεν δημιουργούμε γι’ αυτό».
—
Το κοινό, πάντως, κάθε άλλο παρά αδιάφορο έμεινε μπροστά στην τέχνη τους. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τους έργα, η τυλιγμένη Καγκελαρία του Βερολίνου, προσέλκυσε τον Ιούνιο του 1995 περίπου πέντε εκατομμύρια επισκέπτες, μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων. Τόσο μόνο παρέμενε «στημένη» κάθε εγκατάστασή τους, αφού όπως λένε βασίζονται στο είδος της τρυφερότητας και της αγάπης που τρέφουν οι άνθρωποι για κάτι που γνωρίζουν πως δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα.
Η Jeanne-Claude πέθανε στις 18 Νοεμβρίου 2009 και, όπως είχαν υποσχεθεί αμοιβαία όσο ζούσαν, ο Christo συνέχισε να υλοποιεί έργα που είχαν ξεκινήσει να σχεδιάζουν μαζί. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά ήταν η κάλυψη της Αψίδας του Θριάμβου, στο Παρίσι, με ύφασμα συνολικής έκτασης 25.000 τετραγωνικών μέτρων! Ο Christo πήρε το 2018 την άδεια να το υλοποιήσει, 57 χρόνια μετά τη σύλληψη της ιδέας, αλλά δεν πρόλαβε να δει την υλοποίησή του. Πέθανε στις 31 Μαΐου 2020 και το έργο υλοποιήθηκε το 2021.
Πλέον, η ομάδα τους φροντίζει με δράσεις όπως αυτή στη Νέα Υόρκη να θυμίζει όσα έκαναν και να τους συστήνει σε επόμενες γενιές, ενώ δουλεύει για την πραγματοποίηση του μόνου τους δημόσιου έργου που θα είναι μόνιμο, του «The Mastaba», που ο Christo και η Jeanne-Claude είχαν ξεκινήσει να σχεδιάζουν το 1977 και θα είναι μεγαλύτερο σε διαστάσεις από την Πρυαμίδα του Χέοπα!
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
