ΕΝ ΜΕΣΩ ΠΟΛΕΜΟΥ, Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΕΧΕΙ ΓΕΜΙΣΕΙ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ

Νέα βιβλιοπωλεία με χώρο για καφέ ξεπετάγονται τα τελευταία χρόνια στο Κίεβο, αποτελώντας τα πλέον δημοφιλή πολιτιστικά στέκια ενός διαρκώς αυξανόμενου αναγνωστικού κοινού.

Είναι 11 τη νύχτα και σπεύδω να πω στην έφηβη κόρη μου να κλείσει επιτέλους το φως του λαμπατέρ και να κοιμηθεί, όμως το φως προέρχεται από την οθόνη του τάμπλετ. Συνομιλεί με τον Ολεκσάντρ, φίλο της από το Κίεβο, ενώ εκείνος βρίσκεται στο καταφύγιο της πολυκατοικίας όπου ζει, καθώς οι Ρώσοι τους βομβαρδίζουν ξανά. Έπειτα από αυτή την αμήχανη επισήμανση στο «τι κάνεις τώρα;» της κόρης μου, η συζήτηση των δύο παιδιών εξελίσσεται κανονικά. Μιλούν για τα νέα τους, για το σχολείο, για τα αγόρια και τα κορίτσια που τους αρέσουν. Τρία χρόνια μετά την (επαν)έναρξη του Ρωσο-ουκρανικού πολέμου, η ζωή για τους κατοίκους ακόμα και των πληττόμενων περιοχών συνεχίζεται και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανθίζει!

Στην κατηγορία αυτή ανήκει –είτε το πιστεύεις είτε όχι– ο κλάδος του βιβλίου, τόσο ως προς τις εκδόσεις όσο και ως προς τους χώρους ανάγνωσης, που όταν συνδυάζονται με καφέ, αποτελούν πλέον τα νέα πολιτιστικά στέκια του Κιέβου.

Ο Anton Kutselyk, ο οποίος ζει εκεί και γράφει σε τοπικά και διεθνή μέσα για την τοπική κουλτούρα και τη ζωή εν μέσω πολέμου, εξηγεί πως από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία άλλαξε ο τρόπος που οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να κοινωνικοποιηθούν. Ενώ τα καφέ αποτελούσαν κάποτε χώρους συνάθροισης ανομοιογενών προσωπικοτήτων, καθεμία από τις οποίες έφερνε εκεί τον δικό της «αέρα», τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια ομοψυχία και μια στροφή προς κάτι πιο μεγάλο, πιο δραστικό: υπάρχει μια θέση σε αυτά για το βιβλίο. «Έπειτα από δεκαετίες καταπίεσης, χειραγώγησης, διακρίσεων, η ουκρανική κουλτούρα γίνεται επιτέλους πιο ελεύθερη και πληρέστερη στην έκφρασή της», σχολιάζει ο ίδιος.

Ο Kutselyk τα αποκαλεί «βιβλιοπωλεία του τρίτου κύματος», εννοώντας πως μέσα σε αυτά ζυμώνεται ένας νέος πολιτισμός, ένας νέος τρόπος αντίληψης της ζωής, της ηθικής, της κοινωνικής συμπεριφοράς. Και φυσικά, τα λατρεύει.

Ένα νέο κεφάλαιο στην κοινωνική ζωή των Ουκρανών γράφεται στα νέα βιβλιοπωλεία του Κιέβου

Το πρώτο από αυτά, το Sens, άνοιξε λίγο πριν την έναρξη του πολέμου με τη λογική να συστεγάζει τα πάντα: το βιβλίο, μια μπύρα (ή έναν καφέ) και ένα μικρό γεύμα. Η ιδέα αποδείχθηκε τόσο επιτυχημένη, που τον Φεβρουάριο του 2024 η μικρή επιχείρηση μετακόμισε σε έναν τεράστιο χώρο στο κέντρο της πρωτεύουσας, ο οποίος πλέον αποτελεί μια πραγματική πολιτιστική μέκκα: συγγραφείς, κειμενογράφοι, κριτικοί βιβλίων και ακτιβιστές συναντιούνται ανά διαστήματα εκεί για να δώσουν διαλέξεις, ενώ έχει δημιουργηθεί μια πολύ δραστήρια λέσχη βιβλίου και συχνά γίνονται events σχετικά με το βιβλίο.

Παράλληλα με το Sens, πολλά ακόμα νέα βιβλιοπωλεία αφήνουν πλέον χώρο για τραπεζάκια πάνω στα οποία ακουμπά κανείς τον καφέ και τα νέα βιβλία του, καθώς απολαμβάνει μια ομιλία ή ακόμα κι ένα μουσικό live. Ο Kutselyk αναφέρει το ατμοσφαιρικό Readeat, ο διάκοσμος του οποίου είναι εμπνευσμένος από σκηνικά του Harry Potter, και το Book.ua, που τις πιο ζεστές μέρες προσκαλεί τους επισκέπτες του σε μια καταπράσινη αυλή. Μέχρι και τα παραδοσιακά βιβλιοπωλεία, π.χ. οι μεγάλες αλυσίδες στις οποίες κανείς απλά έμπαινε, αγόραζε το βιβλίο που ήθελε και έφευγε, αναγνωρίζουν την ανάγκη για κοινωνικοποίηση των καλλιεργημένων θαμώνων τους και δημιουργούν γωνιές που λειτουργούν ως μικρά καφέ. Ο Kutselyk, πάντως, αμφιβάλλει για τον κοινωνικό ρόλο που μπορεί να παίξουν οι συγκεκριμένοι, καθαρά εμπορικοί χώροι.

Η στροφή των πολιορκημένων Ουκρανών προς το βιβλίο επιβεβαιώνεται και από έρευνες. Την τελευταία τριετία το τακτικό αναγνωστικό κοινό έχει διπλασιαστεί, με τους νεότερους να προτιμούν Ουκρανούς λογοτέχνες, πολύ συχνά τους κλασικούς που διάβαζαν στο σχολείο. Οι κριτικοί βιβλίων σχολιάζουν πως «ο πόλεμος μας θυμίζει πως τα βιβλία αποτελούν μια διέξοδο χαράς, κουλτούρας, απόδρασης, την ώρα που άλλες διέξοδοι για εμάς έχουν αποκλειστεί». Το Υπουργείο Πολιτισμού της χώρας αναφέρει ότι μέσα στο 2023 έλαβε 270 αιτήσεις από νέους εκδοτικούς οίκους, ενώ συγκριτικά με τον προηγούμενο χρόνο η παραγωγή βιβλίων αυξήθηκε κατά 73%. Το νούμερο είναι εντυπωσιακό αν σκεφτεί κανείς πως τα περισσότερα ουκρανικά βιβλία τυπώνονται στο Χάρκοβο, μια πόλη που έχει δεχθεί σφοδρότατες πυραυλικές επιθέσεις.

Στην τάση αυτή ενδεχομένως «πάτησε» και το Tysha (που στα ουκρανικά σημαίνει «ησυχία»), ένας χώρος που χαριτολογώντας αποκαλείται «το Netflix των αναγνωστών», γιατί είχε την ιδέα να καθιερώσει τη μηνιαία συνδρομή: πληρώνοντας περίπου 12 ευρώ τον μήνα, ο πελάτης έχει τη δυνατότητα να διαβάσει όσα βιβλία θέλει, είτε εντός του καταστήματος πίνοντας ένα φλιτζάνι καφέ είτε στο σπίτι του.

Την ίδια ώρα, οι βιβλιο-bloggers και vloggers αποκτούν όλο και μεγαλύτερο κοινό, οι εκθέσεις βιβλίων συγκεντρώνουν όλο και περισσότερο κόσμο και, όπως παρατηρεί ο Kutselyk, αμέτρητοι πολίτες κυκλοφορούν με ένα βιβλίο στο χέρι, συζητούν νέους τίτλους ή δίνουν ραντεβού στα βιβλιο-καφέ για μια επόμενη λογοτεχνική διάλεξη. Μέσα στη μαυρίλα του πολέμου, η στροφή αυτή δεν μπορεί παρά να μαρτυρά πως ο άνθρωπος πάντα θα αναζητά το φως και κάποια ευοίωνα σημάδια για την πολυπόθητη ειρήνη.