ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΕ 10 ΘΡΥΛΙΚΑ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Απολαυστικά στιγμιότυπα από τα πλέον θρυλικά καρναβάλια της Ελλάδας, μέσα από τον φακό του φωτογράφου Γιώργου Τσάφου.
Αυθεντικά, εντυπωσιακά, βουκολικά, με τεράστια ιστορία ριζωμένη στα διονυσιακά μυστήρια και τις βακχικές γιορτές, την οποία πρόθυμα αναβιώνουν οι νεότερες γενιές: Τα καρναβαλικά έθιμα της Ελλάδας αποτελούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια της παράδοσης, καθώς κουβαλούν μύθους και θρύλους από το βαθύ παρελθόν που μαρτυρούν πολλά για το DNA του λαού μας.
Ο ταξιδιωτικός φωτογράφος, Γιώργος Τσάφος, έχει βρεθεί τα τελευταία χρόνια στα περισσότερα από αυτά και έχει απαθανατίσει μοναδικά στιγμιότυπα που αποτυπώνουν όχι μόνο την αναπαράσταση των καρναβαλικών δρώμενων, αλλά και τη μέθεξη, την ενθουσιώδη συμμετοχή ντόπιων και επισκεπτών, την ανάγκη να γιορτάζεται το πέρασμα από τον χειμώνα στην άνοιξη, από τον θάνατο στη ζωή, που μοιάζει απαράλλαχτη ανά τους αιώνες.
Τι τον γοήτευσε άραγε στα έθιμα αυτά; Ο κ. Τσάφος μιλά στο OW και μας χαρίζει κάποιες από τις ωραιότερες εικόνες του:
«Ως φωτογράφος εστιάζω κυρίως στο ανθρωποκεντρικό στοιχείο. Στρέφω τη φωτογραφική μου μηχανή σε οτιδήποτε κρίνω ότι είναι αληθινό και αξίζει να διασωθεί από την αλλοτρίωση που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση και η ψηφιακή εποχή. Κάπως έτσι, κι έχοντας πλήρη συναίσθηση της πραγματικότητας, έχω επιλέξει να προσεγγίζω λαϊκά δρώμενα, έθιμα, παραδόσεις και φυσικά τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από αυτά. Άλλωστε, ο άνθρωπος είναι πάνω απ' όλα. Είναι εκείνος που αφήνει το στίγμα του σε ό,τι ακουμπά.
»Εκτός αυτού βέβαια, η ιδιαίτερη αισθητική, οι ηθικές αξίες και η ιστορία είναι επίσης στοιχεία που συνθέτουν την ιδιαιτερότητα κάθε τόπου. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά στα έθιμα της Αποκριάς, προτιμώ εκείνα που έχουν μακρά ιστορία και η τέλεσή τους μεταφέρεται από γενιά σε γενιά με θρησκευτική ευλάβεια.
»Σε κάθε περίπτωση φροντίζω πρώτα να γνωρίζω καλύτερα τους ανθρώπους πριν καν αρχίσω να φωτογραφίζω. Για παράδειγμα, δεν καταλαβαίνεις τι πραγματικά συμβαίνει στις Μπούλες της Νάουσας αν δε βρεθείς σε ένα σπίτι, την ώρα που ετοιμάζεται ο Γενίτσαρος, για να βιώσεις τη φιλοξενία τους και να δεις να βουρκώνουν τα μάτια των δικών του τη στιγμή που θα κατεβάσει τον "πρόσωπο" και θα περάσει το κατώφλι για να ενταχθεί στο μπουλούκι του.
»Ούτε μπορείς να συνειδητοποιήσεις το πάθος των Σοχινών για τα κουδούνια τους αν δεν ακούσεις να μιλάνε γι’ αυτά και δεν δεις πώς ελέγχουν την αρμονία τους κουνώντας τα ρυθμικά στον αέρα, με την ίδια προσοχή και σεβασμό που θα έκανε ένας βιρτουόζος μουσικός δοκιμάζοντας το ακριβότερο βιολί του κόσμου.
»Ούτε βέβαια μπορείς να αντιληφθείς στο έπακρο το "αγροτικό" καρναβάλι της Νέδουσας αν δεν χορέψεις με τους κατοίκους του χωριού το βράδυ της παραμονής, γύρω από τη φωτιά που στήνεται στην πλατεία, υπό τους ήχους της φλογέρας και του νταουλιού, αν δε φας από τα κεράσματα και δε γευτείς το κρασί τους.
»Για όλα αυτά και πολλά περισσότερα, προσπαθώ να επιστρέφω κάθε χρόνο σε μέρη που έχω ξεχωρίσει και σε αληθινούς ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Γιατί αυτές οι εμπειρίες αξίζει να διατηρηθούν στη συλλογική μνήμη».
10 θρυλικά καρναβάλια της Ελλάδας σε μοναδικές εικόνες
Στο Φλάμπουρο Σερρών οι «Μπαμπόγεροι» διώχνουν το κακό
Οι «Μπαμπόγεροι» εμφανίζονται στο χωριό Φλάμπουρο Σερρών την Κυριακή της Τυρινής. Οι επιβλητικές φορεσιές τους, από δέρματα αρνιών και κατσικιών, στολίζονται με διαφορετικού μεγέθους κουδούνια, ενώ το κεφάλι τους κοσμεί ένα δίμετρο μυτερό καπέλο, η «μπαμπουσάρκα», στολισμένο με πολύχρωμες κορδέλες και χάντρες.
Η όψη τους τρομάζει, μα ο ρόλος τους είναι «ιερός»: Την Κυριακή της Τυρινής, αφού πάρουν την ευλογία της μάνας τους, οι «Μπαμπόγεροι» κατευθύνονται στο προαύλιο της εκκλησίας του χωριού, της Αγίας Άννας για να πάρουν τη χάρης της. Στη συνέχεια περνούν από όλα τα σπίτια του χωριού, ένα προς ένα, για να τα εξαγνίσουν με νταούλια και ζουρνάδες, παίζοντας το τραγούδι της «συγχώρεσης».
Το έθιμο ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα με ένα μεγάλο γλέντι στην κεντρική πλατεία του χωριού.
Το ίδιο και στην Ανθή Σερρών, με εξίσου εντυπωσιακές στολές
«Μπαμπόγεροι» ονομάζεται το αποκριάτικο έθιμο στην Ανθή Σερρών, με τις στολές να κλέβουν και εδώ την παράσταση: φορεσιές από δέρματα αιγοπροβάτων και πανύψηλα μυτερά καπέλα, στολισμένα με κορδέλες. Κρεμούν ακόμα πέντε κουδούνες (τέσσερα χάλκινα «κυπριά» και ένα «μπατίλι») που κάνουν εκκωφαντικούς ήχους για να ξυπνήσουν τη φύση από την χειμερία νάρκη, ώστε να καρποφορήσει γρήγορα και με αφθονία.
Όπως σημειώνει ο κ. Τσάφος, «Τόσο στο Φλάμπουρο, όσο και στην Ανθή, η μπαμπουσάρκα αποτελεί επί της ουσίας ομοίωμα φαλλού. Κατά την κίνησή τους και τον χορό τους, οι Μπαμπόγεροι σκύβουν μπροστά, κλίνοντας αντίστοιχα και τη μπαμπουσάρκα, σε μια προσπάθεια αναπαράστασης της γονιμοποίησης, όπως κάνει η μέλισσα στην επικονίαση».
Το έθιμο ξεκινά μετά τη Θεία Λειτουργία της Κυριακή της Τυρινής, με τους «Μπαμπόγερους» να επισκέπτονται κάθε οικογένεια κρατώντας ένα πορτοκάλι στα χέρια τους. Το πορτοκάλι συμβολίζει το «συχώριο» και σε αυτό οι νοικοκυρές «μπήγουν» λεφτά που θα δοθούν έπειτα στην εκκλησία.
Ενώ στο Βαμβακόφυτο Σερρών εμφανίζονται τα «Μπαμπούγερα»
Τα «Μπαμπούγερα» είναι ο παππούς και η γιαγιά που συνοδεύουν τον γαμπρό και τη νύφη στην εκκλησία, με παραδοσιακές φιγούρες, όπως ο φωτογράφος, ο αστυνομικός και ο αρκουδιάρης, να περπατούν γύρω τους.
Δεν πρόκειται, όμως, για κοινούς παππούδες: η όψη τους είναι τρομακτική! Φορούν ζωόμορφες μάσκες με κέρατα, είναι καλυμμένοι με δέρματα, στη μέση τους κρέμονται μεγάλα κουδούνια και στα χέρια τους κρατούν το ταπούς, μια σφαίρα που χτυπούν στο έδαφος και σε στάσιμα νερά με δύναμη, προκαλώντας μεγάλη αναμπουμπούλα.
Τα «Μπαμπούγερα», και ολόκληρη η πομπή, κατηφορίζουν τα δρομάκια του χωριού, με τους ήχους των κουδουνιών και τις φωνές των καρναβαλιστών να προκαλούν οχλαγωγία και να «ξυπνούν» τη φύση από τον χειμωνιάτικο λήθαργο! Στο τέλος, καταλήγουν όλοι στην πλατεία του χωριού όπου στήνεται ένα μεγάλο γαμήλιο γλέντι.
Στο χωριό Σοχός της Θεσσαλονίκης έρχονται οι «Κουδουνοφόροι» και στήνεται γάμος καρναβαλικός
Γη και ουρανό αναστατώνουν οι «Κουδουνοφόροι» όταν βγαίνουν στο χωριό Σοχός, με τον διαπεραστικό ήχο των κουδουνιών τους να ακούγεται απ’ άκρη σ’ άκρη. Το παγανιστικό αυτό έθιμο, κατάλοιπο της Διονυσιακής λατρείας και κάλεσμα για «ξύπνημα» της άνοιξης, θέλει τους νέους τραγόμορφους, επιβλητικούς τόσο που τα παλαιότερα χρόνια έβρισκαν αφορμή να προσεγγίσουν την κοπέλα που τους άρεσε για να προκαλέσουν το ενδιαφέρον της.
Οι εκδηλώσεις με τους «Κουδουνοφόρους» ολοκληρώνονται την Καθαρά Δευτέρα, οπότε οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους μικρότερους, ενώ οι δεύτεροι, σε ένδειξη σεβασμού, τους φιλούν το χέρι. Περισσότερες πληροφορίες για τις φετινές εκδηλώσεις θα βρεις εδώ.
«Γενίτσαροι και Μπούλες» στη Νάουσα με ρίζες στην Τουρκοκρατία
Όταν το 1705 έγινε το πρώτο παιδομάζωμα, οι Ναουσαίοι αντιστάθηκαν σκοτώνοντας τον απεσταλμένο του σουλτάνου. Τα αντίποινα ήταν άμεσα: πολλοί νέοι έχασαν τη ζωή τους και άλλοι τόσοι έφυγαν κλέφτες στα βουνά. Έναν χρόνο μετά, αντί μνημόσυνου, οι νέοι που επέζησαν τίμησαν τους νεκρούς τους φορώντας την αρματολίτικη στολή τους, μια μάσκα με το όνομα «Πρόσωπος» για να μην αναγνωρίζονται, ενώ έραψαν ασημικά στο στήθος τους για να δημιουργήσουν έναν θώρακα προστασίας.
Η ιδέα έχει ρίζες στην αρχαιότητα και στη λατρεία του θεού Διονύσου, ενώ τα «κλαδιά» της απλώνονται στο σήμερα, με τους νέους της Νάουσας να αναβιώνουν το έθιμο διατηρώντας ακόμα και την παραμικρή λεπτομέρεια που έχει τη δική της σημασία. Οι «Γενίτσαροι» βγαίνουν στην πόλη σε μπουλούκια και τις δύο τελευταίες Κυριακές της Αποκριάς. Ανάμεσά τους βρίσκεται πάντα και η «Μπούλα», δηλαδή η νύφη που συμβολίζει τη χαρά και τη φιλειρηνική διάθεση, η οποία είναι άντρας ντυμένος γυναίκα, καθώς το έθιμο είναι ανδροκρατούμενο.
Η γιορτή ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα, οπότε τα μπουλούκια βγαίνουν χωρίς «πρόσωπα», επισκέπτονται σπίτια έξω από τα οποία τους περιμένουν κεράσματα και στήνουν χορό με τους οικοδεσπότες.
Οι «Φανοί» στην Κοζάνη ανάβουν φωτιές
Οι «Φανοί» ανάβουν στις γειτονιές της Κοζάνης καθ’ όλη τη διάρκεια της Αποκριάς, ενώ την Κυριακή της Τυρινής στήνονται γλέντια και χοροί με τραγούδια σατυρικά που ακούγονται γύρω από τις φλόγες:
Ιβγάτι αγόρια μ’ στου χουρό
κουράσια στου σιργιάνι,
να ιδείτε κι να μάθητι
πως πιάνιτι η αγάπη.
Το έθιμο έχει ρίζες στα διονυσιακά μυστήρια και αποτελεί μια καθαρά λαϊκή γιορτή που σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής.
Στα Ιωάννινα ανάβουν οι «Τζαμάλες»
Με φωτιές σε διαφορετικές συνοικίες της πόλης γιορτάζουν τις Απόκριες και στα Ιωάννινα. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες συγκεντρώνονται γύρω-γύρω χορεύουν και τραγουδούν, τρώνε, πίνουν και θαυμάζουν τις πανύψηλες φωτιές. Όλοι έχουν να λένε την επομένη για την εντυπωσιακότερη Τζαμάλα.
Το έθιμο αυτό χρονολογείται αιώνες πριν και σηματοδοτεί το πέρασμα από τον χειμώνα στην άνοιξη.
Η «Νύχτα των Στοιχειών» σε περιμένει στην Άμφισσα
Για το καρναβάλι της Άμφισσας μιλήσαμε σε προηγούμενο άρθρο, οπότε περιγράψαμε όσα διαδραματίζονται το τελευταίο Σάββατο οπότε αναβιώνει ο θρύλος του «Στοιχειού». Το «Στοιχειό» συμβολίζει τις ανθρώπινες ψυχές που παγιδεύτηκαν στον κόσμο των ζωντανών και τριγυρίζουν στο δρόμους της πόλης, ξεκινώντας από τη συνοικία Χάρμαινα.
Αξίζει να αναφερθεί ότι το 2025 συμπληρώνονται 30 χρόνια της επίσημης αποκριάτικης εκδήλωσης «Η Νύχτα των Στοιχειών» στον Δήμο Άμφισσας, οπότε ο μύθος που βασίζεται στους θρύλους της Άμφισσας έχει πλέον εξελιχθεί σε μια λαϊκή όπερα που θα παρουσιαστεί, μαζί με άλλες εκδηλώσεις, το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας στην πόλη. Μάθε περισσότερα για τις φετινές εκδηλώσεις εδώ.
Στο αγροτικό καρναβάλι της Νέδουσας Μεσσηνίας θα ευχηθείς… καλή χρονιά!
Το καρναβάλι της Νέδουσας διαφέρει από κάθε άλλο καθώς αποτελεί ένα μοναδικό λαϊκό δρώμενο με λατρευτική διάσταση και τόσο βαθιές στην αρχαιότητα ρίζες που περιγράφεται ακόμα και από τον Ησίοδο. Καταρχάς, λαμβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα και πρωταγωνιστές του είναι… όλοι: κάτοικοι και επισκέπτες συμμετέχουν σε μία σειρά από «θεατρικές πράξεις» που σκοπό έχουν να διώξουν τα κακά πνεύματα και να εξασφαλίσουν τύχη και ευημερία για το χωριό.
Το γλέντι περιλαμβάνει μια μεγάλη πομπή, με νταούλια και τσίπουρα, τα πρόσωπα μουντζουρώνονται συμβολίζοντας την ισότητα και τη βασκανία, γίνεται γάμος, προσπάθεια τεκνοποίησης, μα ξάφνου ο γαμπρός κείτεται νεκρός για να αναστηθεί ξανά, έπειτα από το κάλεσμα του κόσμου. Η σκηνή θάνατος-ανάσταση συμβολίζει την ανοιξιάτικη ανθοφορία μετά τον βαρύ χειμώνα. Και το διονυσιακό γλέντι συνεχίζεται μέχρι αργά!
Στο τέλος, όλοι εύχονται: Καλή χρονιά!
Νάξος: Ένα ολόκληρο νησί σε διονυσιακή παραζάλη
Για το καρναβάλι της Νάξου έχουμε ξαναμιλήσει: Το πανέμορφο νησί των Κυκλάδων έχει φροντίσει με τα απίθανα δρώμενά του όλο το τριήμερο να σε μαγνητίσει στη γραφική χώρα του και τα υπέροχα χωριά του και τον χειμώνα. Έτσι, οι εκδηλώσεις ξεκινούν την τελευταία εβδομάδα της Αποκριάς με την αναβίωση των διονυσιακών μύθων στην παραλία της Νάξου, ενώ το Σάββατο λαμβάνουν χώρα οι Λαμπαδηφορίες, η επιβλητική παρέλαση στο Κάστρο με τους συμμετέχοντες ντυμένους με λευκά σεντόνια και βαμμένα πρόσωπα, με αναμμένες δάδες στα χέρια και ρυθμικούς ήχους τυμπάνων για να διώξουν τα κακά πνεύματα!
Ο κ. Τσάφος σημειώνει ότι «οι Λαμπαδηφορίες είναι ένα σχετικά πρόσφατο έθιμο, το οποίο ξεκίνησε αυθόρμητα από μία παρέα της Κινηματογραφικής Λέσχης του νησιού, αγαπήθηκε γρήγορα από μικρούς και μεγάλους και έκτοτε καθιερώθηκε».
Τη δε Κυριακή, τόσο στη χώρα όσο και στα ορεινά χωριά το Καρναβάλι κορυφώνεται: Την παράσταση κλέβουν οι «Κουδουνάτοι» της Απειράνθου, ένα έθιμο που εδώ και εκατοντάδες χρόνια καλεί τους νέους του χωριού να φορέσουν πολλά μαζί κουδούνια και να περάσουν μέσα από το χωριό διαλαλώντας, με τον εκκωφαντικό τους ήχο και τη νεανική τους ορμή, το πέρασμα από τον χειμώνα στην άνοιξη και τον ερχομό ενός καλύτερου μέλλοντος. Την Καθαρά Δευτέρα «Κουδουνάτοι» εμφανίζονται στο πλαίσιο του ίδιου εθίμου και στο Φιλώτι. Αναλυτικά τις φετινές αποκριάτικες εκδηλώσεις της Νάξου μπορείς να τις δεις εδώ.
SLOW MONDAY NEWSLETTER
Θέλεις να αλλάξεις τη ζωή σου; Μπες στη λογική του NOW. SLOW. FLOW.
Κάθε Δευτέρα θα βρίσκεις στο inbox σου ό,τι αξίζει να ανακαλύψεις.
