ΕΧΕΙΣ ΜΠΕΙ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗΤΗΡΙΑ ΤΗΣ KOMMANDANTUR ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ;

Πολλοί από εμάς περνάμε καθημερινά από την πλατεία Κλαυθμώνος, μπροστά από την έξοδο του Μετρό. Πόσοι όμως γνωρίζουμε ότι στα υπόγεια της οδού Κοραή 4 βρίσκονται ακόμα χαραγμένοι τοίχοι από τα κρατητήρια της ναζιστικής διοίκησης;

Ο «Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944, Κοραή 4» είναι από τα ισχυρότερα ιστορικά τοπόσημα της Αθήνας, το οποίο δυστυχώς μέχρι και σήμερα δεν γνωρίζουν πολλοί. Πρόκειται για το κτήριο στην οδό Κοραή 4 στο σταθμό Μετρό Πανεπιστήμιο, το οποίο κατά τη διάρκεια της Κατοχής επιτάχθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα και τα υπόγεια του χρησιμοποιήθηκαν ως κρατητήρια και χώροι βασανιστηρίων από την Kommandantur.

Η ιστορία του μεγάρου

Τον Αύγουστο του 1894 η Εταιρεία Γενικών Ασφαλειών «ΕΘΝΙΚΉ» αγόρασε το κτήριο της «οικίας Rossels» στην οδό Κοραή και το 1936 ξεκίνησαν οι εργασίες για την ανοικοδόμηση του σημερινού μεγάρου. Οι αρχιτέκτονες Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς ανέλαβαν το έργο, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1938.

Το κτήριο ήταν υπερσύγχρονο για την εποχή του, καθώς διέθετε ανελκυστήρα, κεντρική θέρμανση και αντιαεροπορικά καταφύγια στα υπόγεια του, 6 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Φτιάχτηκε με εξαιρετικά υλικά, ενώ οι αρχιτέκτονες είχαν παραγγείλει από το Βερολίνο πόρτες με ειδική λαστιχένια επένδυση για την αποτροπή εισροής αερίων στο εσωτερικό των υπογείων, που έκλειναν αεροστεγώς. Βαριές σιδερένιες πόρτες, εσωτερική επικοινωνία με τους ορόφους και διπλά παραθυρόφυλλα κατασκευάστηκαν πριν τον πόλεμο με σκοπό την προστασία των αμάχων από βομβαρδισμούς. Η χρήση του κτηρίου ως φυλακές κράτησης, όμως, ματαίωσαν τους αρχικούς σκοπούς των κατασκευαστών.

1941-1944: Τα κρατητήρια της Kommandantur

Τον Μάιο του 1941 τα γερμανικά στρατεύματα επίταξαν το κτήριο της Εθνικής Ασφαλιστικής στην οδό Κοραή, καθώς και ολόκληρη την επίπλωση. Στο Μέγαρο εγκαταστάθηκαν διάφορες υπηρεσίες των γερμανικών στρατευμάτων της κατοχής και η Kommandantur, το γερμανικό Φρουραρχείο. Στην κορυφή του κτηρίου τοποθετήθηκε σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό, η οποία σήμερα βρίσκεται στον εκθεσιακό χώρο, ενώ τα υπόγεια αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές.

Φωτογραφία: Αθανασία Βλησίδη

Το 1991, ύστερα από πρωτοβουλία της Εθνικής Ασφαλιστικής ο χώρος κηρύχθηκε Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεότερων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και ξεκίνησαν οι εργασίες συντήρησης.

Κατά τις εργασίες συντήρησης βρέθηκε αρκετό χάρτινο υλικό, όπως χειρόγραφα σημειώματα των κρατούμενων, αποκόμματα εντύπων (εφημερίδων, κουπονιών κ.λπ.), περιτυλίγματα χρηστικών αντικειμένων (πακέτα τσιγάρων, σπίρτων, χαρτιά καραμέλας), καθώς και μεταλλικά αντικείμενα (κύπελλα, κονσέρβα, ταμπακέρα, σφαίρες, ξυραφάκια), πολλά εκ των οποίων εκτίθεται σήμερα στο μικρό εκθετήριο που υπάρχει στη δεύτερη αίθουσα του πρώτου υπογείου.

Τα γερμανικά στρατεύματα είχαν εξαφανίσει τα στοιχεία στους τοίχους με μπογιά τρεις φορές, δύο με χρώμα μπεζ και την τρίτη με γκρι, για να μην μπορούν οι κρατούμενοι να γράψουν με μολύβι. Το 1944, όμως, δεν πρόλαβαν να καλύψουν τους τοίχους του δεύτερου υπογείου.

Σε όλη την έκταση του δεύτερου υπογείου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεση τους (ακόμα και με τα νύχια τους) μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες, βρισιές, ποιήματα και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα, τον δικέφαλο αετό και το όνομα της ΑΕΚ).

Φωτογραφία: Αθανασία Βλησίδη

Στους τοίχους των υπογείων εντοπίζονται φράσεις από διάφορες γλώσσες: ελληνικά, γερμανικά, ιταλικά, γαλλικά, ρωσικά, αραβικά. Αν και συνολικά έχουν επιβεβαιωθεί 239 ονόματα κρατούμενων, κανείς δεν ξέρει με σιγουριά πόσοι άνθρωποι κρατήθηκαν στα υπόγεια της Κοραή.

Οι κατηγορίες πολλές φορές ήταν αβάσιμες και αστείες, όπως στην περίπτωση ορισμένων κρατούμενων που κατηγορούνταν για κλοπή ψωμιού και σακιών, ή συλλαμβάνονταν «αναρριχώμενοι επί των θυρών του τραμ». Εκτός από ασήμαντα παραπτώματα, στους χώρους κρατήθηκαν και αντιστασιακοί, όχι μόνο ελληνικής καταγωγής. Τα κρατητήρια ήταν κυρίως κέντρα μεταγωγών, καθώς οι κρατούμενοι μεταφέρονταν στη συνέχεια στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.

Μερικά από όσα είναι γραμμένα στους τοίχους των υπογείων

«Είσοδος 8/4/44. Κατηγορηθείς για λάστιχα και ποδήλατα του Άξονος. Συλληφθείς από τους τσολιάδες. Αχ Βαχ. Και κάνω Πάσχα στα σίδερα αυτά, στο υγρό αυτόν τάφο. Κάτοικος συνοικίας Μεταξουργείου, Δεληγιώργη 47. Αχ Βαχ», Γιώργος Καρούσος

Φωτογραφία: Αθανασία Βλησίδη

«Ένα πρωί κάθομαι μες στο περιβολάκι και έρχονται δυο ρουφιάνοι χωροφύλακες και με παραδίδουν στους Γερμανούς», Κώστας Χάλαρης

Φωτογραφία: Αθανασία Βλησίδη

«Κρατήθηκαν αδίκως από ρουφιανιά των αδερφών Σαφή. Η κοινωνία μάς γνωρίζει εμάς και αυτούς. Ο θεός θα τους κρίνει», αδερφοί Χάλαρη

Φωτογραφία: Αθανασία Βλησίδη

«Από ελληνική ρουφιανιά», Λάμπρος Τζίτζας

Φωτογραφία: Αθανασία Βλησίδη

Τα κρατητήρια σήμερα

Η Εθνική Τράπεζα και η Εθνική Ασφαλιστική δώρισαν τον χώρο στο Υπουργείο Πολιτισμού και τον Δήμο Αθηναίων το 2023, που έχουν αναλάβει από κοινού την ευθύνη λειτουργίας του.

Τα υπόγεια της Κοραή είναι ένας από τους λίγους τόπους της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην πρωτεύουσα που αναδεικνύονται και είναι επισκέψιμοι, σε αντίθεση με άλλους σημαντικούς τόπους, όπως το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, το Σκοπευτήριο Καισαριανής και η οδός Μέρλιν, που έχουν είτε καταστραφεί είτε υποβαθμιστεί για διάφορους λόγους.

Εδώ μπορείτε να δείτε το ντοκιμαντέρ του Γιάννη Οικονομίδη «Μυρίζοντας γιασεμί» (1994), το οποίο δανείστηκε τον τίτλο του από φράση που είναι γραμμένη στους τοίχους του υπογείου στην Κοραή. Το ντοκιμαντέρ έχει θέμα τα κρατητήρια της Kommandantur στο κέντρο της Αθήνας, με έμφαση στο ανθρώπινο δράμα της κράτησης και της εξαθλίωσης.

Info: Τα υπόγεια κρατητήρια είναι ανοιχτά για επίσκεψη 09:00 με 14:00, καθημερινά εκτός Κυριακής και Δευτέρας, 2103243581