ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΓΙΑ ΦΕΤΟΣ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΧΑΜΕ ΙΣΧΥΡΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ;

Αντιμέτωποι με το μπαράζ σεισμών μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού, αναρωτιόμαστε πόσο εύκολο είναι να διαχειριστούμε τις επιπτώσεις που έχει ένας τόσο απρόβλεπτος καταστροφικός φυσικός κίνδυνος. Ο σεισμολόγος Δρ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος βάζει τα πράγματα στη θέση τους.

Ο σεισμός απειλεί ανθρώπινες ζωές. Οδηγεί σε υλικές καταστροφές και επηρεάζει τον τρόπο που επιβιώνουν κοινωνίες και χώρες μετά από μία ισχυρή σεισμική δόνηση. Πώς προκαλείται και πώς μας επηρεάζει; Είμαστε προετοιμασμένοι για τη στιγμή που θα βρεθούμε αντιμέτωποι με κάτι τόσο απρόσμενο και επικίνδυνο; Γιατί και το 2024 αναρωτιόμασταν αν επίκειται μεγάλος σεισμός στην Ελλάδα;

Ο σεισμολόγος Δρ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος υποστηρίζει ότι οφείλουμε να παραμένουμε συνεχώς σε εγρήγορση και να μην επαναπαυόμαστε, καθώς ποτέ δεν είμαστε τόσο προετοιμασμένοι όσο θα έπρεπε ή όσο νομίζουμε. Και εξηγεί στο OW όσα πρέπει να ξέρουμε για αυτό που οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν ονομάσει Εγκέλαδο.

– Τι είναι ο σεισμός;

Ζούμε σε χώρα με έντονη σεισμική δραστηριότητα. Αυτό είναι κάτι που γνωρίζουμε από την αρχαιότητα, από την εποχή του Ηροδότου. Η διαδικασία των σεισμών συμβαίνει στο εσωτερικό της Γης. Εκεί υπάρχουν συνεχείς δυνάμεις που συμπιέζουν τα πετρώματα. Σταδιακά, τα πετρώματα παραμορφώνονται και τη στιγμή που δεν αντέχουν πλέον την πίεση σπάζουν. Όσο μεγαλύτερο είναι το σπάσιμο, τόσο μεγαλύτερος είναι και ο σεισμός.

O Δρ. Γεράσιμος Παπαδόπουλος, Σεισμολόγος, Διδάσκων στο Μεταπτυχιακό Τμήμα «Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Καταστροφών και Κρίσεων» του ΕΚΠΑ.

Τι είναι λοιπόν ο σεισμός; Είναι τα σεισμικά κύματα που εκπέμπονται στην επιφάνεια της Γης τη στιγμή που σπάζουν τα πετρώματα. Η ένταση των σεισμικών κυμάτων που φτάνουν στην επιφάνεια συνδέεται άμεσα με το πόσο ισχυρή είναι μία σεισμική δόνηση.

– Τι συμβαίνει σε περιοχές με ηφαιστειογενή δράση;

Οι σεισμοί που προέρχονται από το αιφνίδιο σπάσιμο των πετρωμάτων στο εσωτερικό της Γης είναι οι τεκτονικοί. Υπάρχουν όμως και οι ηφαιστειακοί σεισμοί, που εμφανίζονται μόνο εκεί όπου έχουμε ενεργά ηφαίστεια. Είναι αριθμητικά λιγότεροι.

Οι ηφαιστειακοί σεισμοί οφείλονται στην άνοδο θερμού υλικού. Το μάγμα ανεβαίνει και διεισδύει σε ρωγμές του στερεού φλοιού της Γης, συμπιέζοντας με τον δικό του τρόπο τα πετρώματα, που και πάλι σπάζουν οδηγώντας σε σεισμικές δονήσεις. Το μέγεθός τους εξαρτάται από την αντίσταση που συναντάει το μάγμα κατά την ανύψωσή του προς την επιφάνεια της Γης.

Εκτός από τα δύο προηγούμενα αίτια, υπάρχει και ένα μικρό ποσοστό σεισμών που ονομάζονται εγκατακρημνισιγενείς και οφείλονται στην εγκατακρήμνιση οροφών υπογείων κοιλωμάτων (για παράδειγμα σπηλαίων) λόγω διάβρωσης.

Κατολίσθηση στην Κόκκινη Παραλία της Σαντορίνης, Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου 2025. ΚΩΣΤΑΣ ΤΖΟΥΜΑΣ/EUROKINISSI

– Πότε ένας σεισμός θεωρείται επικίνδυνος;

Οι σεισμοί είναι επικίνδυνοι εκεί όπου υπάρχουν άνθρωποι. Συνηθίζω να λέω ότι αν γίνει ένας σεισμός 8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ στη Σαχάρα δεν θα έχουμε απώλειες, αφού δεν υπάρχει κάτι για να κινδυνέψει. Αντιθέτως, στις ανεπτυγμένες κοινωνίες οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές. Μπορεί να οδηγήσει σε υλικές ζημιές αλλά, πρωτίστως, να βάλει σε κίνδυνο ανθρώπινες ζωές.

ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΟΠΛΟ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΕΙ ΖΗΜΙΕΣ ΚΑΙ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ.

Οι αντισεισμικές κατασκευές αντέχουν περισσότερο. Όσα κτίρια δεν έχουν χτιστεί με αντισεισμικό κανονισμό είναι πιο ευάλωτα στον σεισμικό κίνδυνο.

Καταστροφές στη Ζάκυνθο μετά τον σεισμό του 1953. AP Photo

– Είμαστε προετοιμασμένοι για να περιορίσουμε τις ζημιές ενός σεισμού;

Αυτό είναι κάτι που ποικίλλει από τόπο σε τόπο. Όμως, ακόμη και σε μία χώρα όπως η Ιαπωνία, όπου τόσο στην επιστήμη όσο και στην αντισεισμική τεχνολογία έχει γίνει μεγάλη πρόοδος, πολλές φορές οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με τις καταστροφικές συνέπειες ενός σεισμού που δεν μπορούν να ελέγξουν.

Ήταν τέλη Ιανουαρίου 1995 όταν έγινε ο καταστροφικός σεισμός των 8,9 Ρίχτερ στο Κόμπε στη Δυτική Ιαπωνία [σ.σ. μέσα σε είκοσι δευτερόλεπτα καταστράφηκαν 400.000 κτίρια, έμειναν άστεγοι 250.000 άνθρωποι, ενώ ο αριθμός των νεκρών ξεπέρασε τους 5.500].

Εκείνος ο σεισμός στοίχισε στην Ιαπωνία το 1,5 του ΑΕΠ. Μερικά χρόνια νωρίτερα είχε γίνει παρόμοιος στη Νικαράγουα, που στοίχισε στη χώρα το 40% του ΑΕΠ. Βλέπουμε λοιπόν πόσο μεγάλη διαφορά προκύπτει ανάλογα με την οικονομική ευρωστία και την τεχνολογική πρόοδο μιας χώρας.

Η Ιαπωνία ανέκαμψε πολύ γρήγορα, σε αντίθεση με την Νικαράγουα όπου χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την καταστροφή. Παρατηρούμε ότι η προετοιμασία σε συνδυασμό με την πρόοδο μιας χώρας παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στον τρόπο διαχείρισης των επιπτώσεων ενός σεισμού σε επίπεδο υλικών καταστροφών.

Ζημιές σε γέφυρα μετά τον σεισμό του 1995 στην Ιαπωνία. Chiaki Tsukumo / AP Photo

Στην Ελλάδα, δύο πολύ ισχυροί σεισμούς που χτύπησαν την χώρα μας ήταν το 1978 στην Θεσσαλονίκη (μέγεθος 6,5 της κλίμακας Ρίχτερ) και το 1981 στην Αθήνα (επίκεντρο στις Αλκυονίδες, 6,6 Ρίχτερ). Τότε η Ελλάδα δεν ήταν προετοιμασμένη και βρέθηκε αντιμέτωπη με μία μεγάλη καταστροφή.

Μετά το 1978 μπήκαν τα πρώτα θεμέλια της αντισεισμικής πολιτικής στην χώρα, τα οποία συμπληρώθηκαν δραστικά μετά το 1981 με τη συνεχή πρόοδο που μας οδηγεί στο σήμερα.

Η κατάρρευση του εργοστασίου ΡΙΚΟΜΕΞ μετά τον σεισμό του Σεπτεμβρίου 1999 στην Αθήνα. ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/ EUROKINISSI

Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε καλύτερη κατάσταση σε σχέση με το παρελθόν, αλλά με τη δική μου εμπειρία οφείλουμε να παραμένουμε συνεχώς σε εγρήγορση και να μην επαναπαυόμαστε, καθώς ποτέ δεν είμαστε τόσο προετοιμασμένοι όσο θα έπρεπε ή όσο νομίζουμε.

– Υπάρχουν επιπτώσεις πέρα από τις υλικές ζημιές;

Εκτός από τις άμεσες καταστροφές στα κτίρια και τις υποδομές, πολλές φορές προκαλούνται και επιδημίες. Οι άνθρωποι δοκιμάζονται από ασθένειες. Στην Ελλάδα, τουλάχιστον στη σύγχρονη ιστορία της χώρας, δεν έχουν παρατηρηθεί αρνητικές επιπτώσεις που να έχουν βάλει σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων.

Την ίδια στιγμή, μετά την καταστροφή επηρεάζεται και το περιβάλλον. Οι σεισμοί πλήττουν τις υποδομές, τα κτίρια και τις «γραμμές ζωής», τα ενεργειακά δίκτυα, τα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται σημαντικά προβλήματα. Μπορεί, για παράδειγμα, να υπάρξει μόλυνση των υδροφόρων οριζόντων στο υπέδαφος, να μολυνθεί το νερό, αλλά και να επηρεαστεί η ποιότητα του αέρα.

Η ποικιλία των αρνητικών επιπτώσεων μεγαλώνει. Για αυτό τώρα πια όλα τα σχέδια αντιμετώπισης ενός σεισμού περιλαμβάνουν και αυτά τα ενδεχόμενα. Ο σύγχρονος τρόπος σκέψης είναι να εκπονούνται σενάρια κινδύνου με στόχο να είμαστε σε θέση να δράσουμε τη στιγμή που θα παραστεί ανάγκη για να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και να ενισχυθεί η προστασία των ανθρώπων.

– Τι πρέπει να περιμένουμε για τους σεισμούς στην Ελλάδα;

Η στατιστική είναι γνωστή: Κατά μέσο όρο στην Ελλάδα γίνεται κάθε χρόνο ένας σεισμός μεγέθους 6 Ρίχτερ ή και μεγαλύτερος. Το 2021 είχαμε τέσσερις τέτοιους. Δύο στον Τύρναβο, έναν στο Αρκαλοχώρι και έναν στον θαλάσσιο χώρο της Ζάκρου, Άρα, βλέπουμε ότι μερικές φορές αποκλίνουμε από τον μέσο όρο.

Ισχυροί σεισμοί στη χώρα μας δεν έχουν γίνει από τον Οκτώβριο του 2021 μέχρι αυτή τη στιγμή που συζητάμε. Κάπως έτσι, μπορούμε να πούμε ότι έχει «παραβιαστεί» ο στατιστικός μέσος όρος, έχουμε μία καθυστέρηση στη γένεση ισχυρών σεισμών, και αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να συνεχιστεί. Με λίγα λόγια, οφείλουμε να είμαστε προετοιμασμένοι καθώς ο κίνδυνος για ισχυρούς σεισμούς είναι υπαρκτός.